Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1997, Blaðsíða 9

SVIPMYND
FRÁ AFRÍKU
EFTIR HARALD JÓHANNSSON
Ennþá situr unga móðirin á torginu, ekkert hefur
skeó annaó en guli grauturinn hefur minnkaó í
dollunni og vatnió í dunknum er aó þrotum komió.
Og nú sér hún manninn, sem fór framhjá í gær,
koma út úr skógarþykkninu . . .
Hugmyndin er að staðfesta tímann, vinna og
komponera með núið. Verkið hefur dáleiðandi
áhrif.“ Finnbogi er upptekinn af og þykir
heillandi „þegar maður dettur út, gleymir sér
örskotsstund, sofnar, kemst á fyrsta alfastig
í svefni. Þegar þú vaknar úr þessu drauma-
ástandi og hrekkur við, gerist mikið. Það sem
heillar mig eru myndirnar sem þú færð í
hugann þegar þú dettur út.“
Uppreisn - útrás
Finnbogi er þeirrar skoðunar að varasamt
sé að kalla það sem hann hefur fengist við
uppreisn og jafnvel andóf sé of sterkt orð.
Við föllumst á útrás sem heppilegt orð og
fáum blessun Hannesar Sigurðssonar.
Bruni BB var samfélagsspegill en tæplega
pólitísk list. Nýja málverkið var að hefja inn-
reið sína, einnig pönkið. Eftir ládeyðu og di-
skótímabil tóku við ný og óbeisluð viðhorf.
Menn höfðu áhuga á fleiru en mjúkum tilfinn-
ingum. Hannes talar um tíma þegar fagur-
listahugtakið hvarf og það var tilgangur,
stefna að mála illa. Eftir náttúrupælingar
brýtur ný og harðari kynslóð sér leið upp á
yfirborðið.
Finnbogi hefur hljóðið sem miðil og sama
má segja um Magnús Pálsson. Hulda Hákon
og Jón Óskar eru líka á svipuðum miðum.
Slíkt verk er gjörningur á Mokka í nóvember
sl. undir áhrifum frá tengdaföðurnum, Ragn-
ari Stefánssyni. Verkið kallaðist Richter.
Ekkert var á veggjum en allt fór af stað í
stuttan tíma í senn, ímyndaður jarðskjálfti
hreyfði við gestum kaffihússins. Um Mokka-
sýninguna segir Finnbogi að með henni sæk-
ist hann eftir „sjokkeffekt", vilji ná fram írón-
íu og húmor. í sama anda eru líka „tekno“-
gæludýr, smáir blýklæddir kubbar sem fólk
getur tekið með heim og sett i gang.
Síðasta opinbera verk Finnboga sem hann
sýndi á Tukt-sýningunni í Síðumúlafangelsi
er aftur á móti alvarlegra verk, brauðhnífur
sem hleður ís utan á sig. Finnbogi hafði í
huga gamlan félaga sinn sem beitt hefur
hnífum í afbrýðisköstum og setið inni. Þegar
Finnbogi var að koma undir sig fótum sem
listamaður var vinurinn bak við lás og slá.
í Gerðubergi verða eldri verk Finnboga en
á Sjónarhóli mun hann sýna „hljóðkort“. litlar
flögur sem hægt er að setja hljóð á. Þess má
til gamans geta að Finnbogi fékk Agnesi
Johansen danskennara til að lesa inn dans-
hreyfingar.
Jón Óskar segir mest spennandi við list
Finnboga að hann hafi reynt að gera skúlp-
túra sem sjáist ekki. Skúlptúr sé sem kunn-
ugt er efnismesta myndiistargreinin. „Ég sé
fyrir mér skúlptúr þar sem hið sjónræna er
horfið, sjónrænir þættir, en eftir stendur
skynjunin, vindstrókur eða hljóð í kringum
mann.“ í þessu sambandi talar Jón Óskar um
línuteikningar Finnboga og viftur á veggjum
og gólfi. Þróunin gæti orðið sú að vifturnar
sæust ekki og ekki hátalarar til dæmis heldur
en njótandinn fyndi „ástandið" sem þessir
sjónrænu þættir sköpuðu.
Halldóri Birni Runólfssyni verður tíðrætt
um tengslin milli ólíkra listgreina og áhrif
slíkrar samþættingar á skynheiminn. Hann
segir í Hugleiðingum um Finnboga að vissu-
lega væri það verðugt að „kafa rækilega ofan
í sögu samvirkrar listar og listrænnar sam-
svörunar, þótt ekki væri til annars en sýna
mönnum fram á það að Finnbogi Pétursson
- okkar fremsti listamaður á sviði samflétt-
unnar - er ekki dottinn til jarðar sem ein-
hver aðskoti utan úr geimnum. List hans
byggir á grunni, sem má auðveldlega rekja
til upphafs listrænna hugmynda í Grikklandi
til foma“.
Halldór Björn Runólfsson sagði í samtali
að Finnbogi hefði þá sérstöðu að hann ynni
með hljóð og ólíkar samsetningar og gerði
það með alveg óhemju liprum hætti, yrði aldr-
ei klossaður þótt hann gerði ekkert í því að
fegra verk sín. Finnbogi hefði innbyggðan
ljóðrænan streng sem hann væri fullkomlega
ómeðvitaður um. Hann virtist aldrei hugsa
um fegurðargildi út af fyrir sig heldur kæmi
það eins og innbyggt og af sjálfu sér og yrði
fallegt. Viðtökur hefðu verið býsna góðar.
Honum hefði verið betur tekið en mörgum
myndbrjótum og ætti það sameiginlegt með
Jóni Gunnari Amasyni að menn sæu hve
verkin væru einstaklega vel gerð og dáðust
að handbragðinu.
Sjónþingið hefst sunnudaginn 9. febrúar
kl. 14. Listamaðurinn fer sem fyrr segir yfír
feril sinn með hjálp skyggna og spyrlar verða
Hulda Hákon, Jón Óskar og Halldór Björn
Runólfsson. Aðgangseyrir er 300 kr. Sýning-
amar í Gerðubergi og á Sjónarhóli verða
opnaðar sama dag. í Gerðubergi stendur sýn-
ingin til 30. mars en lýkur 2. mars á Sjón-
arhóli þar sem opið er fimmtudaga til sunnu-
daga frá kl. 14-18.
ISKÓGARRJÓÐRI skammt frá breiðri
sandströnd Guineuflóans, standa
nokkrir bárujárnskofar á rauðgulum
leirbala, þeim hefur verið tjaslað saman
af greinilega fullkomnum vanefnum. Á
kræklótta rafta, sem hafa verið reknir
niður í moldarflagið eru negldir mis-
jafnlega ryðieyddir bárujámsbútar
milli plastdúka og strigapoka. Þökin eru heil-
legri en veggimir til varnar sólinni eða úrhell-
is úrkomum.
Á nokkurskonar torgi í miðju þessu hreysa-
þorpi situr ung kona flötum beinum á moldarb-
ala, hún hefur klæði um miðju sér og annað
ekki.
Hrokkið hárið er stuttklippt, andlitið frísk-
legt og frítt, bijóstin stinn, hvelfd og hvergi
húðfellingar á mattsvörtum líkamanum.
Á milli fóta hennar liggur hvítvoðungur sem
hún annast um á bakinu, úr dollu sér til ann-
arrar handar tekur hún með fingrum ljósgulan
graut og treður upp í barnið sem kyngir því
sem munnur þess nær til.
Annars er andlit bamsins orðið útatað í
þessum kynlega graut, en hennar ásjóna ekki
þó hún fái sér sleikju við og við. í seilingarfjar-
lægð er beyglaður smurolíudunkur með vatni,
úr honum skvettir hún annað slagið yfir af-
kvæmið.
Stúlkan virðist ekki taka eftir hvíta mann-
inum sem þarna er á stjái, þó horfir hún á
hann fjarlægu augnaráði, en mynd hans nær
greinilega ekki inn í vitund hennar.
Kannski einhverntíma síðar veltir hún því
fyrir sér hvort þessi vera geti verið af sama
stofni og hvíta rottan sem amma hennar sagði
að vantaði litarefni í líkamann, það kæmi
stundum fyrir í dýraríkinu og hún kallaði það
einhveiju nafni, sem nú hefur gleymst.
Þessa stundina hefur þessi Afríkumær um
annað að hugsa svo sem það hver sé faðir
barnsins sem liggur hér fyrir framan hana,
það koma nú reyndar ekki nema tveir til greina.
Sá rétti hlýtur að skila sér, reynir hún að
hugga sig við. Sá sem fór framhjá í gær þeg-
ar hann kom af sjónum, leit sem snöggvast
til hennar og barnsins, henni sýndist hann
brosa augnablik en hann sagði ekkert og hélt
svo áfram, það gæti samt verið hann, „æi ég
vildi að svo væri“ andvarpaði hún upphátt.
Þessi óvissa er svo kveljandi, því ef hann
gefur sig ekki fram á hún á hættu að verða
útskúfuð hornreka í samfélaginu án möguleika
á eiginmanni og eigin heimili um alla framtíð.
Afríkanskar siðareglur eru síst mildari í
lausungarmálum en þær eru hjá öðrum þjóð-
um, sem kalla sig þó siðmenntaðri einhverra
hluta vegna.
Innan úr þykkum skóginum berst þungur
taktfastur trumbusláttur, það er freistandi að
kanna hvað þar sé á seyði, en vandfundin er
leið sem að minnsta kosti með köflum er í
skugga, brennandi sólskinið smeygir sér all-
staðar.
Trumbuslátturinn sem verður meira og
meira yfirgnæfandi berst frá kofa sem stendur
í útjaðri ijóðurs, þama er eitthvað forvitnilegt
á seyði, fólk í fötum er á stjái, ýmist á út eða
innleið.
Örlítið óttablandin forvitni á því ókunna
knýr til könnunar á hvað sé hér um að vera
og maður byijar að fikra sig frekar í átt til
kofans, undir það búinn að verða kannski
stuggað í burtu.
Þegar komið er í gættina fer ekki lengur á
milli mála hvað hér fer fram þó það sé meira
en lítið ólíkt því sem maður hefur vanist í
svokölluðum þróuðum samfélögum, og nú er
óttinn horfinn, hér er verið að tilbiðja þann
sama Guð sem þér var kennt að óttast og leita
til í þörfum.
Inn við gafl gegnt inngangi stendur tré-
kassi undan smjörlíki, á honum stútvíð flaska
og upp úr henni teygja sig einhverskonar papp-
írsskreytingar líkar bolluvöndum eins og við
eigum að venjast, til hliðar liggur opin bók.
Bak við kassann stendur karl, klæddur hvít-
um skósíðum kufli og með sérkennilegt höfuð-
fat, það glampar á ákafaþrungið, svitastorkið
markerað andlit hans og skörðóttar tannbeygl-
ur, þegar hann lýkur upp munni sínum, sem
hann gerir títt, ýmist þegar hann les upphátt
úr bókinni með skrækri en þróttmikilli röddu
eða til að taka þátt í hópsöng kirkjugesta.
Kófsveittir líkamar safnaðarmeðlima sveigj-
ast skjögrandi í nokkurskonar Óla skans hring-
laga halarófur fyrir framan smjörlíkiskassann,
beijandi taktfast trumbur, pottbotna og
hlemma, syngjandi allt hvað af tekur með
vaxandi styrkleika.
Þegar sýnt er að tilbeiðslan í formi radd-
styrkjar er að þrotum komin og áhrifin á jaðri
hámarks, stekkur klerkurinn inn í hringinn
froðufellandi af lotningarfullum æsing.
Það kostar mann innri átök að streitast
gegn þörfinni á að berast ekki bjargvana inn
í þessa taktföstu athöfn. Börnin sem sitja kyrrl-
át á moldinni fyrir utan án þess að virðast
hlusta á það sem fram fer, láta undan þörf
líkama sinna til að hreyfast í uppáþrengjandi
taktinum, án þess að skynja það.
Úti á sandströndinni er sólin ennþá
miskunnarlausari og flótti undan henni er til-
gangslaust, hún er á hælum manns hvert sem
leitað er, jafnvel út í sjóinn sem kælir líkam-
ann lítið eitt en andlitið verður að standa upp
úr. Þegar endurkast geislanna af haffletinum
til viðbótar þeim sem koma beint, skella á
ásjónu manns er það líkt og að standa í eldslog-
um.
Þrátt fyrir skyrtugopa til hlífðar svíður í
axlirnar og hitinn á sandinum stingur í iljarn-
ar. Víti hlýtur að vera þessu líkt, það er hvergi
afdrep, eldtungur læsast um mann hvar sem
er, alls staðar.
Tilveran á þessari stundu er auð brennandi
heit sandströnd, í augun stingandi glitrandi
haf og miskunnarlaus af himni skínandi sól,
annað ekki, sturlun er á næsta leiti. Þá eygir
maður allt í einu kolsvört drungaleg för á
haffletinum sem bera við himinn út við sjón-
deildarhring. Það er útilokað að gera sér grein
fyrir hve fjarri hafið og himininn renna saman
í eitt og til viðbótar villir tíbráin manni sýn,
kannski eru þessir fiskibátar miklu nær landi
en sýnist og þeir nálgast.
Fyrr en varir eru þeir komnir upp að strönd-
inni og kolsvartir hálfnaktir karlar, miklu fleiri
en maður héldi að þessar fleytur bæru, leggja
niður árar, stökkva útbyrðis og draga bátana
með handafli lítið eitt uppá ströndina.
Út úr skóginum sem tekur við upp af sand-
ströndinni þyrpist nú hópur hávaxinna kvenna,
sem hafa mittisskýtur einar klæða. Þær stað-
næmast í nokkurri fjarlægð, eins og þær séu
að bíða fyrirskipana.
Nú hefst afferming aflans, sem er glitrandi
smáfískur ekki ólíkur smásíld. Honum er ausið
upp úr bátunum í körfur sem karlarnir bera
á höfðum sér til stúlknanna og þar skipta
þessi ílát um burðarhaus. Stúlkumar fara með
þær lengra upp á ströndina, dreifa úr þeim
innihaldinu á brennandi sandinn og fara svo
til baka með körfumar tómar, þær em endur-
fylltar og þannig gengur þar til þessum maura-
flutningum, affermingunni er lokið. Þá er kom-
ið hreistur allsstaðar, fjaran er hreistrug, á
svörtum líkömum karla og kvenna glampar á
hreistursflögur, sem svitinn klessir við húðina.
Andrúmsloftið sem tekur í nefið þegar þvi
er andað sér, er innan skamms orðið þmngið
stybbu af rotnandi fiski.
Ennþá situr unga móðirin á torginu, ekkert
hefur skeð annað en guli grauturinn hefur
minnkað í dollunni og vatnið í dunknum er
að þrotum komið.
Hún lyftir baminu upp, strýkur grautarleif-
arnar framan úr andliti þess með vísifingr-
inum, sleikir af honum og leggur bamið aftur
á sinn stað, milli fóta sér.
Og nú sér hún manninn, sem fór framhjá í
gær koma út úr skógarþykkninu og stefna í
átt til hennar, henni verður órótt, skyldi hann
stansa og kannski segja eitthvað?
Hann nálgast hreistmgur á þrekmiklum
skrokknum og hann dregur úr ferðinni, svo
kemur hann og sest rétt hjá henni en heilsar
ekki, horfir rannsakandi nokkra stund á barn-
ið og spyr; „má ég snerta það“?
Hún kinkar kolli og merkja má að bijóst
hennar bifast með auknum hraða. Hann tekur
barnið í fangið, horfir um stund í augu þess,
leggur andlit þess að flötu nefi sínu, þefar af
því og næst nokkmm sinnum af maga þess,
þrýstir því næst að bijósti sér, svo sumt af
hreistrinu skiptir um dvalarstað. Þá brosir
hann svo breitt að sá til öftustu jaxla og seg-
ir með þróttmikilli röddu: „Sonur minn.“
Svo stendur hann upp, án þess að láta bam-
ið frá sér, réttir stúlkunni hönd sína til að létta
henni að rísa á fætur.
Þau ganga í burt af torginu áleiðis heim til
hans, hann með barnið þeirra í fanginu, hún
á eftir teinrétt og tígulega lotningarfull í nekt
sinni og fasi, með svoh'tið sigurblandið bros á
vömm, sem hann sér ekki, því hann lítur ekki
við.
Höfundurinn býr í Vínarborg.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. FEBRÚAR 1997 9