Lesbók Morgunblaðsins - 09.11.1996, Blaðsíða 13

*
I
I
1
í nýútkomnu tölublaói tímaritsins 90Taly sem
markvisst hefur tekió aó sér aó kynna verk
innflytjenda í Svíþjóö, er bent áþá staöreynd
aö núverandi blómaskeiö enskra bókmennta
megiþakka höfundumfrá ólíkum menn-
ingarheimum.
II. Gegnum nálaraugað
í nýútkomnu tölublaði tímaritsins 90Tal,
sem markvisst hefur tekið að sér að kynna
verk innflytjenda í Svíþjóð, er bent á þá
staðreynd að núverandi blómaskeið enskra
bókmennta megi þakka höfundum frá ólík-
um menningarheimum. Nöfn eins og Anita
Desaai, Hanif Kureishi, VS Naipaul, Ben
Okri, Timothy Mo og Kazuo Ishiguro eru
nefnd sem kunn dæmi um slíka höfunda.
í sama blaði má finna gagnrýna afstöðu
til gylltra hugmynda um margmenningar-
samfélagið annars vegar og hinsvegar fyll-
yrðinguna að það sé erfiðara fyrir innflytj-
endur að komast inn í sænska menningar-
geirann en fyrir kameldýr að komast gegn-
um nálarauga.
Ana Maria Narti er meðal þeirra sem
skrifa í tímaritið og heldur því fram að eng-
in lifandi manneskja tali um „Det mángk-
ulturella samhállet1* í falslausu samtali.. .
„Lifandi orð geisla nærveru, hreyfingu,
snertingu," segir hún og vill heldur tala um
blandaða menningu og blönduð samfélög.
„Margmenningarsamfélagið sem átti að
vera svo gefandi og gott er í rauninni heim-
ur aðskilnaðar og spennu milli kynþátta."
Hún telur að í hugtakinu margmenning
hafi hreiðrað um sig áróður óraunsærr-
ar óskhyggju menningarvita. I grein
sinni varar hún við skynvillu í
ætt við þá sem þýskir þjóð-
ernissinnar byggðu á og
gerðu að drauminum
um eina þjóð, eitt
ríki og eitt
tungumál. Þótt
formerkin séu
þveröfug þá sé
hættan á að
blindast af óskhyggju
til staðar.
A.M. Narti kom sem flótta-
maður frá Rúmeníu árið 1970,
og vandist því að eiga samleið
með innfæddum í neðanjarðar-
lestinni. En blandaða samfélagið er
RINKEBYHEASTEN
eftir Ylvu Ekman sem er
málaður eins og hinir
kunnu Dalahestar var
eitt af táknum bóka-
messunnar. Skyldi
hann vera tákn um
margmenningu.
nútímans og
og það ger-
ir nýjar kröfur til hvers
og eins. Ráðið sem hún
gefur sér og öðrum er:
að læra upp á nýtt á lífið.
„Sem innflytjandi lifi
ég í sífelldum ótta við
að „skinheads“ og aðr-
ar manneskjur sem
þjást af útlendingahatri, skjóti
upp kollinum . .. ráðist að mér
vegna útlitsins." Þannig lýsir rit-
höfundurinn Ahamad Al-Rikaby,
tilfinningum sem spegla þann að-
skilnað sem A.M. Narti nefnir í
grein sinni. Hann er búsettur í
Alby, úthverfi Stokkhólms, og talar
um staðinn sem „austurlenskt
ghettó“, með arabísku bakaríi, versl-
unum og veitingastöðum. „Þegar ég
lít út um gluggann heima hjá mér
finnst mér ég ekki vera í Svíþjóð.
Til að byrja með fannst mér flott að
allir á svæðinu töluðu arabísku. En
svo hugsaði ég: Almáttugur! Aðalkost-
urinn við að búa í Alby er að maður
kemst af með minni pening en inni í
borginni... tómatar á átta kr. kílóið
og kaffið á sama verði og fyrir tíu
árum.“ Margmenning, í merkingunni
samvinna milli fólks úr ólíkum menning-
arheimum og miili innflytjenda og inn-
fæddra, virðist hinsvegar víðs fjarri í
því úthverfi Stokkhólms sem hann lýsir.
Ahamad segir marga nágranna sína
aldrei hafa komið inn á sænskt heimili.
„Sumum finnst þeir ekki þurfa að kunna
sænsku af því þeir búa í Alby. Og til eru
þeir sem hafa ekki hugmynd um að við
erum komin með nýjan forsætisráð-
herra.“
Ahamad Al-Rikaby (f. 1969),
skrifar fyrst og fremst smásögur og
greinar. Hann skrifar m.a. í Jórdaníu-
blaðið Al-Rai og fyrir Aharq al-Awsat
sem er með bækistöð í London. Hann hefur
gefið út smásögur á sænsku, en skrifar
helst á arabísku og hefur þýtt sænsk skáld
á sitt mál.
Eins og margir af hans kynslóð á hann
bágt með að segja hvaðan hann er. En for-
eldrarnir eru frá Irak, flúðu þaðan til Jórdan-
íu, síðan til Englands, svo var það Prag,
Líbanon, Sýrland, Kýpur, Súdan ... Hann
fæddist á hóteli í Prag. Fæddist á flótta og
ólst upp á flótta. Faðir hans sem fyrst kynnt-
ist Saddam Hussein í fangelsisklefa, hafði
beitt sér gegn honum á sjöunda áratugnum.
Þegar Ahamad Al-Rikaby lýsir heimsókn
til föðurlandsins, en þangað hefur hann
aðeins komið í tíu daga ferð með foreldrum
sínum, og þá undir nöfnum sem ekki voru
þeirra eigin, þá segir hann m.a.: „Við kom-
um sem túristar í moskuna sem afi minn
byggði. Sáum mynd hans á veggnum. Þetta
minnti mig á kvikmyndina „Síðasti keisar-
inn“ þegar hinn fyrrverandi keisari selur
aðgöngumiða að höllinni þar sem hann fyrr
réð ríkjum . .. Og ég sá líka föðurbróður
minn augnablik bak við tré.“
Cletus Nelson Nwadike frá austurhluta
Nígeríu, gamla Biafra, er annað ungskáld
sem tímaritið 90Tal kynnir að þessu sinni.
Hann hefur búið í Svíþjóð undanfarin sex
ár. Hann skrifar á ensku og sænsku en
móðurmálið er „ibo“. En Iboþjóðflokkurinn
er ásamt Hausa og Yoruba einn hinna fjöl-
mennustu í Nígeríu.
Nwadike sem helst kallar sig Cletus, býr
í Nássjö og hefur lagt sig fram við að læra
nýtt mál, bæði fljótt og vel. Hann segir að
það komi fyrir að fólk spyiji hvort hann sé
ættleiddur, þá verði hann ákaflega upp með
sér. Uppáhaldsskáldið nefnir hann svolítið
hikandi. Það er nígeríska skáldið og blaða-
maðurinn Dele Giwa, sem svo margir dáðu,
sérstaklega yngra fólkið. Og sem var drep-
inn með sendibréfssprengju í lok síðasta
áratugar. Af hveiju?
Hann útskýrir að stjórn Nígeríu líti á vel í
menntað og gáfað fólk sem óvini. Þá sem
vilja lýðræði. Því fleiri vel menntaðir því
sterkari verða andstæðurnar.
Til að vera með sjálfum sér segist Cletus
þurfa að skrifa minnst þijú ljóð á dag. Þau
ljóð sem 90Tal birtir eftir hann fjalla um
dauðann. Þegar ég hringi til að biðja um
þýðingar og birtingarleyfi á „Stutt svart
ljóð“, spyr ég hvort hann yrki eingöngu um
dauðann.
„Nei. En mamma fæddi ellefu börn og
fjögur þeirra dóu. Það fylgir mér.“
I dag á hann tvö sænsk börn með sambýl-
iskonu sinni og eftir léttara hjal um ísland,
Nígeríu og Svíþjóð gleymir hann ekki að
bjóða heim til sinnar blönduðu fjölskyldu í
kveðjuskyni.
STUTT
SVART LJÓÐ
Þegar ég dey
ætla ég að hvíla
í tveim gröfum
í hjörtum vina minna
og í stuttu svörtu
ljóði
(eftir Cletus Nelson Nwadilce)
Umberto Eco
ir frá samfélagi þar
sem viöburöimir
veröa einungis í frá-
sögnunum sem sagöar
eru afþeim. Þar sem
upplýsingamary
hvort sem þcer eru
tölvutækar eöa á bók-
umy eru stœrri en
raunveruleikinn.
er skipta þeim út fyrir eitthvað annað og
nýrra. Eini mælikvarðinn á upplýsingarnar
er hve vel þær ganga inn í fyrirframsmíðaða
grind og hve vel þær ríma við aðrar upplýs-
ingar í grindinni. Umberto Eco segir í nýj-
ustu skáldsögu sinni „Eyja gærdagsins“ (L’i-
sola de giorno prima) (1994) frá kappsfullri
leit evrópsku stórveldanna á 17. öld að upplýs-
ingum. Sökum þess að örugg aðferð til að
finna staðarákvarðanir var ekki til á þessum
tíma var erfitt að staðsetja nýfundnar eyjar
á Kyrrahafi með vissu. Hver rannsóknarleið-
angurinn á fætur öðrum var sendur út til að
finna réttu aðferðina við að mæla lengdar-
bauga og í einn slíkan leiðangur er söguhetj-
an send sem njósnari. Það magnaðasta við
þessa sögu er að Eco reynir hér að lýsa ástandi
sem um margt líkist ástandi upplýsingasamfé-
lagsins. Söguhetjan, Roberto, er strandaglóp-
ur á skipi sem liggur við ankeri uppi við eyju
í suðurhöfum og um borð í skipinu eru flest-
ar þær upplýsingar til staðar sem menn réðu
yfir á seinni hluta 17. aldar. Hins vegar er
hann fastur í upplýsingasamfélaginu sínu
litla. Hann kann ekki að synda og kemst þvi
ekki upp á eyjuna en getur aðeins brotið um
það endalaust heilann hvað þar sé að finna
með hjálp upplýsinganna. Eftir því sem líður
á dvölina verða heilabrot hans furðulegri og
yfirgengilegri og enda að lokum í allt að því
dulhyggjulegri íhugun um eðli daglínunnar
sem honum hefur veirð tjáð að liggi í gegnum
eylandið.
Upplýsingasagan segir frá samfélagi þar
sem viðburðirnir verða einungis í frásögnun-
um sem sagðar eru af þeim. Þar sem upplýs-
ingarnar, hvort sem þær eru tölvutækar eða
á bókum, eru stærri en raunveruleikinn, þar
sem enginn raunveruleiki er til fyrir utan
upplýsingarnar. Vinsældir nýrra skáldsagna
í þessum stíl eins og bók bandaríska skáld-
sagnarhöfundarins Davel Sobel „Lengdar-
baugur“ (1995), Brasilíumannsins Paolo Co-
elho „Gullgerðarlistamaðurinn" (1994) og
Þjóðveijans Michael Roes „Rub’ Al-Khali.
Autt hverfi“ (1996), sýna að þessi tegund
skáldsögunnar er komin til að vera. Að vísu
er hugmyndapúslið stundum eilítið þreytulegt
og iðulega þarfnast það gamla góða söguþráð-
arins sem hækju til að geta leitt lesandann í
gegnum 500 blaðsíðumar sem virðast vera
lágmarkslengd fyrir skáldsögu af þessari teg-
und. En engu að síður virðist sem að í leitinni
að týndum hlekk þekkingarkeðjunnar finni
lesendur um víða veröld samhljóm við eigin
upplifun af veruleikanum. Eða ætti maður
kannski fremur að segja sýndarveruleikanum?
1
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. NÓVEMBER 1996 13