Lesbók Morgunblaðsins - 16.09.1995, Blaðsíða 6

INGUNN
SIGMARSDÓTTIR
Þögn
Þögn - Hver er þín ógn?
Hvatning til gagnrýni
stöðvun tímans
óttinn við höfnun?
Lokuð augu mín
óttast spegilinn.
Óðfluga vöðum við elginn
frá degi til dags.
En hvað er þögn án orða
hvíld án þreytu,
spurning án svars?
Rólega opna ég augun
og svara þér spegill:
Gulls ígildi þögn
komdu fagnandi.
Afskipta-
semi
Ég afþakka dómgreind þína
sem barst mér
óumbeðin.
Með bjálka í augum
vopnuð flísatöng
gekkst þú
yfir landamærin
óboðin.
Flúðir þitt gijótbarða glerhús.
Endursendist
með von
um góðan bata.
Mín dugir vel fyrir einn.
Hver er sjálfum sér næstur.
Líttu nær þér næst.
Höfundurinn býr á Húsavík.
ELfN DUNGAL
Væri ég...
Væri ég kærleiksorð í þínu eyra
allan minn vilja fengir þú að
heyra.
Væri ég blær um vorsins daga
bjarta
ó, hve ég myndiylja þínu hjarta.
Væri ég rós ég roðnaði af gleði
ef þínu mætti ég þóknast geði.
Væri ég aðeins vegur sem þú
gengur,
fyndirþú ekki farartálma
lengur.
Væri ég bæn sem beint til
drottins færi,
óuppfyllt framar engin ósk þín
væri.
Væri égnóttin, niðdimm hjá
þér inni,
afalúð ég vefði þig
umhyggjunni minni.
Væri égsólin, vístégmundi
skína
Ijósgeislar mínir á leiðina þína.
Ó, þetta
veðurlag
Úrhellisrigning, ömurleg bleyta
ekki sést glæta af júnísól.
Nú munu ýmsir skapinu skeyta
á skaparans allsheijar
veldisstól.
Aðeins þau mannsbörn sem
eiga inni
ást þá og gleði er í birtu finnst,
þakka drottni í sínu sinni
sannasta ljósi að hafa kynnst.
Höfundur er píanókennari í Reykjavík.
Neville Chamberlain
og friðkaupastefnan
Neville Chamberlain fæddist í Birmingham árið
1869. Stjórnmálaferill hans hófst fyrir alvöru
árið 1915 þegar hann varð borgarstjóri í
Birmingham. Chamberlain var að vísu aðeins
borgarstjóri í eitt ár, en vakti samt athygli
fyrir að koma þar á merkum umbótum í
húsnæðismálum alþýðufólks. Árið 1916 var
hann kosinn á þing fyrir íhaldsflokkinn.
Hann var ráðherra í mörg ár og fór orð af
dugnaði hans og framsýni. í maí 1937 tók
hann við embætti forsætisráðherra af
flokksbróður sínum, Stanley Baldwin, og
gegndi því þar til í maí 1940.
Neville Chamberlain,
forsætisráðherra Breta
1937-1940, hefur oftlega
verið sakaður um
gunguskap og skort á
raunsæi andspænis
ágangi nasista. En láðst
hefur að taka sem skyldi
mið af þeim flóknu
sögulegu og pólitísku
aðstæðum sem hann
þurfti að kljást við.
Eftir RÓBERT F.
SIGURÐSSON
Yersalasamningarnir
Oft hefur verið fullyrt að friðarsamningam-
ir sem undirritaðir voru í Versölum árið 1919
í kjölfar heimsstyijaldarinnar fyrri hafi gert
lítið annað en að boða langt vopnahlé í Evr-
ópu. Að baki þessu liggur sú skoðun að skila-
málamir, sem Þjóðveijar vom látnir beygja
sig undir, hafí verið svo harðir að fyrr eða
síðar hlytu þeir að rísa upp gegn þeim. Þjóð-
veijum var m.a. gert að taka á sig alla ábyrgð
á upptökum stríðsins, þeim var bannað að
vígbúast og Rínarlönd skyldu vera vopnlaust
svæði. Þeir urðu að láta stór landsvæði af
hendi auk þess sem Bandamenn hirtu af þeim
allar nýlendur þeirra. Hið nýstofnaða Austur-
ríki - sem var aðeins brot af hinu gamla
Austurríska keisaradæmi - mátti ekki sam-
einast Þýskalandi. Ekki má heldur gleyma
hinum geysiháum stríðsskaðabótum sem Þjóð-
veijar vora krafðir um, en þær námu hvorki
meira né minna en 138 milljörðum gullmarka.
Versalasamningamir misbuðu freklega
réttlætistilfmningu þýsku þjóðarinnar. Og
ekki barra réttlætistilfínningu íjóðveija; Ver-
salasamningamir tóku strax frá fyrsta degi
að naga samvisku ófárra ráðamanna í löndum
sigurvegaranna. Sú skoðun að réttmætt væri
að taka visst tillit til krafna Þjóðveija fékk
þess vegna aukinn hljómgrunn þegar frá leið.
Friðkaupástefnan
Friðkaupastefnan svonefnda gekk út a að
koma til móts við kröfur Þjóðyeija og ítala
til að tryggja frið í Evrópu. Ýmsir telja að
Chamberlain hafí alfarið mótað þessa stefnu.
Það mun vera rangt þótt hitt sé vissulega
rétt að friðkaupastefnan náði hápunkti þegar
Miinchenar-sáttmálinn umdeildi var gerður
haustið 1938, en þar kom Chamberlain ríku-
lega við sögu.
Friðkaupastefnan hófst í raun á þriðja
áratugnum. Þá gerðu Vesturveldin nokkra
samninga við Þýskaland sem sýndu skýr
merki um vilja þeirra til að sefa reiði Þjóð-
veija og stuðla þannig að nauðsynlegum
sáttum við þá. Þessi samvinna skilaði veru-
legum árangri og árið 1926 fékk Þýskaland
uppreisn æru óg inngöngu í Þjóðabandalagið.
INNLIMUN AUSTURRÍKIS I
ÞÝSKALAND
Friðkaupastefnan tók á sig aðra mynd
eftir að Hitler komst til valda 1933. Breyting-
in fólst í því að Þjóðveijar fengu að komast
upp með að hunsa Versalasamningana hvað
eftir annað án þess að Vesturveldin gripu til
nokkurra ráða sem máli skiptu.
Margir töldu kröfur þýskra stjórnvalda um
sameiningu allra Þjóðveija réttmætar enda
höfðu sigurvegararnir í Versölum sjálfír sett
á oddinn regluna um sjálfsákvörðunarrétt
þjóða. Vesturveldin töldu sig þess vegna
hafa heldur veikan málstað gagnvart Þjóð-
veijum þegar hinir síðarnefndu innlimuðu
Austurríki í Þýskaland árið 1938. Enginn
vafi leikur á að stór hluti Austurríkismanna
óskaði eftir sameiningu við Þýskaland. Innli-
munin var þess vegna af mörgum álitin þjóð-
ernislegt réttlætismál fremur en alvarleg
ögrun við öryggishagsmuni Vesturveldanna.
Kröfur Súdeta-þjóðverja
Chamberlain var friðarsinni af heilum hug
og var í fersku minni hörmungar heimsstyij-
aldarinnar fyrri. Hann var vongóður um að
unnt væri að semja við þjóðhöfðingja Þýska-
lands eins og hveija aðra um eldfim ágrein-
ingsmál sem hæglega gátu leitt til nýrrar
stórveldastytjaldar. Þjóðerniskröfur Þjóð-
veija voru þar að auki taldar sanngjarnar,
eins og fyrr segir, og þá ekki einungis hvað
varðaði Áusturríki. Hitler hafði annað sterkt
tromp á hendi: Þjóðerniskröfur Súdeta-Þjóð-
veija í Tékkóslóvakíu.
Þegar lýst var yfir stofnun Tékkóslóvakíu
í kjölfar hruns Austurríska keisaradæmisins
1918 urðu um þijár milljónir Þjóðveija inn-
lyksa í vesturhéraðum landsins, Súdetalönd-
um. Súdeta-Þjóðveijar höfðu áður notið for-
réttinda innan vébanda Austurríska keisara-
dæmisins og sættu sig því illa við að njóta
ekki fulls jafnréttis á við Tékka, fjölmenn-
asta þjóðernishópinn í landinu. Súdeta-Þjóð-
veijar kröfðust því sameiningar við Þýska-
land eða Austurríki. Þegar Hitler innlimaði
Austurríki í Þýskaland 1938 magnaðist
óánægja Súdeta-Þjóðveija og nasistar í
Þýskalandi kyntu óspart undir kröfum þeirra.
Taugastríð Um
Tékkóslóvakíu
Tékkneska ríkisstjórnin var ákveðin í að
standa gegn áformum nasista, enda var um
sjálfan tilverugrundvöll fjölþjóðaríkisins að
tefla. Súdetalöndin voru blómleg iðnaðar-
svæði og þar voru helstu varnarvirki lands-
ins. Einnig var mikil hætta á að Slóvakar
og Ungveijar fylgdu fordæmi Súdeta-Þjóð-
veija og færa fram á fullt sjálfstæði fengju
Súdeta-Þjóðveijar kröfur sínar uppfylltar.
Chamberlain var staðráðinn í að knýja
Hitler að samningaborði með ráðamönnum
Vesturveldanna um framtíð Tékkóslóvakíu.
I reynd var það hann sem mestu réði í samn-
ingaumleitunum Vesturveldanna við nasista-
stjórnina um Tékkóslóvakíumálið sumarið og
haustið 1938. Þetta kom til af því að Frakk-
ar kusu helst að losna undan skuldbindingum
sínum við Tékkóslóvakíu og voru því fegnir
að fá Chamberlain frumkvæðið í hendur.
Afstöðu Frakka má m.a. rekja til þess að
þjóðin var lömuð af innanlandseijum og
flokkadráttum; til að mynda horfðu margir
Frakkar með velþóknun á þróunina í Þýska-
landi. Ekki bætti heldur úr skák að franskir
hershöfðingjar drógu kjarkinn úr frönsku
stjórninni með yfirlýsingum um að franski
herinn stæðist ekki þeim þýska snúning.
Chamberlain vonaðist til að geta leyst
Súdetamálið friðsamlega með persónulegum
samskiptum við Foringjann sjálfan. Hann,
líkt- og ýmsir aðrir málsmetandi menn, taldi
að orsök heimsstyrjaldarinnar fyrri mætti
skýra með sambandsleysi sem ríkt hefði milli
þjóðhöfðingja stórveldanna. Persónuleg
diplómatík var því að hans mati heppilegasta
leiðin til að forða þjóðhöfðingjum álfunnar
frá að endurtaka hið sögulega slys sem varð
1914. Chamberlain vann þess vegna ötullega
að því að fá Hitler til að lýsa kröfum sínum,
afmarka þær og sýna hófsemi. Allt voru
þetta markmið sem friðkaupastefnunni voru
sett. Með þetta í huga hélt liinn 69 ára gamli
forsætisráðherra til fundar við Hitler 15.
HITLER undirritar Miinchenarsáttmálann. Á bak við hann ræðast þeir við
Chamberlain og Mussolini, leiðtogi fasista á Italíu, en til hægri stendur Daladi-
er, forsætisráðherra Frakka.