Lesbók Morgunblaðsins


Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1994, Qupperneq 27

Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1994, Qupperneq 27
SOHLBERG: NÓTT Harald Sohlberg, 1869-1935, er einn þeirra framúrskarandi norrænu listamanna frá þessu tímabili, sem nútíðin þekkir að öllum líkindum lítið. Því verður ekki neitað þegar litið er yfir þetta svið, að Norðmenn hafa verið afar sterkir; þeir áttu bæði marga og góða listamenn og svo er enn. Danir koma næstir, en það er nokkuð greinilegt að í þessu efni hallar á Svía. Harald Sohlberg var sonur pelsakaup- manns í Kristianiu. Strax í listnámi hans komu fram óvenjulegir hæfíleikar í landslag- stúlkun. Þangað leitaði hann eðlilega eftir innblæstri, en lauk hefðbundnu námi heima fyrir, í listskóla Harriet Backer sem hér er einnig kynnt, og síðar hjá Zahrtmann í Kaupmannahöfn. Sohlberg vakti fyrst athygli fyrir mynd sem hann nefndi „Náttglóð“ og var sýnd 1894. Eftir það fékk hann námsstyrki til að stúdera í París á árunum 1895-96 og í Weimar í Þýzkalandi. Heim kominn árið 1901 kvæntist Sohlberg og flutti til Atna í Austurdal og þar málaði hann eina kunn- ustu mynd sína „Vetrarnótt í Rondane" sem prýðir forsíðu bókarinnar um gullöldina. Hann flutti sig milli smábæja í sunnanverð- um Noregi; bjó m.a. í Röros þar sem hann málaði myndina af kirkjunni og kirkjugarð- inum, sem hér er sýnd. Á sama tíma bjó í Röros rithöfundurinn Johan Falkberget sem skrifaði Bör Börsson. Neðst á myndinni eru blóm á nýju leiði, en í morgunskímunni er kirkjugarðurinn æði dökkleitur; þó sjást þar krossar og leg- steinar. Kirkjan í síð-barokstíl er miðpunkt- ur í þessari köldu morgunstemmningu; fyrstu sólargeislamir rétt ná að lita rúður í litla kirkjuglugganum. En námubærinn Röros sefur að því er virðist; það rýkur ekki einu sinni úr verksmiðjustrompinum. Hér eru rétt einu sinni þenkingar lista- manns um dauðann; inntakið er táknrænt. MUNCH: MELANKOLI Edvard Munch, 1863-1944, er risinn í hópi listamanna frá Norðurlöndum, hvort heldur miðað er við „gullaldarskeiðið“ eða lengri tíma. Af þeim sem hér eru taldir er hann ugglaust sá eini sem segja má að sé heims- frægur. í rauninni er óþarft að kynna hann með mörgum orðum hér og má benda á viðamikla umfjöllun um hann, „Stefnumót við Munch“ sem birtist í jólablaði Lesbókar 1993. Frægð hans er sprottin af því að hann nær sérstöðu og verður einn af upp- hafsmönnum expressjónismans; í annan stað vegna þess að harin var afburðamaður í list sinni og í þriðja lagi fyrir goðsögnina um hinn geðveika eða hálfsturlaða snilling. Munch var læknissonur, en dauðinn gerði sér tíðförult á æskuheimili hans þar sem móðir hans, systir og bróðir létust öll úr berklum. Allt hafði það gífurleg áhrif á Munch. Listnám hans var miklu minna og brotakenndara en ætla mætti, en það hafði afgerandi áhrif þegar þýzkir buðu honum að sýna í Berlín eftir að hafa séð sýningu hans i Kristianiu. Það tókst nú ekki betur en svo að Berlínarsýningu Munchs var lok- að; hún þótti „skandal“. Fyrir bragðið fékk hann þá auglýsingu sem með þurfti og eft- ir það var gatan greið að öðru leyti en því að hann þurfti að takast á við vaxandi alkó- hólisma og geðveiki. Metnaðarfyllsta verk hans var Livsfrisen, -myndröðin um lífið- og sum lykilverkanna þar málaði hann margsinnis. Aftur og aftur tókst hann á við viðfangsefni um mannlegar kenndir, ástina, afbrýðissemi og ekki sízt dauðann. Munch er einn af frægustu sonum Nor- egs og myndir hans eru þjóðargersemar, sem flestar eru varðveittar í Munchsafninu í Osló. Myndin sem hér fylgir heitir „Melankoli" (Þunglyndi) og er að vísu frá árinu 1889, árinu áður en það tímabil hefst, sem nefnt hefur verið gullöld. Hún sýnir margt; í fysta lagi hvað Munch er þá þegar kominn langt frá raunsæistízkunni og búinn að ná tökum á þessum persónulega stíl sem síðan ein- kenndi verk hans. Heitið á myndinni vísar til þess að stúlkan á myndinni, Laura systir málarans, þjáðist af þunglyndi. Sjúklingur- inn er lokaður inni í einangrun hugarvíls- ins. Þetta er sálfræðileg stúdía; nöturleikinn gerður enn átakanlegri með því að út um glugga án gluggatjalda sést bert, snævi þakið landslag. KROHG: NETA- GERÐARMAÐURINN Christian Krohg, 1852-1925, er meðal þeirra Norðurlandamálara fyrir og eftir alda- mót sem hvað bezt eru þekktir. Hann var frá Aker, skammt frá Kristianiu, og lagði í fyrstu stund á laganám að ósk föður síns. En eftir dauða föðurins sagði hann skilið við lagakróka, en hélt til Þýzkalands, þar sem hann nam, bjó og starfaði og kynntist ýmsum frægðarmönnum, þar á meðal Dananum Georg Brandes. Hann kom í listamannaný- lenduna á Skaganum á Jótlandi 1879 og eftir 1882 var hann þar fjórum sinnum sum- arlangt og málaði frábærar myndir úr lífi alþýðufólks. Því hefur verið haldið fram, að Krohg hafi haft veruleg áhrif á tvo framúr- skarandi málara á mótunarárum þeirra; ann- arsvegar Edvard Munch og hinsvegar löngu síðar á Gunnlaug Scheving. Að því búnu lá leiðin aftur heim til Krist- ianiu og þar rak Krohg málaraskóla og var eins og Munch í slagtogi með Hans Jæger og bóhemahreyfingu hans, sem siðprúð borg- arastétt Kristianiu hafði afar illan bifur á. Árið 1886 skrifaði hann bók um vændi sem þótti hneykslanleg og var gerð upptæk. Eitt lykilverk hans, nú mikils metið í Þjóðlista- safninu í Osló, er „Albertina í biðstofu lög- reglulæknisins“’og sýnir hóp gleðikvenna á leið í læknisrannsókn. Christian Krohg var mikils metinn um sína daga og víðreistur. Um tíma bjó hann í Par- ís og kenndi þar við Academie Colarossi. Hann skrifaði reglulega í Verdens gang og fleiri norsk blöð. Hann varð forstöðumaður hinnar nýstofnuðu Listaakademíu ríkisins 1909 og gegndi því starfi til dauðadags. Myndin sem hér birtist heitir „Netagerð- armaðurinn" og er frá 1879. Þá er Krohg nýkominn á Skagann og fólkið sem hann málar eru Niels og Ane Gaihede, sem hann og fleiri Skagamálarar hafa gert ódauðleg með myndum. Niels er hættur að geta sótt sjóinn, en hann gegnir samt þýðingarmikiu hlutverki í þessu litla samfélagi og Ane vind- ur garnrúllu og er líka þátttakandi. Á vorum dögum væru þessi hjón í íbúðum aldraðra eða á elliheimili, án viðfangsefna. I FCJPhl' K/inDm IMDI APlQIMC 01 nCTQCN/IDCD 1 004 97

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.