Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1992, Blaðsíða 36

land), sem Júlíus Cesar gerði að rómversku
skattlandi á sigurgöngu sinni, Bretoni, sem
byggðu Bretland, sem einnig urðu að lúta
í lægra haldi fyrir Cesar og hinu rómverska
valdi, og Celtiberi, sem byggðu Spán og
Portúgal, sem tóku þátt í herför Hannibals
til Ítalíu. Grikkir nefndu þá Keltoi (Kelta).
Þeir voru Galatar í Litlu-Asíu sem Páll
postuli sendi Galatabréfín sem fínna má í
Biblíunni.
Fyrir Rómveijum og Grikkjum voru þeir
þó fyrst og fremst barbararnir úr norðri,
sem þeim og menningu þeirra stóð af stöð-
ug ógn. Orðið barbari mun í fyrstu ekki
hafa haft beina neikvæða merkingu heldur
þýtt „sá sem er öðruvísi" en við innrásir
Kelta inn á Ítalíu og Grikkland þegar þeir
með báli og brandi lögðu Róm og Delfi í
rústir varð hugtakið barbari samnefni um
Kelta og aðra þjóðflokka hinna norðlægu
landa, sem hinum suðrænu menningarþjóð-
um Evrópu, Rómverjum og Grikkjum, stóð
stöðug ógn af í gegnum hundruð ára. Að
Keltneskar mannamyndir eru gerólík-
ar þeim rómversku frá sama tíma. Hér
er stytta af stríðsmanni frá 1. öld f.Kr,
sem fannst í Frakklandi. Efnið er brons
og gler sett i augun.
viðskiptum þeirra og Kelta verður vikið að
síðar í þessari grein.
Frá þeim öldum, sem Keltar byggðu
meginhluta Evrópu finnast svo til engar rit-
aðar heimildir frá þeim sjálfum. Þetta staf-
aði af því að hin valdamikla prestastétt
þeirra, drúídar, lagði blátt bann við að skrá-
setja heimildir eða reglur sem giltu í samfé-
lagi þeirra, í helgihaldi þeirra eða trúarsið-
um. Slíkar reglur og formúlur voru allar
geymdar munnlega kynslóð fram að kynslóð
meðal drúídanna sjálfra. Þess vegna eru
allar fornar ritaðar heimildir um Kelta frá
öðrum samtíða þjóðum komnar, fyrst og
fremst frá fjandmönnum þeirra, Rómveijum
og Grikkjum, svo hætt er vð að Keltar njóti
ekki alltaf sannmælis í lýsingum rómver-
skra og grískra sagnaritara.
Á síðustu tveimur öldum og fram á þenn-
an dag hafa verið grafnir upp fomir bústað-
ir Kelta, en þó einkanlega forn grafhýsi
þeirra, sem voru vandlega varin að ofan
með þykkum jarðvegi, torfí og gijóti þannig
að þau virtust sem eðlilegar misfellur eða
hólar í landslaginu. í þessum gröfum, sem
venjulega voru fyrir líkamsleifar höfðingja
Kelta, prinsanna, sem æðstir voru í valda-
stiganum ásamt prestunum, drúídunum,
hafa fundist um alla Mið- og Vestur-Evrópu
hinir fjölbreyttustu nytjahlutir og skraut-
munir, margir af gulli og öðrum eðalmálm-
um.
Þessir munir hafa gefið nýja staðfestingu
Keltnesk húsgagnahönnun: Sófi úr bronsi frá 6. öld f.Kr og fannst í gröf konunglegrar persónu í Baden Wilrtemberg.
Galatamaðurinn deyjandi. Fom-grísk stytta. Galatea varþar sem núer Tyrkland og eitt sinn varþað landsvæði byggt Keltum.
Keltar
fyrstu
Evrópumennimir
llt síðastliðið ár 1991 stóð yfir í Grassi-höllinni
í Feneyjum (Palazzo Grassi) mesta og merki-
legasta sýning á sögu og menningu Kelta, sem
haldin hefur verið. Um ein milljón manna
munu hafa heimssótt sýningu þessa. Grassi-
Samantekt í tilefni
stórrar sýningar á
munum og minjum, sögu
og menningu Kelta, sem
koma fram úr hinni
forsögulegu þoku á 7. öld
f.Kr. og byggja stærstan
hluta Evrópu allt fram til
2. og 1. aldar f.Kr. Þeir
mynduðu aldrei þjóðríki
og náðu illa tökum á
skipulagi, en voru þeim
mun listfengari í
höndunum og enduðu á
útmörkum álfunnar.
Eftir BJÖRN
JAKOBSSON
höllin er í eigu menningarstofnunar sem
rekin er og kostuð af ítölsku Fiat-fyrirtækja-
samstæðunni og er þetta sjöunda árið sem
menningarsögulegar sýningar eru þar
skipulagðar. Fyrir þremur árum var þar
haldin mikil sýning um sögu og menningu
Fönikíumanna sem sýndi hið mikla braut-
ryðjandastarf hinnar fornu Fönikíu í upp-
hafí siglinga, verslunar og viðskipta sem
áttu svo stóran þátt í þróun og menningu
Miðj arðarhafslandanna.
Forráðamenn sýningarinnar um Kelta
fóru ekki dult með það að sú sýning væri
áframhald af Fönikíusýningunni og væri
meðal annars ætluð til að vekja athygli
Evrópumanna á miklum tímamótum — þeg-
ar þjóðir Evrópu væru að sameinast í eina
viðskipta- og stjómmálasamsteypu. Jafn-
framt því að sýna sem best hin mikla sam-
eiginlega menningararf sem frá Keltum er
upprunninn, þegar þeir frá sjöundu öld fyr-
ir Krist til fyrstu og annarrar aldar fyrir
Krist byggðu alla Evrópu frá Atlantshafs-
ströndum Spánar og Portúgals, frá írlandi
og Bretlandi yfir Frakkland, Belgíu og Hol-
land, alla Mið-Evrópu, hluta af Ítalíu og
Balkanskaga yfir til Litlu-Asiu. En þessi
lönd sem byggð voru Keltum í árdögum
Evrópu eru í dag uppistaða í hinni nýju
sameiningu Evrópu.
Það var þess vegna ekkert öfugmæli að
forráðamenn sýningarinnar töluðu um Kelta
sem fyrstu Evrópumennina og menningu
þeirra, sem hina upprunalegu Evrópu
„Prima Europa". Það væri þess vegna mikil-
vægt að Evrópa nútímans fengi að kynnast
svo sem frekast væri hægt þeim menningar-
arfi' sem saga Kelta hefur að geyma, saga,
sem svo lengi hefur verið hjúpuð í gleymsku
og dulmóðu tímans.
Ekkert var til sparað til að gera sýningu
þessa sem aðgengilegasta úr garði. Til að
auðvelda gestum að nýta sér sýninguna var
komið fyrir í sérstökum sal mörgum tölvu-
skjám, þar sem gestir gátu stillt inn á ein-
stök atriði og inn á einstök tímabil í sögu
Kelta. Einnig var hægt að stilla inn á fjög-
ur megintungumál Vestur-Evrópu til ná-
kvæmari upplýsinga. Tvö þúsund og fímm-
hundruð safngripum frá tvö hundruð söfn-
um í tuttugu og fjórum löndum var þama
safnað saman á einn stáð og sögu- og sýn-
ingarskrá í stóru broti upp á átta hundruð
blaðsíður með hundruð litprentaðra mynda
var gefin út á tveimur tungumálum, ítölsku
og ensku. í rit þetta skrifuðu fremstir núlif-
andi sagnfræðingar og fomleifafræðingar
um sögu og menningu Kelta, þetta mikla
rit er nú aðgengilegt á ensku á Háskóla-
bókasafni íslands fyrir þá, sem áhuga hefðu.
í eftirfarandi grein mun ég reyna að gefa
stutt yfírlit yfír sögu og menningu hinnar
keltnesku þjóða, sem þessi sýning opinber-
aði..
HVERJIR VORU KELTAR?
Uppruni þeirra hverfur í forsögulega þoku
tímans. Þeir töluðu indóevrópskt mál sem
enn finnst á írlandi, í Wales og á Bretagne-
skaganum í Frakklandi. Rómveijar nefndu
þá Gauls (galla) er byggðu Gallíu (Frakk-
-

■K. vf