Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1987, Blaðsíða 7

Dr. Sturla Guðlaugsson
ingar og -túlkanir gamalla málverka nú á
dögum.
Hann birti eftir sig „Komedianten bij Jan
Steen en zijn tijdgenoten “ („Skoppersónur
hjá Jan Steen og samtíðarmönnum hans“)
1945; og „Daifilo en Granida“ í Burlington
Magazine 1948—49 og 1953. Ritgerð, sem
hann samdi um skjaldarmerki f sautjándu
aldar hollenzkri skreytilist, hefur enn ekki
verið gefin út.
Skömmu eftir að hann fluttist til Hol-
lands gerðist hann meðlimur í Rijksbureau
fyrir listfraeðilega heimildaskráningu og var
virkur í því vísindafélagi fram til ársins
1970 og var fórstöðumaður þess síðustu
fimm árin. Einungis þeir, sem bezt þekkja
til, vita hve mikið gagn Sturla vann Rijks-
hureau-listfræðafélaginu og eins hve mjög
hann sjálfur mat það starf, sem þar var
unnið. Hann hafði viðað að sér gífurlega
miklum listfræðilegum efnivið, lét mikið af
því efni koma fyrir almenningssjónir og
vann að því af sinni sfvaxandi þekkingu og
öruggum listfræðilegum smekk. Sökum
þessa hafði hann þó jafnan lítinn tíma af-
lögu til rannsóknastarfa í eigin þágu og til
að vinna að útgáfu eigin rita. Önnur, endur-
skoðuð utgáfa hans á Baart de la Failles
Catalogue raisonné um verk Van Goghs fól
í sér mikið álag á Sturlu Guðlaugsson
síðustu æviár hans, en það veitti honum
djúpstæða gleði að sjá því mikla verki lokið
með aðstoð hóps náinna samverkamanna
hans. Það var honum raunar óblandin
ánægja og dreifði mjög huga hans að vinna
við og við að listfræðilegum verkefnum, sem
lágu utan séráhugasviðs hans, 17. aldar
hollenzkrar málaralistar.
Það ber að harma, að bók hans um evr-
ópska málaralist frá fyrri hluta 19. aldar,
þar sem fjallað er alveg sérstaklega grannt
um biedermeyer-tima.bi\\ð, var aldrei að fullu
lokið. Þegar hann tók sér leyfi frá störfum,
skoðaði hann jafnan mörg opinber listasöfn
og listaverkasöfn f einkaeign. Hafði hann
þannig safnað að sér feikilegu magni af
efni í verk sitt, en hann lét eftir sig einung-
is lauslega samantekt á megintexta í
uppkasti að bókinni; sá undirbúningur
reyndist hins vegar því miður vera of
skammt á veg kominn til þess að unnt
væri að gefa þetta verk út að höfundinum
látnum. Hann hafði — og það var mjög ein-
kennandi fyrir hann — kosið sér þetta
viðfangsefni vegna þess, að það var honum
alla tíð afar hugleikið.
Vegna þessarar einlægu hrifni hans af
ofangreidu tímabili listasögunnar, hefur
vísindaleg ævisaga hans um Gerard ter
Borch (Haag, 2. bindi, 1969-’60) orðið
verk, sem skarar langt fram úr mörgum
Jónas Guðlaugsson skáld, faðir Sturlu.
öðrum einkar gagnlegum ritum, sem þó eru
yfirleitt álitin sérstaklega mikilvæg og raun-
ar fullnægjandi í listfræðilegu tilliti.
Ýmsar ástæður hafa gert það að verkum,
að hér í Burlington Magazine hefur enn
ekki birzt nein grein helguð þessu verki
Sturlu Guðlaugssonar, þótt bókin hafí vita-
skuld ekki farið framhjá ritstjóra tímarits-
ins, og hann hafi kunnað vel að meta gildi
hennar. Hins vegar hafa hinir miklu kostir
þessa verks hlotið verðskuldaða athygli ann-
arra aðila, og það oftar en einu sinni.
Þannig hlaut bókin t.d. sérstaka viðurkenn-
ingu hér í Hollandi, þegar henni var veitt
Karel van Aíanden-verðlaunin árið 1960. Það
ætti því að vera nægilegt fyrir mig að benda
á, að þessi ævisaga Ter Borchs, byggð á
rannsóknum dr. Sturlu Guðlaugssonar, hef-
ur í reynd orðið klassískt viðmiðunarrit í
listfræði, og er ágætt dæmi um fullkomið
samræmi á milli listræns innsæis, skyryunar
höfundar á sögulegu samhengi, vel skipu-
lagðs rannsóknarstarfs og einkar vandaðrar
málnotkunar.
1 þessu verki má á mörgum stöðum glöggt
sjá, hve náin tengslin eru á milli ævisögurit-
arans og listamannsins, til dæmis þegar
höfundur skrifar: „Tiginmannlegt fas var
frá upphafi og fram til hins síðasta eitt af
megineinkennum Ter Borchs, en hann var
mjög svo frábitinn hvers kyns taumleysi og
glánaskap í háttum_____hafði til að bera
yfírvegaða, tiginmannlega afstöðu borgar-
ans. Þrátt fyrir þær markalínur, sem slíkir
fyrirmannlegir hættir setja mönnum, urðu
þeir meistaranum samt aldrei að neinum
þvingandi klafa, heldur veittu honum jafn-
vel nægilegt frjádsræði til að láta hvergi
blekkjast, þegar hann varð þess áskynja í
fari samborgara sinna, að slOct fas var þeim
í reynd nokkur þvingun; þeim viðbrögðum
mætti hann jafnan með hljóðlátu spotti. í
vitund hans táknaði tiginmannlegt fas aftur
á móti skylduga hlýðni við innra lögmál,
visst fálæti íframkomu, sjálfsögun, yfírveg-
aða tillitssemi gagnvart rétti annarra til að
tjá sínar skoðanir. “
Mér er mjög til efs, að nokkur annar
gæti hafa skynjað þetta á gleggri hátt, né
heldur orðað betur.
Dr. Sturla Guðlaugsson gerði sér glögga
grein fyrir þeim. sessi, sem Ter Borch skip-
ar meðal annarra raunsærra þjóðlífsmálara,
og geðri sér einnig vel ljóst, að slík stöðluð
stefna innan málaralistar fyrri tíma er ekki
sérlega mikils metin á mælikvarða nútím-
ans. Þannig má til dæmis lesa ummæli hans
um Vermeen „í list Vermeers verður hljótt
um alla löngun, og í beztu verkum sínum
dró hann sig í hlé í sjálfsafheitun og lét sér
einbera skoðun nægja; íþessari afstöðu sinni
er hann sérstaklega nærri nútíma viðhorf-
um, en þó um leið utan seilingar í göfugum
listrænumm tærleika;“ og hann segir um
það breiða bil, sem aðskilur okkur nútíma-
menn frá fastmótaðri, raunsærri þjóðlífs-
málaralist fyrri tíma: „Ef til vill er jafnvel
íþessari fjarlægð fólginn veigamestiþáttur-
inn í töfrum hennar.“
íþessu leggurhann aftur höfuðáherzluna
á fjarlægðina, sem var einmitt svo snar
þáttur í skapgerð Sturlu Guðlaugssonar.
Hann var sannarlega laus við fordóma gagn-
vart nýjungum, en hélt samt vissri fjarlægð
f afstöðu sinni til manna og málefna. í aug-
um vina hans voru persónutöfrar hans
sennilega ekki hvað sízt fólgnir í fálæti
hans gagnvart öllu háværu, uppáþrengjandi
og framhleypnu. í sambandi við bók hans
um Gerard ter Borch væri óréttmætt að
minnast ekki sérstaklega á meðfylgjandi
catalogue raisonné. í þeirri skrá er að fínna
ábendingar um liti, athugasemdir um ástand
og aðstæður, klæðnað og skýringar á merkj-
um, svo og hinar viðteknu skýringar á
einstökum atriðum varðandi upprunalega
gerð verkanna, endurgerð mynda, eftirlík-
ingar o.s.frv. Þama er um að ræða ótrúlegt
magn upplýsinga, vandlega valdar og safnað
saman í þessa skrá.
Hinn fyrsta júní 1970 var dr. Sturla
Guðlaugsson skipaður forstjóri Mauritshuis,
og hefur skipun í þessa stöðu sjaldan verið
samþykkt af öllum hlutaðeigandi jafn ein-
róma og heilshugar.
Hann hlakkaði mjög til að takast á við
þau verkefni, sem biðu hans í þessu nýja
starfi, og hann hafði gert nákvæmar áætlan-
ir þar að lútandi. Við væntum mjög mikils
af honum í þessari stöðu, enda mundi hann
án efa hafa fest kaup á listaverkum, sem
hann valdi af sérþekkingu og öruggum
smekk og mundi einnig vafalaust hafa gef-
ið út frábæra safnskrá og viðhaldið í
hvívetna þeim góða orðstír, sem Maurits-
huis nýtur meðal listasafna.
Honum auðnaðist að bæta einu málverki
við safn listaverka í Mauritshuis: Skógar-
landslagi með hópi veiðimanna eftir Jan
Hackaert, en sú mynd var eitt sinn í einka-
eign fyrsta forstjóra Mauritshuis-safnsins,
J. Steengracht van Oostcapelle.
Við erum öll þakklát dr. Sturlu Guðlaugs-
syni fyrir allt það sem hann var okkur og
fýrir allt, sem hann eftirlét okkur. Það er
okkur mikill og sár harmur, að hann skyldi
vera kvaddur burt frá okkur svo snemma.
Dr. Sturla J. Guölaugsson lézt 57 ára gamall
árið 1971. Greinin er eftirmæli eftir hann.
JÓN HILMAR
MAGNÚSSON
Aftur
kemur vor
Vorið blíða völl og hlíðar
vefur skarti yndisjurta,
upprís fold og ilmar moldin
eftir vetrarbál og hretin.
Láfnar allt, er lífíð kallar,
lofgjörð tæra Guði færir.
Hvílir jörð í hljóðum tárum,
hjartaklökk um nætur bjartar.
Lífíð streymir lfkt og flaumur
ljúfra vatna. Þar sig hjúfra
ungir sprotar, og þá langar
alla til að klæða völlinn.
Flæðir, ólgar fjör í æðum,
fögnuð heitan öllum veitir,
dáðir vilja drýgja bráðir,
djarfír vel til heillastarfa.
Sunna vor og sumar færir
sjálfum Guði frá með gleði
og sem móðir eys úr sjóði
elsku sinnar, sem ei linnir.
Vermist jurt í vorsins birtu.
Veður mildast, svo að kaldar
fannir vikna. Feigðin bliknar
fyrir báli Iffs og sólar.
Hýr og fjúfur himinblærinn
hlakkar nyukum til að strjúka
fíngrum yfír fagurt lyngið,
fagna björk hjá skógarstígnum,
hlýða á lindarhjalið blíða,
heljarfoss f gljúfri þylja,
anda blækyrr út á sundin,
yrkja í lognið vorsins fögnuð.
Ljómar storð f loga dýrðar
Ijós um kveld við himinelda.
Streymir gull í fjarðarfullið,
flæðir mjúkt um barma græðis.
Minnist láð við munarblíðan
morgunroðann, er hann boðar
Drottins sumardýrð og komu
dags, til hans að lofa fegurð.
Fuglasöngur, fylltur angan,
fagur ómar þýtt um geiminn.
Ljóðar heiðalóan blíða
lof og dýrðir Guði færðar.
Svanur fríður syngur tenór,
samið lag við dýrðarbraginn.
Vítt er sviðið: himinn, hauður.
Hljómsveit stjómar Guð og kómum.
Hnígur Ifknsól, himinn bliknar,
hljóðnar söngur trega þrunginn.
Kemur haust með kuldaþjósti,
kallar vetur á með hretum.
Hann ei tefur, hörðum sefa
hylur landið snjóaböndum.
Valdafíkinn valtur ríkir,
veit sem er, að aftur vorar.
Höfundur býr á Akureyri.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 14. NÓVEMBER 1987 7