Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1987, Blaðsíða 4

-f
Níu mánuðum eftir lát
Formósusar páfa, setti
nýi páfinn á svið
réttarhöld yfir honum
fyrir allskonar glæpi. Og
þar sem Formósus varð
að vera viðstaddur
réttarhöldin var lík hans
grafið upp og klætt í
viðhafnarskrúða.
Páfi Lætur Nakta Konu
Hlaupa Um Götur RÓMAR
Formósus komst svo aftur í náðina er
Jóhannes VIII lést með voveiflegum hætti
árið 882. Hann er fyrsti páfinn sem vitað
er að hafí verið myrtur og voru þar að verki
hirðmenn hans en um orsakimar er flest á
Illugi Jökulsson
tók saman
- fyrsti hluti
Réttað yfir rotn-
andi líki páfa
áfinn situr enn
kjölfesta sé nú í
hefur líka setið
hafa 268 manns
þangað að boða
sér jafn langa sögu nú á tímum. Meðal
páfanna hafa vitaskuld verið hinir mætustu
menn og fjölmargir þeirra hafa enda verið
teknir í heilagra manna tölu, en á svo löng-
um tíma fer heldur varla hjá því að ýmsir
vafagemlingar og vandræðamenn hafí
slæðst í hásæti Péturs. í þessari grein, og
annarri að viku liðinni, verður stiklað á stóru
í sögu páfastóls og ljósi varpað á nokkra
alræmda, ellegar alveg gleymda, páfa...
Saga páfastóls fyrstu aldimar er þoku
hulin og fátt vitað um raunverulega stöðu
þeirra manna sem þá kölluðust biskupar
Rómar. Síðar meir komst sú hefð á að kalla
Sankti Pétur fyrsta páfann, enda nokkuð
ljóst að Pétur eyddi síðustu æviámm sínum
í Róm; það er lítil ástæða til að efast um
að hann hafí að lyktum verið krossfestur í
tíð Nerós sem fyrstur hóf ofsóknir gegn
kristnum mönnum. Næstur í hópi páfa er
talinn Línus nokkur og er hann talinn hafa
verið sá ferðafélagi heilags Páls sem sendi
kveðjur frá Róm til Timóteusar í Efesus.
Línus er sagður hafa dáið píslarvættisdauða
og hið sama er sagt um marga af eftirmönn-
um hans. Viktor I (189—98) var fyrsti
latínumælti páfínn; hinir höfðu allir komið
að austan og flestir frá Grikklandi, en kjör
Viktors sýndi að áhrif Rómveija fóru vax-
andi. Næstu aldimar færði kirkjan sífellt
í Róm, segir máltækið, og á að gefa til kynna að einhver
þessum heimi þrátt fyrir allan hans hverfulleika. Og páfinn
í Róm í hartnær 2000 ár; samkvæmt bestu manna yfirsýn
gegnt embætti biskups í Rómaborg síðan Símon Pétur kom
fagnaðarerindið og segir sig s;
út kviamar þrátt fyrir andstöðu keisara-
valdsins og stundum grimmilegar ofsóknir;
jafnframt jukust deilur innan kirkjunnar.
Fyrsti „antipáfínn" er talinn hafa verið
Hippolýtus sem stillt var upp andspænis
Rómarbiskupi á ámnum 217—35 en fræði-
menn greinir raunar mjög á um feril hans
og hlutverk. Fyrsti páfínn sem ekki hefur
síðar verið tekinn í dýrlingatölu var Líberí-
us (352—366) en hann var ekki álitinn sýna
fylgismönnum Aríusar nægilega hörku —
um þær mundir stóðu erjur Aríusarmanna
og Aþanasíusar sem hæst og til lítils að
rekja þá smámunasemi alla hér.
PÁFIHÚÐSTRÝKTUR
í Konstantínópel
Um það leyti sem Rómaveldi féll í vestri
jukust völd kirkjunnar mjög; bæði Róm-
veijar og flestir þjóðflokkar Germana höfðu
tekið kristni og í umróti þjóðflutninganna
varð kirkjan kjölfesta í válegum heimi. Inn-
an hennar logaði að vísu allt í deilum og
brátt fór alvarleg togstreita að segja til sín
milli Rómarbiskups og patríarkans í Konst-
antínópel. Sú togstreita varð áberandi á
valdatíma Leós I (440—61) og leystist ekki
fyrr en með fullum klofningi kirkjunnar
löngu seinna. Leó var hinn fyrri af aðeins
álft að ekkert starf annað á
tveimur páfum sem hlotið hafa viðumefnið
„hinn mikli“; sá síðari er vitaskuld Gregórí-
us I (590—604). Gregóríus mikli kom einnig
við sögu í deilunum við keisarann í Konst-
antínópel (hann játaðist raunar undir
lögsögu keisarans) en viðumefni sitt hlaut
hann einkum fyrir að festa kirkjuna í sessi
á Vesturlöndum. Þar lét hann mjög til sín
taka í veraldlegri valdabaráttu og gaf for-
smekkinn af því sem koma skyldi næstu
aldimar. Marteinn I (649—653) var fyrsti
páfínn sem sviptur var embætti. Hann lenti
í útistöðum við keisara austur-rómverska
ríkisins og kirkjan í vestri veitti honum
ekki nægilegan stuðning svo Marteinn mátti
sæta þeirri auðmýkingu að vera fluttur í
böndum til Konstantínópel og húðstrýktur
opinberlega. Kirkjan í Róm kaus þá eftir-
mann hans, þvert gegn vilja Marteins, og
hann lést nokkrum ámm seinna, niðurbrot-
inn maður. Ekki leið hins vegar á löngu þar
til Marteinn var tekinn í dýrlingatölu og var
hann síðasti Rómarpáfinn sem talinn var
hafa dáið píslarvættisdauða.
Næstu aldimar varð staða páfa æ flókn-
ari. Embættið hafði tryggt sig í sessi sem
æðsta valdastaða kirkjunnar á Vesturlönd-
um en alltaf var grannt á því góða í
samskiptunum við austur-rómverska ríkið
og þar að auki tók páfi æ meiri þátt í verald-
legu valdatafli. Hinu heilaga rómverska ríki
var komið á fót af Karlamagnúsi Franka-
kóngi er Leó páfi III krýndi hann keisara
í Róm á jóladag árið 800 og lengi síðan
gekk á ýmsu í samskiptum keisara og páfa.
Sumir páfar vora ekki annað en leiksoppar
í höndum keisarans; öðram tókst að tryggja
sjálfstæði sitt og sér í lagi með því að etja
saman keisaranum og helstu höfðingjum á
Ítalíu sjálfri. Þær deilur vora bakgrannurinn
að einum óhuganlegasta atburðinum í langri
og misjafnlega glæsilegri sögu páfastóls.
Maður hét Formósus, sennilega fæddur
í Róm kringum árið 815. Lítið er vitað um
fyrstu áratugi ævi hans en hann var altént
vel menntaður og gekk ungur í þjónustu
kirkjunnar. Árið 864 var hann skipaður bisk-
up í Porto og nokkram áram síðar var hann
við trúboðsstörf í Búlgaríu þar sem Rómar-
kirkja og sú austur-rómverska áttust við
um sálir íbúanna. Formósus reyndist vin-
sæll trúboði og Bóris Búlgaríukonungur I
bað tvo páfa, fyrst Nikulás I (858—567)
og síðan Hadríanus II (867—872), að skipa
hann yfírmann kirkjunnar þar í landi. Báðir
neituðu bóninni þar eð í þá daga var í gildi
bann við að biskupar fljittu sig milli emb-
ætta. Þeir Nikulás og Hadríanus virðast
hins vegar hafa haft mikið álit á hæfíleikum
Formósusar og hann var um skeið fulltrúi
þeirra, bæði í Frakklandi og Þýskalandi, og
árið 869 kom hann mjög við sögu kirkjuráðs-
ins í Róm sem fordæmdi hinn kunna Photíus,
patríarka í Konstantínópel. Næsti páfí, Jó-
hannes VIII (872—882), sendi Formósus
svo til að bjóða Karli II, „hinum sköllótta"
Bæjarakóngi, krúnu heilaga rómverska
ríkisins árið 875. Skömmu síðar fylltist Jó-
hannes hins vegar tortryggni í garð undir-
manns síns og bannfærði hann árið 876.
Ástæðumar virðast hafa verið bæði per-
sónulegar og pólitískar en formlega ástæðan
sem notuð var, var sú að Formósus hefði
yfírgefið biskupsdæmi sitt er hann leitaði
hælis undan óvinum sínum í Róm. Formósus
fékk að halda lffí og limum og þjóna kirkj-
unni áfram sem leikmaður eftir að hafa
játað á sig allar sakir og haldið í útlegð til
Frakklands.