Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1986, Blaðsíða 7

Til þess eru vítin að
varast þau — ogþað sem
vel hefur tekizt til að
hafa tti fyrirmyndar.
Efri myndin: Nýbygging-
in, sem Almennar trygg-
ingar stóðu fyrir á sínum
tima milli Hótel Borgar
og Reykjavíkur apóteks
er smekklaust klastur og
hefurfrá upphafi verið
til óprýði við AusturvöU.
Neðri myndin: Dæmi um
nýtthús, sem feUur vel
að umhverfisínu. Einnig
það er við hliðina á Hótel
Borg.Arkitektar: Guð-
mundur Kr. Guðmunds-
son, Ólafur Sigurðsson
ogísamstarfi við þá,
Dagný Helgadóttir.
niður á við, en aðrir að halda í menningararf-
inn. En þá hlýtur sú spuming að vakna,
hvers vegna svipmót fyrstu áratuga aldar-
innar og kreppuáranna sé svona frábært,
að því verði að halda hvað sem raular og
tautar. Það væri sjónarmið út af fyrir sig
ef Reykjavík hefði upprunalega verið byggð
þannig og væri kannski búin að standa
þannig um aldir. En það er nú eitthvað
annað. Tímaskeið bárujámshúsanna nær
kannski yfír liðlega 50 ár. Uppúr 1870 sást
þetta byggingarefni fyrst hér og á Reykja-
víkurmyndum Sigfúsar Eymundssonar má
sjá, að fyrir réttri öld, 1886, er bárujám
aðeins komið á þök sárafárra húsa. Þetta
byggingarefni og það sérstaka útlit, sem
því tengist, er næstum alls ráðandi í byijun
aldarinnar og allt fram á kreppuárin. En
frá og með stríðsámnum hefst steinsteypu-
öld fyrir alvöru, enda þótt allmikið sé til
af steinhúsum frá því um 1920 og jafnvel
fyrr. Þegar farið var að byggja bámjáms-
klædd timburhús í Reykjavík hefði einhver
getað risið upp og sagt: Nei takk, Reykja-
vík er ekki svona. Sá hinn sami hefði haft
jafn rétt fyrir sér og Guðrún. Á fyrmefndum
ljósmyndum Sigfúsar Eymundssonar má
sjá, að fyrir einni öld var langstærsti hluti
húsa í Reykjavík einnar hæðar timburhús,
oftast með risi og klædd reisifjöl, bæði
veggir og þak. Sum hús vom með láréttri
vatnsklæðningu, sem svo var nefnd, og til
vom hús með þakhellum.
HIÐ UPPRUNALEGA
SVIPMÓT REYKJAVÍKUR
Á teikningum erlendra ferðamanna, sem
hingað komu um miðbik síðustu aldar, má
sjá hvemig bærinn hefur litið út þá. Á sjáv-
arkambinum stóð röð timburhúsa, sem yfir-
leitt vom með háu risi að dönskum hætti.
En fyrir utan þessi hús, Alþingishúsið, dóm-
kirkjuna og bústaði einstakra embættis-
manna, var bærinn í Kvosinni einkar óhijá-
legt samsafn fátæklegra kofa og húsa.
Þegar búið var að hressa þetta ögn við
fyrir 100 ámm og svartbikuð hús, klædd
reisifjöl, settu mestan svip á Kvosina hefðu
sannir íhaldsmenn átt að mótmæla hástöfum
og krefjast þess að torfkofamir, þurrabúð-
imar og fjósin fengju að standa óáreitt fyrir
þessum ófétis spýtuhúsum, sem sum vom
þar að auki klædd með óþjóðlegu bámjámi.
Það hefur ugglaust verið mikið athugunar-
leysi og menningarslys að vemda ekki þann
þjóðfræga fjóshaug Thomsens kaupmanns
við Hafnarstræti, sem mikil málaferli urðu
útaf. Og hugsa sér hvað það væri yndislegt
ef á hafnarsvæðinu stæðu nokkrar þurra-
búðir, sem í ferðabókunum em nefndar
fiskimannakofar.
Því er verið að rifja þetta upp, að það
hlýtur að teljast fjarstæðukennt að fram-
reiða það sem einhvem Stórasannleik, að
bámjámshúsatímabilið frá aldamótum og
fram að stríði geti eilíflega staðið, sem
einhverskonar klassík. Þetta tímabil spann-
ar um það bil íjórðunginn úr 200 ára sögu
borgarinnar; tímabilið þar á undan er miklu
lengra og steinsteypuöldin nær að minnsta
kosti yfir 60-70 ár. Nægilegt er, að gullfal-
leg hús frá fyrstu áratugum aldarinnar em
varðveitt og vel við haldið. Flest standa þau
utan við sjálfan miðbæinn og þurfa ekki
að standa í vegi fyrir sjálfsagðri uppbygg-
ingu þar. í Kvosinni og víða í Vesturbænum
standa piýðileg hús frá fyrstu ámm stein-
steypunnar, þegar sjálfsagt þótti að gera
eitthvað fyrir augað og að hús ætti ekki
að vera eins og fmmstæður kassi.
Kosturinn við miðbæjartillögur Guðna og
Dagnýjar er að mínu viti sá, að samkvæmt
þeim á að byggja manneskjuleg og hlýleg
hús þar sem lágreistir kofar em fyrir.
Hvergi em þar nein bákn eða skýjakljúfar;
þetta er smávegis andlitslyfting fremur er
byltingarkennd nýbygging. Eftir sem áður
yrði miðbærinn ósköp smáþjóðarlegur. En
hann yrði ekki til skammar.
Að sjálfsögðu mundi ég fremur kjósa, að
ráðist yrði í endurreisn miðbæjarins af
margfalt meiri metnaði, til dæmis með yfír-
byggðum ylstrætum og torgum með suð-
rænum hitabeltisgróðri eins og Þórður Ben
Sveinsson hefur bent á, m.a. í Lesbókar-
greinum. Það er átak sem vísar framá við
til 21. aldarinnar, en er þó vel framkvæm-
anlegt tæknilega séð. En þeir sem helzt
vilja viðhalda kreppusvip og kotrassabrag á
miðbæ Reykjavíkur eru varla líklegir til að
stuðla að framkvæmd þeirrar hugmyndar.
Reykjavík er svona — það eraðsegja miðbærinn. Ogsvo erhelzt að skUja
á sumum, aðþetta sé hinn eini og sanni Reykja víkursvipur, sem beri að
halda í. Sem sagt: Meira og minna ónýtt kofadrasl, sem margsinnis er búið
að breyta, svo ekkert erlengur upprunalegt.
Aðalstræti samkvæmt tillögu Dagnýjar Helgadóttur og Guðna Pálssonar. En Reykja vik er ekki svona, segir Guðrún Jónsdóttir. Að neðan: Aðalstræti eins ogþað er núna.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 14.J0NI1986 7