Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1986, Blaðsíða 3

Bodil
Begtrup var ambassador Dana á íslandi eins og
margir muna og óhætt að segja, að hún var bæði
mikils virt og vinsæl í því embætti. Hún rifjar upp
ýmislegt úr „Hvíta húsinu" við Hverfisgötuna og fleira
í samtali við Pétur Pétursson útvarpsþul.
® [ö] [H [o] 0 ® [H [D] [a] [d] [8] [[] ® [s]
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavik. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthias
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 10100.
Þúsund-
þjalasmiður
Ole Kortzau er kominn í heimsókn og heldur sýningu
í Norræna húsinu. Hann er arkitekt en þar að auki
myndlistarmaður og hannar og skreytir allt mögulegt,
textíl, umbúðir, innréttingar, leikföng og póstkort.
Geðsýki
hafa menn lengi talið að mætti lækna með kunnáttu
í líffræði og um það fjallar grein eftir Joseph Alper.
Virtir geðlæknar, þar á meðal Sigmund Freud, hafa
talið að sumir geðsjúkdómar eigi sér líffræðilegar
rætur.
Forsíðan
er af málverki Svavars Guðnasonar, Stuðlabergi, 1949,
sem verður meðal margra annarra verka málarans á
yfirlitssýningu hans í Norræna húsinu. Sýningin er
haldin í tilefni Listahátíðar og hefst eftir viku, laugar-
daginn 14. júní. Bragi Ásgeirsson skrifarum Svavar
af þessu tilefni og er grein hans í þessu blaði.
Jóhannes úr Kötlum
Brúðurin
blárra fjalla
Þið trúiðþvíaldrei, hve langur var tíminn sem leið
og löngvnin sár.
með ástina í hjartanu sat ég við sjóinn og beið
ísjö hundruð ár.
Egsat þarífjötrum — og stormamir stóðu um mig vörð
við stjamanna skin.
Og oft fannst mér ég vera einasta veran á jörð,
sem átti engan vin.
Égbeið eftirhonum. Migdreymdi hann dagsetrin hljóð,
hinn dýrðlega mann.
Ogfávís ogeinmana orti égsögu eða Ijóð
— ogalltafum hann.
Þá kraup hann ídraumnum með kærleiksrík augu og blá
og kyssti mig heitt.
Eg vaknaði síðan í vetrarins myrkri — ogsjá:
það var ekki neitt.
En ást mín varsöm: hversu órætt sem var um minn hag
og angrið mig sló,
ég vissi, að loks myndi brúðguminn birtast einn dag
á brimhvítum jó.
Ognú erhann kominn, hinn eilífi elskhugi minn.
Ogokið um háls
af aldanna þunga mig snertir í síðasta sinn
— ogsvo er ég frjáls.
Að baki ernóttin. Um morgunsins glóbjarta geim
ferguðssólin heið
og mænir í undrun á manninn, sem kominn erheim
til mín, sem hans beið.
Jóhannes úr Kötlum er þjóökunnugt skáld, fæddur á Goddastööum í
Dalasýslu 1899 og dáinn 1972. Hann var kennari að mennt og kenndi
bæöi vestur i Dölum og i Reykjavik, þar sem hann bjó lengst af. En í
Hveragerði bjó hann i 19 ár. Auk Ijóöa samdi hann smásögur og leikrit.
Að drepa
einhvern sérstakan
Umdeilt er það að vonum,
framtak Reagans
Bandaríkjaforseta, að
gera loftárásina á
Líbýu. Hér verður ekki
lagt orð í þann belg,
ekki beinlínis, heldur
bent á smáskringilega aukadeilu sem sprott-
ið hefur af árásinni. Ætlaði Reagan að bana
Khaddafi? Um það er hann sakaður af
meðhaldsmönnum Khaddafis, og ekki stend-
ur á því að hann og hans menn vísi þvílíkum
aðdróttunum öldungis á bug. Fyrr mætti
nú vera.
Nú mætti í rauninni hugsa sér þetta alveg
á hinn veginn. Hugsum okkur, að Banda-
ríkjamenn hefðu afsakað sig með því, þegar
í ljós kom að börn og annað óviðkomandi
fólk hafði beðið örkuml og bana í árásinni,
að þeir hafi verið að reyna að hitta þjóðar-
leiðtogann og ekki komist hjá því að stofna
öðrum í hættu um leið; því miður. Arabar
hefðu auðvitað ekki trúað því, heldur kallað
Reagan hryðjuverkamann sem engu skeyti
hvern hann drepi, og hafi markmið hans
einungis verið að svala blóðþorsta sínum, án
þess að neitt „hernaðarlega mikilvægt"
fórnarlamb hafi verið sérstaklega í sigti.
En svona gekk það sem sagt ekki til,
heldur þvert á móti. Báðir málspartar eru
bróðurlega sammála um það siðgæðismat,
að það hefði verið miklu ljótara að sækjast
eftir lífi eins forseta (sem þar að auki er
nú ekki talinn fínasti pappír í heimi), en að
drita sprengjum bara svona sakleysislega
hippsumhapps yfir mannabústaði.
Þetta er einkennilegt.
Þarna var herveldi að beita mætti sínum
í því skyni að stuðla að stefnubreytingu í
öðru ríki. Sem sagt að fá Khaddafi til að
breyta um stíl, eða öllu heldur að lokka
einhveija aðstoðannenn hans til að skáka
honum frá. Fyrir þennan tilgang, sem út
af fyrir sig er góðra gjalda verður, var fólk
drepið með sprengjukasti. Og deila menn
nú um það, eðlilega, hvort tilgangurinn
helgi svo beiskt meðal.
Setjum nú svo, að hann teljist gera það;
að það teljist réttmætt að sálga þessum
Trípólíbúum, af því að aðgerðin auki líkurn-
ar á því að Líbýa skipti um stjórn og stefnu.
Hefði það þá ekki verið miklu réttmætara
að fórna nokkrum mannslífum, ef Khaddafi
sjálfur hefði verið þeirra á meðal, og þannig
öldungis tryggt að nýir menn tækju við
stjórn, sennilega með eitthvað aðra stefnu?
Eitthvað svipað má raunar heimfæra upp
á flestar hernaðaraðgerðir. Þegar á annað
borð er farið að beita mannvígum til að
þvinga leiðtoga ríkja til að ganga að ein-
hverjum skilmálum, er þá ekki réttast að
snúa mannfallinu sem mest á hendur þess-
um leiðtogum sjálfum? Hlýtur ekki þeirra
eigin lífshætta að hafa mestan sannfæring-
arkraftinn og leiðtogavíg að hafa jafn kröft-
ugan verkan og bani miklu fleiri óbreyttra
undirtylla? Og er ekki, af tvennu iilu, skrárra
að valda bana fárra en margra? (Hryðju-
verkasamtök hafa sum hver reynt að lifa
eftir þessu, drepið öðrum fremur frægt fólk
og voldugt, en yfirleitt ekki hlotið neitt sér-
stakt lof fyrir.)
Nei, það hefur víst aldrei verið siður í
stríði, eða a.m.k. alls ekki þótt góður siður,
að sækjast sérstaklega eftir lífi þjóðarleið-
toga, ekki einu sinni hershöfðingja. En
hvernig ætli standi á því? Ekki veit ég hvort
mikið er til í þeirri skýringunni sem þó er
óneitanlega nærtækust: að þetta sé bara
samtryggingarkerfí höfðingjanna, sem
þannig vilji friðhelga sína eigin stétt.
Það er nefnilega önnur hlið á málinu.
Mannslífið er sem sé mismikils metið eftir
því hvort í hlut á einhver sérstakur eða
bara einhver. Og þarf ekki styijöld til. Við
finnum t.d. muninn á eiginlegum slysavörn-
um og hins vegar björgunarstörfum. Með-
an um það eitt er að tefla að afstýra bana
einhverra ótiltekinna manna einhvem tíma
í framtíðinni, þá má hugsa sig um, athuga
kostnaðinn, athuga andúð og óþægindi,
gera áætlun og framkvæma hana svo á sín-
um tíma, ef ástæða þykir til. Þannig getum
við rökrætt og skeggrætt um sleppibúnað
gúmbáta, um bílbelti, um tilkynningaskyldu
ijúpnabana; um allt mögulegt sem varðar
hugsanlega lífshættu einhverra manna.
Það er allt annað þegar eitthvert ákveðið
fólk er komið í lífshættu. Þá er brugðið við
skjótt, ekki horft í kostnað eða erfiði, jafnvel
stofnað í hættu lífi hjálparmanna. Og það
er réttilega gert. Helgi mannslífsins kemur
þá fyrst fyllilega fram þegar einhver sér-
stakur á í hlut.
Eins er þetta í stríði. Þá á að vera allt í
lagi fyrir hermann að kasta sprengju eða
skjóta af fallbyssu á eitthvert ótiltekið fólk.
Hann á líka að geta skotið óvinahermann
í návígi, ef af þessum óvini stafar sérstök
hætta. En að skjóta einhvern mann, bara af
því að það er hann, það er allt annað mál;
það er að drepa einhvem sérstakan. Og það
er það sem Reagan segist ekki hafa ætlað
að gera.
Samt veit ég ekki hvort það hefði verið
neitt verra.
HelgiSkúli Kjartansson
IESBÖK MORGUNRJ AÐSINR 7 Jl'INl 1986 9