Lesbók Morgunblaðsins - 05.11.1983, Blaðsíða 10

Saga byggingarlistar 5. hluti
Eftir Harald Helgason arkitekt
Seifshofið í Ólympíu (um 460 f. Kr.).
þekktist, að steinarnir væru
límdir saman í hleðslum með
múrblöndu. Slípaður hleðslu-
steinn var hafður í vönduðustu
hofin, og var miklu kappkostað
við hver samskeyti, svo að þau
lýttu ekki hinn fullkomna svip
byggingarinnar. Geysilegu
hugviti og vísindalegri ná-
kvæmni var beitt, til þess að
fullkomna form og komast að
sönnum hlutföllum einstakra
byggingarhluta. Byggingar-
meistararnir komust að raun
um, að mannsaugað er ekki full-
komið og greinir hluti öðru vísi
en þeir eru í raun og veru. Var
tekið mið af þessum skynjun-
arskekkjum við formun súln-
anna. Tvær súlnagerðir, dórísk-
ar og jónískar, þróuðust sam-
hliða hjá tveim fjölmennustu
kynstofnum Forn-Grikkja, og
höfðu þær jafnframt áhrif hvor
á aðra. Auk þeirra kom síðar
fram þriðja gerðin, kórintísk, og
var hún eins konar skrautútgáfa
af jónísku gerðinni. Tóku Róm-
verjar einkum þá kórintísku upp
á arma sína. Dýrindis högg-
myndir skreyttu öll helztu hof-
in, og var stytta þess guðs, sem
hofið var helgað, jafnan á áber-
andi stað í miðju hofsins. Elztu
stytturnar voru úr steini og
málaðar, en síðan lejsti marm-
arinn þær af hólmi. A stöku stað
voru styttur jafnvel notaðar í
stað hefðbundinna súlna, t.d. í
Erechþeion á Akrópólíshæð.
Einnig voru í hofunum kalk-
listaverk, bæði á veggjum og á
Hofin á Akropolishæð, Erecþeum næst og Parþenon fjær. Aþena í baksýn.
Arkitektúr Forn-Grikkja — síðari hluti
Byggt úr steinl og marmara á gullöldinni
Hof úr steini
eftir 600 f.Kr.
Elztu hof Forn-Grikkja voru
byggð upp á svipaðan hátt og
megaron-byggingar Akkemana,
en þó var sá munur á, að súlna-
göng voru oftast látin ná allt
umhverfis hofið og mynduðu
óaðskiljanlegan hluta þess.
Þakgrind hofanna var jafnan úr
timbri. Voru þaksperrur ein-
faldar og hvíldu á langbitum,
sem steinsúlur héldu uppi, og
var spennuvíddin því tiltölulega
lítil og stutt á milli súlnarað-
anna. I elztu hofunum voru súl-
ur og þakkantur úr timbri, en
skreytingar á þakkantinum voru
aftur á móti úr leir. Um alda-
mótin 600 f.Kr. mun þessi bygg-
ingarmáti hafa breytzt, og farið
var að reisa hofin úr steini. Á
gullöldinni voru hofin að lang-
mestu leyti úr marmara. Hlaðn-
ir veggir hofanna voru reyndar
úr tilsniðnum steini. Timbur-
þökin voru klædd með tréborð-
um með steyptu gipslagi ofan á
eða stein- og marmarahellum.
Grísku hofin voru yfirleitt ekki
mjög stór, en þrátt fyrir það
þurfti oftast tvöfalda súlnaröð
innan þeirra, til þess að halda
þakinu uppi. Yfirleitt voru hofin
gluggalaus, en ýmislegt bendir
til þess að birta hafi borizt inn í
sum þeirra i gegnum göt, sem
höfð voru á stórum þakhellum.
Notkun lita var algeng í Grikk-
landi, ekki sízt í hofunum. Var
gipshúð sett yfir stein- og
múrsteinshleðslur, og var síðan
málað á gipsið. Oft var marm-
aradufti blandað saman við
málninguna. Mátti síðan pússa
yfir marmarahúðina og gera
hana spegilgljáandi.
Byggt af hugviti
og vísindalegri
nákvæmni
Ýmsar gerðir af steini voru
notaðar i byggingarnar, og varla
Artemishofid ( Efesus (um 356 f. Kr.).
þakgöflum, og urðu slík verk há-
þróuð listgrein hjá Forn-
Grikkjum. I mörgum tilvikum
er vitað um nöfn arkitekta hofa
gullaldartímabilsins, enda var
jafnan litið á þá sem mikla
listamenn.
Forn-Grikkir höfðu lengstum
litið á Makedóníumenn sem
villta hirðingjaþjóð, en vegna
hæfileika Filippusar Makedón-
íukonungs og sonar hans, Alex-
anders mikla, tóku þeir við for-
ystuhlutverki fyrir grísku
borgríkjunum. Alexander mikli
hóf herferð sína frá heimalandi
sínu árið 334 f.Kr., og við dauða
sinn árið 323 f.Kr. lét hann eftir
sig víðáttumesta heimsveldi,
sem sögur höfðu farið af. Alex-
ander gerði Alexandríu í Eg-
yptalandi að höfuðborg ríkis
síns, en eftir dauða hans börðust
hershöfðingjar hans hatramm-
lega um völdin, og var heims-
veldinu skipt á milli þeirra. Mik-