Lesbók Morgunblaðsins - 02.07.1983, Blaðsíða 13

Orð á íslandi til
um allt
Ul? MINU sem hugsað er
MCRNI ájörðu
Það hefur teygst meir en ég gerði
ráð fyrir úr umfjöllun minni um ný-
græðingana hans Eysteins Þorvalds-
sonar, en bók hans kom út seint á
þessum vetri. í síðasta pistli nefndi ég
fjórtán ungskáld úr bókinni. Það voru
þau, sem fædd voru á árunum
1942—49. Hér koma svo álíka stuttorð-
ar tilvitnanir í ljóð hinna tuttugu og
fimm, sem eftir voru. Sá elsti þeirra er
fæddur 1950 og hinn yngsti 1962. Til-
vitnanir í ljóð eru oft bjarnargreiði við
skáld og kannski fer svo að þessu
sinni. En ég hef slegið marga varnagla
í þessu sambandi og gef nú skáldunum
orðið:
Steinunn Sigurðardóttir - 50:
Gæturöu hugsað þér að verða
sextíuogfjögurra ára með mér?
Eignast gleraugu og staf ...
að eignast sextíuogþrjú börn
með mér? Allt ljóshærða stráka.
Ragnhildur Ófeigsdóttir - 51:
á tröppum gömlu grænu kirkjunnar
réttum við hendurnar inn fyrir
dyrnar og presturinn stráir sykri
í naglförin og hylur þau plástrum.
Birgir Svan Símonarson - 51:
svo slokknar neistinn í auganu
... eftir standa tölur frá hag-
stofunni um velheppnaða útrým-
ingarherferð ... nú er helvíti
lokað vegna hráefnaskorts
og mennirnir hrökklast
útí blindandi dagsbirtuna
Þórdís Richardsdóttir - 51:
Er ekki betra að láta skera
úr sér hjartað en gráta lifandi
bíðandi eftir einhverjum kóngs-
syni ... í glerkistu
sofandi svefni vanans ...
Reyndu heldur við veiðimanninn.
Jóhanna Sveinsdóttir - 51:
með slagbrandi skaltu byrgja
inni ótta þinn með naglbít skaltu
rífa út fleininn ... og stökkva
svo steinolíu á einsemd þína.
Pjetur Hafstein Lárusson - 52:
Gegnum klaka frystiklefans
höggvum við okkur leið að hjarta
ýsunnar ... Flökum félagar óskir okkar
og þrár, rétt okkar ...
Sonja B. Jónsdóttir - 52:
ungar og hraustar konur eiga að
eignast börn konurjá en hún var
bara stelpa ... þeir áttu dropann
sem frelsi hennar drukknaði í ...
Ragnheiður Erla Bjarnadóttir - 53:
og gróðurinn, sem eitt sinn átti
hlutdeild í öllum mínum draumum
fellur lið fyrir lið ofan í
moldarhauga raunveruleikans ...
Magnea Matthíasdóttir - 53:
einu sinni gerðurðu þér hús
íhjarta mínu bjóst vel um þig
og hengdir jafnvel upp myndir ...
halló þú með döpru brúnu augun
og kaldan vegg í kringum þig ...
einusinni slógu hjörtu okkar í takt
í hlýju myrkri ...
Stefán Snævarr - 53:
1 nótt eru atlot þín annars ...
Ég sit hérna og yrki í kapp við
faðmlög ykkar og kossa ...
Einhversstaðar í þessari borg
brosir þú úthvíld með ástvini þínum.
Olga Guðrún Árnadóttir - 53:
þá vill mér til happs að til er
fólk eins og þú sem málar minninguna
rauða og augu mín blá ...
Jóhannes Sigurjónsson - 54:
Túnið bíður á nástráum síðasta
hálmstráið fallið fyrir hrímsigðum.
Grýlukerti er rekið í brjóst
blómarósar líkið sett í ískistu.
Einar Már Guðmundsson - 54:
þegar ég æpti
einsog kristur á krossinum
hví hefur þú yfirgefið mig
sagðirðu: ég held að við eigum
ekki nógu vel saman.
Einar Kárason - 55:
hinn óbreytti heilbrigði alþýðumaður
með vinnulúnar hendur göfugt hjartalag
og heilbrigða skynsemi ...
En þú munt hanga negldur á kross-
inum meðan þeir eru til ...
Elísabet Þorgeirsdóttir - 55:
/ flýti læðist þú frá mér
við eigum ekkert vantalað ...
Fegin breiði ég sængina upp fyrir
haus og hlusta á fótatak þitt
niður stigann.
Anton Helgi Jónsson - 55:
Skemmtiferðaskip flatmagar
á ytri höfninni en farfuglar tjalda
íLaugardal ... Inn eftir Hverfis-
götunni kjagar malbikunarvél með
ungahóp og stoppar umferð bifreiðanna.
Guðbrandur Siglaugsson - 56:
langaði bara að segja ykkur
að fortíðin er fangelsi okkar
og framtíðin er frelsi okkar
og nútíðin okkar eini sjónarhóll.
Bubbi Morthens - 56:
Inní tækjasal bólugrafnir unglingar
skipa út þúsund kössum
meðan verkstjórinn gengur um gólf
líkt og könguló í pössun.
Álfheiður Lárusdóttir — 56:
Kæru starfssystur íþvottahúsi ...
Hörð barátta. Kaldir svitadropar
og þreyttir bólgnir fætur ...
Uti bíður fólk eftir vinnu ...
Sveinbjörn I. Baldvinsson - 57:
Ljósblá blússa dregur ýsur
upp úr pottinum og rennir
fatinu á ská inn rauðköflóttan dúkinn.
... í fréttunum þetta helst.
Elísabet Jökulsdóttir - 58:
Konurnar niðri í Amason skera af sér
annað brjóstið til að geta skotið
af boga ... við stritumst við að sitja
við sama keip ...
Sjón - 62:
Orðin sum orðin
gufa upp jafnharðan og hverfa
en hin þorna og sitja föst
á andlitinu eins og börkur á tré.
Eysteinn segir í formála:
„Ljóðstíll nýgræðinganna er að
sumu leyti sérstæður og framsetning
þeirra er með athyglisverðum nýjung-
um. Ytra form ljóðanna hefur ekki
tekið teljandi breytingum miðað við
fyrri tímabil módernismans í ljóða-
gerð okkar. En það er málnotkunin,
beiting málsins til myndsköpunar og
orðasamsetninga sem er eftirtektar-
verð nýjung í ljóðforminu.
Það er hlutverk skálda á öllum tím-
um að auka málinu áhrifamagn,
endurnýja það, gefa því vítamín-
sprautu svo það ýti við fólki sem lifir í
hugarværð venjutilverunnar. Þessi
sköpunarmáttur, sem í málinu býr, er
frumhvöt skáldskapar."
Og í framhaldi af þessu nokkru síð-
ar: „Orðfæri og málbeiting þessara
nýju skálda hafa allskýr sérkenni. Þau
reyna af verulegri dirfsku nýjar leiðir
í málnotkun og hafa horfið frá hrein-
tungustefnunni, sem ríkt hafði í ljóða-
gerð með örfáum undantekningum allt
frá dögum Fjölnismanna. Þau nýta oft
slangur, óheflað hversdagsmál og
slettur og leitast við að gera slíkt orð-
bragð gjaldgengt í ljóðum sínurn."
Hér þykir mér bókmenntafræðing-
urinn helst til frjálslyndur. Slangur-
mál og útlenskuslettur geta varla
prýtt nokkurt ljóð þótt afsakanleg
kunni að vera í leikritum og skáldsög-
um. Ég leyfi mér enn að minna á hina
fleygu setningu Einars Benediktsson-
ar „að orð væru á íslandi til um allt
sem er hugsað á jörðu“. Ég held að þau
séu enn í gildi.
Jón úr Vör
Erlendar
bækur
ROBERT MUSIL:
THE MAN WITH-
OUT QUALITIES
Vol. I:
A Sort of Introduction.
The Like of It Now
Happens (I).
Vol. II:
The Like of It Now
Happens (II).
Vol. III:
Into the Millenium.
(The Criminals).
Secker & Warburg.
Um tíma hafði Robert Musil
það fyrir sið að lesa ekkert í
stórum skömmtum. Hann las
eina setningu, gekk út að
glugga, haldandi á elspýtna-
stokki ellegar penna, og starði
út um gluggann í tíu mínútur
eða tuttugu. Með þessum hætti
þyrfti sá sem sest niður við The
Man Without Qualities, að lesa
það mikla verk.
The Man Without Qualities
gerist á einu ári (1913—1914) í
Vínarborg. Ulrich er ungur
maður sem flækist í net mann-
legrar heimsku sem kemur fram
í því að nefnd er sett á laggirnar
til að halda hátíðlegt valdsaf-
mæli Franz Jósefs Austurríkis-
keisara. Ulric verður ritari
nefndarinnar og á samskipti við
ótrúlegar persónur þess vegna.
Hann efast alltaf um réttlæt-
ingu þess, að vera orðinn maður
í stöðu. Inn í þessa sögu Ulrichs
fléttast svo örlög kynferðisaf-
brotamannsins Moosbruggers,
en áhrif þau sem hann hefur á
hugsanir manna í Vín þessa
tíma, má helst líkja við það sem
hér gerðist með hinu svokallaða
Geirfinnsmáli. Allir eru með á
nótunum þegar Moosbrugger
berst í tal.
Þetta viðamikla verk Musils
er .seinlesið. Það kemur til af því
að þráðurinn er oft og einlægt
brotinn og inn skotið köflum í
ritgerðarformi, eru þeir jafnan
ósegjanlega hittnir. Sagan er
uppfull af fyndni og vísdómi.
Robert Musil
—The------
Man Wthout
Qudlities
A Sort of Introduction
ThcLikeof ItNow
Happens (I)
VOLUMEI
Það er ógerningur að segja und-
an og ofan af þessu riti svo vel
fari, hver sem áhuga hefur á að
kynnast „þýskum Joyce eða
Proust" er bent á að lesa þetta
verk Roberts Musils.
Robert Musil fæddist í Aust-
urríki árið 1880. Hann var
lengst af svo til óþekktur utan
þröngs hóps náinna vina og
vandamanna sem lásu bækur
hans. Hann gekk á herskóla og
þjónaði i austurríska hernum í
fyrra stríði. Þá þegar hafði hann
fengið útgefna skáldsögu eftir
sig: Die Verwirrungen des Zögl-
ings Törless, auk smásagna-
kvers. Hann hófst handa við að
skrifa Der Mann ohne Eigen-
schaften (The Man Without
Qualities) strax að stríði loknu,
og kom fyrsta bindið út 1930.
Hann helgaði sig alfarið ritun
þeirrar bókar fram í andlátið,
og lauk ekki við hana. Hann yf-
irgaf land sitt þegar Hitler náði
völdum og bjó eftir það í Sviss.
Hann var með eindæmum nat-
inn rithöfundur og umskrifaði
hverja setningu oft. Hann gat
ekki framfleytt sér með skrift-
um, en nánir vinir gaukuðu að
honum peningum því þeir vissu
sem var, Robert Musil var að
skrifa eina mestu bók þýskrar
tungu á öldinni.
ROBERT B. PARKER:
Wilderness.
Penguin Books.
Aaron Newman er rithöfund-
ur. Til að forða því að hlaupa í
spik skokkar hann fáeinar mílur
daglega og hendir lóðum í loft
upp á líkamsræktarstöð. Kvöld
eitt þegar hann er á heimleið
skokkar hann fram á Adolph
Karl þar sem hann er að skjóta
kvenmann meðal trjáa við veg-
arkant. Newman bregður við, og
eftir að hafa fullvissað sig um
að konan sé látin, skokkar hann
í síma og kemst í samband við
lögregluna. Af honum er tekin
skýrsla og hann þekkir morð-
ingjann í myndasafni lögregl-
unnar og bendir á fólið þegar
hann er leiddur fyrir röð af
I mönnum. Margur skyldi halda,
að nú væri öllu lokið, en síður en
svo. Þegar Newman kemur heim