Lesbók Morgunblaðsins - 02.07.1983, Blaðsíða 6

Úr blaðaheiminum:
Fyrir hverja
er þetta skrifað?
Því er einatt haldið fram, að
blöð hafi verið betri fyrir
margt löngu — og því til sönn-
unar eru taldir upp þjóðkunnir
og pennafærir blaðamenn eins
og Jónas Jónsson frá Hriflu,
Valtýr Stefánsson, Magnús
Kjartansson og Jón Helgason.
En það vill gleymast í hita og
þunga dagsins að snjallir
blaðamenn eru sem betur fer
enn við lýði — og eins hitt, að í
þá gömlu og góðu daga var líka
rusl í blöðunum innanum og
samanvið ekki síður en nú.
Það er þó áhyggjuefni, bæði
fyrir blöðin og blaðamanna-
stéttina, að rusl sem ber með
sér bæði menntunarskort og
þröngsýni, verður óþægilega
fyrirferðarmikið stundum. Eg
ætla að þetta stafi af þeirri
stefnu sumra blaðanna, að
ráða bráðunga og reynslulausa
blaðamenn, sem ætla sér enga
framtíð í starfinu — og spara
með því nokkrar krónur í
launagreiðslum.
Af einhverjum ástæðum ber
mest á vanköntum af þessu
tagi í DV-blaðinu og er lítið
gleðiefni fyrir gamla refi í
blaðamennsku að sjá, þegar
ekki er hægt að skrifa einfalda
frétt án þess að úr því verði
klaufaskapur. Þó versnar fyrst
í því, þegar þarf að setja fram
skoðanir. Tækifærin til þess
eru að vísu ekki mjög mörg en
eiga sér þó stað — til dæmis
þegar einhverjum blaðamönn-
um blaðsins er falið að setjast
niður fyrir framan sjónvarps-
skjá og síðan eiga þeir hvað
sem það kostar að hafa skoð-
anir á sjónvarpsþáttum um
sundurleitustu efni.
Og þar fer í verra.
Oftsinnis hef ég verið gátt-
aður á því sem líklega er kall-
að sjónvarpsgagnrýni í DV.
Maður undrast hvað talið er
boðlegt þar og spyr sjálfan sig,
fyrir hverja þetta geti verið
skrifað. Er það skrifað sér-
staklega fyrir einhverja hugs-
anlega imba — og eru þá
fengnir einhverjir til verksins,
sem sérstaklega geta höfðað til
þeirra? Af þessu má einnig
álykta sem svo, að blaðið hafi
ekki mjög mikið álit á lesend-
um sínum.
Varla er hægt að komast að
annarri niðurstöðu eftir að
hafa lesið sjónvarpsgagnrýni í
DV þriðjudaginn 7. júní sl. —
og ástæðan fyrir svo gamalli
dagsetningu er sú, að Lesbók
er unnin þrjár vikur fram í
tímann. Kvöldið áður hafði
sjónvarpið sýnt víðfrægt leik-
rit Svisslendingsins Max
Frisch, Biedermann og
brennuvargana, í . leikgerð
finnska sjónvarpsins. Asamt
Andorru er þetta höfuðverk
Max Frisch og var á sínum
tíma leikið hjá Leikfélaginu
Grímu og vakti þá mikla at-
hygli. Verkið fjallar um hrika-
lega alvöru í farsaformi: And-
varaleysi borgarans, sem allt-
af hefur trúað því að hættan
væri annarsstaðar en hjá hon-
um sjálfum og vaknar svo upp
við þann vonda draum, að
óvinurinn er kominn inná gafl;
já uppá hanabjálka — og það
með benzíntunnur. Þetta verk
er til dæmis ágæt lexía til
handa þeim, sem telja að
okkur muni svo bezt farnast í
þessum miskunnarlausa beimi,
að við höfum alls engar varnir.
f því sambandi má benda á
aðra grein hér í blaðinu um
örlög Suriname, fyrrum Hol-
lenzku Guineu, þar sem
brennuvargurinn komst held-
ur betur inná gafl, Bieder-
mann að óvörum.
En hvað hefur Sigurður Þór
Salvarsson, blaðamaður á DV,
að segja um verkið í sjón-
varpsgagnrýni sinni. Gefum
honum sjálfum orðið:
„Það síðasta sem ég reyndi
að fylgjast með á dagskrá
sjónvarps ígær var sænska
leikritið Biedermann og
brennuvargarnir. Ég segi
reyndi, því mér fannst
þetta endaleysa frá upphafi
til enda, ef svo má komast
að orði. Finnst mér ein-
hvern veginn að peningum
sjónvarps væri betur varið
til einhverrar innlendrar
framleiðslu. Til dæmis
mætti taka slatta af fund-
um Alþingis upp yfir vetr-
artímann og senda út á
sumrin, enda eitt ódýrasta
skemmtiefni sem völ er á og
aðalleikarar í hverju hlut-
verki.
Glápið á sænska vanda-
málaleikritið tók svo mjög
á kraftana ..." og svo
framvegis.
Þá ættu lesendur DV að
hafa það á hreinu: Biedermann
og brennuvargarnir er „sænskt
vandamálaleikrit" og þar af
leiðandi alls ekki eftir Max
Frisch — og að sjálfsögðu al-
veg óviðkomandi finnska sjón-
varpinu. Þeir lesendur DV,
sem ekki sáu sjónvarpsleikrit-
ið, en lásu þetta, vita nú að
þeir misstu ekki af miklu, því
úrskurðurinn er klár: „enda-
leysa“. En þeir sem sáu — og
lásu einnig — hafa líklega ef-
azt um, að blaðamaðurinn hafi
nokkuð horft á sjónvarpið
þetta kvöld. Og verið gæti, að
þeir hafi spurt eins og ég:
Fyrir hverja í ósköpunum er
þetta skrifað?
Gísli Sigurðsson
DV. ÞRIÐJUDAGUK 7. J0NI1983.
I gærkvöldi
fyrir böm
Emalli
I miklar
pft ráfti
paöur
kfæri
bum
hann heffti mátt klippa niftur í fimm
mínutur.
En Bjarna er ekki alls vamaft,
hann dró úr pússi sinu nokkrar
gamlar lummur meft Asgeiri Sigur-
vmssyni og þegar maftur sér taktana
harmar maftur það mjög aft Asgeir
skuh ekki sjá sér þaft fært aft leika
her uppi á skerinu fyrir Islands hönd.
Þaft síftasta sem ég reyndi aftfylgj-
ast með á dagskrá sjónvarps í gær
var sænska leikritift Biedermann og
brennuvargamir. Eg segi reyndi, því
mér fannst þetta endaleysa frá
upphafi til enda, ef svo má komast aft
orfti. Finnst mér einhvern veginn aft
peningum sjónvaips væri betur
variö til einhverrar innlendrar fram-
leiftslu. Til dæmis mætti taka slatta
af fundum Alþingis upp yfir vetrar-
tímann og senda út á sumrin, enda
eitt ódýrasta skemmtiefni sem völ er
á og aftalleikarar í hverju hlutverki.
Glápift á sænska vandamálaleikrit-
ift tók svo mjög á kraftana aft ég
nennti ekki aft glápa á Möggu
Thatcher og co, enda finnst mér kerl-
ingin þrautleiftinleg.
Sigurftur Þór Saivarsson.
Eins og milljónir annarra
fagnaði ég kynlífsbyltingunni á
sjöunda og áttunda áratug ald-
arinnar. Eftir margra ára — já,
margra alda bælingu og útskúf-
un, opnaðist frelsið til að tala
um kynferðismál að báðum
kynjunum viðstöddum. Auðvelt
varð að nálgast fræðslu um
þetta reynslusvið og lifa út kyn-
ferðislegar fantasíur og óra í fé-
lagi við maka sinn.
Trúlega hefur aldrei orðið á
jafnskömmum tíma jafnmikil
breyting á afstöðu til feimnis-
mála og fordóma. Við héldum
okkur vera á leiðinni til hins
erótíska fyrirmyndarlands, þar
sem uppfræddir einstaklingar
gætu með gagnkvæmu sam-
þykki lifað út kynhvatir sínar
án fordæmingar samfélagsins
lausir undan oki persónulegra
sektarkennda. — En það stóðst
nú ekki alveg. Það kom eitthvað
fyrir á þessum vettvangi, sem
gleymdist að taka með í reikn-
inginn.
Það er hægt að lesa tugi nú-
tímalegra fræðslurita og bóka
um þessi mál án þess að rekast á
orðið ást. Og sérfræðingar í
fremstu víglínu, sem héldu því
fram, að líta bæri á sex sem
hvert annað náttúrlegt fyrir-
bæri í daglegu lífi manna, virt-
ust hafa tilhneigingu til að taka
það úr sambandi við þjóðfélags-
legar og siðgæðislegar forsend-
ur. Þetta elur á þeirri skoðun, að
erótískar athafnir okkar séu í
engum tengslum við allt annað í
lífi okkar og séu þannig nánast
aukaatriði.
Án tengsla við ást
og mannlega sköpun
Að draga þannig úr mikilvægi
erótískra kennda og athafna
kemur hvað ljósast fram í
„tómstundasexi" þar sem sam-
farir verða að einhvers konar
íþrótt, án tengsla við ást og
mannlega sköpun, sálufélag,
umhyggju, eðlislægt siðgæði,
ábyrgðarkennd og stundum
jafnvel almenna kurteisi og til-
litssemi. Samt er tómstundasex-
ið ekki aðallega misheppnað
vegna skorts á siðgæði, heldur
vegna þess að það er í rauninni
þrautleiðinlegt. Þessu má
þjappa saman í þrjár setningar:
Piltur hittir stúlku. Piltur hefur
samfarir við stúlku. Og þar með
er það búið.
Samanborið við þetta verður
jafnvel einfeldnisleg gamaldags
ástarsaga hreinasta hátíð. Ást-
arsagan með sínum mannlegu
þrám, hættuspili, örvæntingu,
aðskilnaði og endurfundum, er
stórum merkilegri að efni. Sama
á við um raunveruleg og djúp
kynni til lengri tíma, með sínum
árekstrum, vaxandi mann-
þroska og stundum hetjulegri
aðlögun og andlegri umbreyt-
ingu þeirra sem hlut eiga að
máli.
Sex sem íþrótt og tómstunda-
gaman er aðeins hálfkærings-
leikur. Það er hluti hins nútíma-
lega daðurs við dauðann, þar
sem lifandi fólk verður jafngildi
dauðra hluta í vélgengri ómenn-
ingu á leið til þess óskapnaðar,
sem Aldous Huxley lýsir í fram-
tíðarsýn þeirri, sem kemur fram
í bók hans „Brave New World",
þar sem sex er orðið að skyldu-
athöfn, en orðið „ást“ er komið á
bannlistann. Þetta, sem gengur
undir nafninu sex, tröllríður
fjölmiðlum okkar og viðskipta-
lífi, daglegum samskiptum og
heilbrigðishugmyndum. Sex er
orðið að einhverju, sem talið er
þurfa. Þú þarft að hafa bíl. Þú
þarft að fá þinn mat, þú þarft að
trimma, og þú þarft sex. Að
setja eina af frumhvötum
mannsins, innilegasta sam-
bandsmöguleikann við aðra
mannveru og athöfn, sem getur
orðið upphaf nýrrar veru, þann-
ig á bekk með venjulegum lífs-
þægindum hlýtur að teljast há-
mark misskilnings á eðli sjálfs
lífsins.
Mismunurinn á ópersónu-
legum hugmyndum manna um
kynþörf og á erótískri ást er
himinvíður: Sex er oftast skil-
greinanlegt athæfi manna. Ást-
in er sérstök og óskilgreinanleg,
eins fjölbreytileg og samböndin
eru mörg.
Sex gerir kröfu til að fá eitt-
hvað ákveðið út úr því, sem ver-
ið er að framkvæma. Ástin er
skapandi undur, upphaf hins áð-
ur óþekkta. Sex er í eðli sínu
„ópersónuleg ást“, sem er þó
rangnefni, því að í sjálfu orðinu
ást felst persónuleg merking.
Sex er sprottið af alhæfingum
samkvæmt ytri skoðunarað-
gerðum og kynlífskönnunum.
Ástin er hvort tveggja í senn
einhæf og alhæf, á upphaf í ein-
staklingum en breytir allri ver-
öldinni fyrir þeim, sem slíkrar
reynslu njóta.
Ein af blekkingum
nútímans?
Hvorki umræður né mannleg-
ar kennisetningar geta markað
henni bás, því að hún er fædd af
hinum skapandi anda allífsins.
Það þarf því ekki að undra, þó
að margir séu farnir að spyrja
sjálfa sig um það, hvort hið
margauglýsta ágæti sexins sé
ekki ein af blekkingum nútím-
ans.
Könnun sem gerð var með
þátttöku 106 þúsund amerískra
kvenna 1980 ber með sér, að
hrein bylting hefur átt sér stað
varðandi hegðun í kynferðismál-
um. En það var líka eftirtekt-
arvert, að flestar höfðu konurn-
ar orðið fyrir vonbrigðum. Sam-
kvæmt þessari könnun rituðu
svo margar neikvætt um kyn-
byltinguna og lýstu eftirsjón
eftir hinum nánu samskiptum,
sem felast í rómantískri ást, að .
það lá í loftinu, að andbylting
væri nú í uppsiglingu. Sama
kom upp á daginn meðal þeirra,
sem ég átti tal við um þessi efni.
Vegna vonbrigða, sem sprottin
eru af kynferðislegri tilrauna-
starfsemi og opnum ábyrgðar-
lausum samböndum, verður
augljós þráin eftir ást, sem bor-
in er uppi af sterkum og djúpum
kenndum og ábyrgðartilfinn-
ingu beggja. Merkir þetta þá
afturhvarf til þeirra kynferðis-
legu fordóma sem ríktu á tíma
Viktoríu drottningar? Ekki álít
ég það. Flestir nútímamenn eru
samdóma um að léttir sé að því
frelsi, sem sexbyltingin bar með
sér. En hugsunarlítil lausung,
sem ajlt að því virðist ætlast til
6