Lesbók Morgunblaðsins - 02.07.1983, Blaðsíða 9

t
J
1
Um Sven Havsteen-Mikkelsen, sem sýndi athyglisverd verk í Norræna húsinu í vorf er að hálfu íslenzkur og stendur
nú á sjötugu. Hann nær í málverki sínum þeim andblæ, sem var einkennandi fyrir norræna myndlist á tímabili —
merkilegt skeið, sem ekki hefur verið metið að verðleikum.
Eftir Ole Wivel. Séra Ágúst Sigurðsson þýddi.
bundið, en í ljósfyllingu himins
og hafs, krefst samsemdar hins
einfalda og hljóða í nákvæmri
afmyndun hins blæbrigðaríka
litaspils.
Myndskreytingar
á höfuðverkum
í danskri bókagerð
Þegar málarinn var kominn
heim til Danmerkur að nýju
1948, settist hann að ásamt fjöl-
skyldu sinni í Troense á eynni
Tásinge suður af Fjóni. Sér þar
yfir fjörð og til skipa og sigl-
inga, sem beindu huga hans í
norðurátt, til Noregs, Færeyja
og íslands. Fór hann á hverju
sumri norður á bóginn, en sat
heima um vetur og vann að nýj-
um verkefnum. Sven Havsteen-
Mikkelsen heimsótti að nýju Jo-
hannes Larsen í Kerteminde og
nam tréskurð af hinum gamla
snillingi, en leikni í bíldskurði
varð honum notadrjúg, er hann
tókst á hendur myndskreytingu
höfuðverka í danskri bókagerð-
arlist þeirrar tíðar.
Án efa er Ormur og Týr eftir
Martin A. Hansen þekktasta
verkið á því sviði, en þar segir
frá hinni dönsku sveitakirkju á
miðöldum og því lýst, hversu
hin kristna trúskoðun á rætur
sínar í norrænni heiðni. Sven
Havsteen-Mikkelsen gerði 150
tréskurðarmyndir í þessa bók,
frábærlega áhrifaríkar að frum-
legri hugmyndaauðgi og minni-
legum einfaldleika, enda þótt
lögun tréspjaldanna gæfi ekki
færi á beinni afþrykkingu, held-
ur yrði að nota myndamót við
prentunina. Slíkan millilið varð
hann einnig að notast við í gerð
tveggja annarra bóka: Moby
Dick eftir Hermann Melville og
Bræöurnir sjö eftir Alexis Kivi.
Efniviðurinn í hinni fyrrnefndu
er sóttur til hvalveiða á rúmsjó,
en í þeirri síðarnefndu segir frá
finnsku alþýðulífi. Báðar bæk-
urnar eru höfuðverk norrænna
og engilsaxneskra Ijóðsögulegra
bókmennta.
Mýndskreytingarnar í Orrni
og Tý mótuðust á ferðum víða
um Danmörku og Suður-Slésvík,
þar sem listamaðurinn skoðaði
sveitakirkjurnar á öllum árs-
tímum, en þó einkum að vetrar-
lagi, þegar snjór lá í plógfari og
tré stóðu nakin umhverfis kirkj-
urnar. Þegar Sven Havsteen-
Mikkelsen gerði frumdrög tré-
skurðarmynda sinna teiknaði
hann það bezta, sem enn gaf að
líta í landinu, fornmannadys og
kuml, hauga frá bronzöld og
víkingatíma, bæi og byggingar
— að ógleymdri auðlegð róm-
anskra forngrýtishöggmynda og
eldgamalla kalkmálverka
kirkjuhúsanna. Á þetta svið
færði hann til frásagnar eigin
þjóðsögulegar hugmyndir: Aft-
urgönguna, líkið á gálganum,
Heljarbleik, vættir í fuglslíki,
sem elta uppi mann í hvalshami,
eða ættardísir, hinar svart-
klæddu konur, sem vega þiðr-
anda í mannhelgi á heimahlaði í
mánaskini.
Snertir
kjarna
sem við
finnum
og
skiljum
Það fór víst framhjá æði
mörgum — ogjafnvel þeim
sem eitthvað fylgjast með
myndlistarviðburðum — að
góður gestur var í Norræna
húsinu síðla í maí ogfram í
júníbyrjun. Sven Havsteen-
Mikkelsen er danskur en þó
hálf-íslenzkur að uppruna og
verk hans bera með sér blæ
löngu liðinna daga. Þau eru
samt síung, eins oggóð
myndlist verður alltaf og úr-
vals dæmi um myndlist, sem
þróaðist á Norðurlöndum
fyrir hálfri öld og er í innsta
kjarna sínum ákaflega nor-
ræn. Myndlistargagnrýnandi
Morgunblaðsins komst alveg
réttilega að þeirri niður-
stöðu, að þessi sérstaka
norræna myndlist frá því
fyrir mörgum áratugum hafi
ekki verið metin svo sem vert
væri. Þar er við Norður-
landabúa sjálfa að sakast.
Þessar gamalgrónu menn-
ingarþjóðir hafa burðazt
með komplexa gagnvart
stærri og suðrænni þjóðum
og það nýjasta frá París var
alltaf mikilvægara en rækta
sinn eigin garð. Ótti við
nesjamennsku hefur staðið
Norðurlöndum fyrir þrifum í
flestum listum á síðustu ára-
tugunum.
Sú list, sem hér um ræðir,
átti líka sýnar augljósu
fyrirmyndir sunnar í álf-
unni; bæði í þýzkættuðum
expressjónisma og síð-
impressjónisma. Einkum
virðist Cézanne hafa verið
talinn verðug fyrirmynd í
akademískri kennslu á Norð-
urlöndum áður fyrr.
Norræni arfurinn var nú
samt ekki svo þunnur, að
hann gæti engin áhrif haft.
Þar kom margt til; bók-
menntahefð og miklu ríkari
tilfinning fyrir því mystíska
en hjá Evrópubúum yfirleitt,
sérstök birtuskilyrði og
norrænt geðslag, sem oft er
með þunglyndislegu yfir-
bragði. I nútíma myndlist
virðist þessi arfur hafa glat-
azt að mestu, en hann var
mjög vel við lýði framan af
öldinni, þegar nokkrir ís-
lenzkir málarar leituðu sér
menntunar í Kaupmanna-
höfn og Osló.
Þetta sérstaka svipmót er
nefnilega einnig fyrir hendi í
verkum þeirra Jóns Stefáns-
sonar, Júlíönu Sveinsdóttur,
Kristínar Jónsdóttur,
Gunnlaugs Scheving og Jóns
Engilberts. Færeyingarnir
Mykines og Ingálfur af
Reyni hafa tileinkað sér það
bezta úr þessum skóla að því
viðbættu, að þeir lögðu
áherzlu á að mála sitt eigið
umhverfi. Það gerðu þessir
fyrrnefndu íslendingar einn-
ig og þessvegna snerta verk
þeirra einhvern kjarna, sem
við finnum og skiljum.
Sven Havsteen-Mikkelsen
er eins og einn úr þessum
hópi. Hann er norðurhjara-
maður með margar ferðir til
Færeyja, íslands og Græn-
lands að baki. Og það er eng-
in tilviljun, að verk hans
minna bæði á Jón Stefánsson
og Engilberts. Eins og þeir
báðir var Mikkelsen í skóla
hjá Axel Revold í Osló —
raunar einnig hjá Per Krogh.
Og áður hafði hann verið við
nám hjá Rostrup-Boyesen í
Kaupmannahöfn og Oluf
Höst. Þá þótti góð latína að
hafa „stof“ í litnum eins og
Danir sögðu og það er svo
sannarlega hjá Mikkelsen.
Ég ætla að flestir málarar
séu sammála um, að þarna
sé á ferð ákaflega gott mál-
verk, einhverskonar ex-
pressjónismi, sem alveg er
sprottinn úr sínu umhverfi
og laus við alla þá þynnku og
náttúruleysi, sem oft ein-
kennir þann nútíma ex-
pressjónisma, sem kallaður
er Nýja málverkið. Mikkel-
sen er aftur á móti málari
mikillar náttúru og athygl-
isvert dæmi um mann, sem
heldur sínu striki hvað sem á
dynur og synti á móti
straumi, þegar flestir gengu
til liðs við framúrstefnu —
þótt hún sé nú löngu fyrir bí.
Norræna húsið á þakkir
skildar fyrir þessa sýningu;
ég held að það hafi verið
ágæt lexía að sjá verk Sven
Ha vs teen-Mikkelsens.
Gísli Sigurðsson
9