Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1983, Blaðsíða 14

tók telpurnar með sér. Það var
okkur mikið áfall og framundan
var erfiður tími. Ég þurfti vit-
anlega að vinna og jafnframt
sjá drengnum fyrir fóstri. Líf
okkar gekk brösuglega í nokkur
ár, en svo tókst mér að fá vinnu
sem öryggisvörður í stórri versl-
anasamstæðu. Þar vann ég á
nóttunni og gat verið heima hjá
drengnum á daginn. Hann starf-
ar í kolanámu í Doncaster um
þessar mundir. Dóttir okkar
Höllu er nú búsett á Norðfirði,
en dóttir Höllu býr í Englandi."
— Fred, hefurðu hugmynd
um hversu oft þú hefur komiö
til íslands síðan þú komst
hingað fyrst árið 1942?
„Ég held að ég hafi komið
hingað á að giska 35 sinnum síð-
an þá.“
— Hvers vegna hefur ís-
land svona mikið aðdráttarafl
fyrir þig?
„Fyrst og fremst dró konan
mig hingað og svo tengslin við
fjölskyldu hennar. Foreldrar
hennar voru mér alla tíð af-
skaplega góðir og reyndust mér
framúrskarandi vel. Ég heim-
sótti tengdamóður mína á Norð-
firði í hvert sinn er ég kom til
íslands. Síðustu árin, sem hún
lifði, dvaldi hún í sjúkrahúsinu
á Norðfirði. Mér er minnisstætt
er ég heimsótti hana í síðasta
sinn. Heilsa hennar var tekin að
bila og var mér sagt að ég skyldi
ekki láta mér bregða er ég sæi
hana, svo mikið hefði henni far-
ið aftur frá því er ég hafði síðast
séð hana. Hún reykti, gamla
konan, og var ég vanur að færa
henni karton af sígarettum og
dálítið af súkkulaði þegar ég
kom í heimsókn. Mér var bent á
að hún sæti inni í dagstofunni.
Þegar ég gekk inn, sat þar göm-
ul kona við gluggann. Ég hugs-
aði með mér: Drottinn minn,
getur eitt ár í raun og veru
breytt einni manneskju svo mik-
ið? Hugsaðu þér, ég þekkti ekki
mína eigin tengdamóður. Svo
settist ég hjá henni, lagði sígar-
etturnar og súkkulaðið í kjöltu
hennar og fór að tala við hana.
Hún sýndi hins vegar engin
merki þess að hún þekkti mig og
enga gleði yfir gjöfunum sem ég
hafði fært henni. Þetta var
henni ólíkt og mér varð mikið
um að sjá breytinguna á bless-
aðri gömlu konunni. Eitt andar-
tak flaug í gegnum huga minn:
Þetta getur ekki verið hún. Ég
sé ekki betur en tognað hafi úr
henni síðan ég sá hana síðast.
Er ekki algengara að gamalt
fólk sígi saman? í sömu andrá
var komið með tengdamóður
mína í dyrnar. En hún var reið
yfir því, gamla konan, að hin
skyldi hafa þegið sígaretturnar,
„því að hún reykir ekki einu
sinni“, sagði hún.
En eitt var dálítiö undarlegt
við þetta allt saman. í ljós kom
nefnilega, að þessi fullorðna
kona sem ég hafði tekið í mis-
gripum fyrir tengdamóður
mína, reyndist vera önnur systr-
anna frá Veturhúsum við Éski-
fjörð. Sú sem hlynnti að okkur
bresku hermönnunum þegar við
vorum dregnir inn í litla bæinn
nær dauða en lífi fjörutíu árum
áður.
Annað erindi hef ég átt til ís-
lands. Ég hef ávallt komið að
gröfum félaga minna sem létust
hérna á stríðsárunum. Ég veit
ekki hvers vegna. Og þó. Ég er
nefnilega haldinn áráttu sem á
ensku nefnist „morbid interest".
Ég hef alltaf haft ódrepandi
áhuga á öllu sem tengist liðinni
tíð. Ég elska allt sem er gamalt,
gamlar kirkjur og gamlar bygg-
ingar. Ég hef lesið allar bækur
sem ég hef komið höndum yfir
sem skrifaðar hafa verið um
heimsstyrjöldina síðari. Þegar
ég kem til Reykjavíkur, reika ég
meira að segja tímunum saman
um Fossvogskirkjugarð og les á
legsteina þeirra hermanna er
greftraðir voru hér á stríðsárun-
um.“
— Þú ert afar minnugur.
Skrifarðu hjá þér minnis-
punkta?
Fred hlær og bendir á höfuð
sitt.
„Ég þarf ekkert að skrifa. Ég
geymi það allt hérna inni og það
fer ekkert burt. Minnisblöðum
gæti ég hins vegar auðveldlega
glatað."
— Er gott að búa í Englandi
í dag?
„Atvinnuleysið þar er hörmu-
legt og margt fólk býr við sára
fátækt. Efnahagsmálin eru í
molum.“
— Hvað segir þú sem fyrr-
verandi hermaður um þann
stríðsótta, sem víða rfkir og
ekki að ástæðulausu? Finnst
þér hugsanlegt að einhver
meiriháttar styrjöld yrði háö án
þess að gripið yrði til gereyð-
ingarvopna?
„Óttinn við afleiðingar kjarn-
Vika
1
West End
Frh. af bls. 7.
London," sagði vinur minn og leið-
sögumaður, Erlendur. Hann lét
ekki sitja við orðin tóm, en rauk
af stað og hafði samband við um-
boðsmenn, sem selja leikhúsmiða
og spurði, hvort þeir ættu til góða
miða á Cats. Það er uppselt á all-
ar sýningar á þessum nýjasta
söngleik Andrew Lloyd Webber
fram í janúar á næsta ári, en for-
sjálir umbar hafa tryggt sér miða
og selja fyrir ívið hærra verð.
Umbar verða líka að lifa, og sá
fyrsti sem spurður var vildi lifa
flott. Hann bauð miða á Cats á
tæp þrjátíu pund. Okkar vegna
mátt sá umbi svelta í hel og við
þökkuðum pent fyrir okkur og
fórum. Á endanum fengum við
miða á skaplegu verði hjá H.J.
Adams. Hann seldi miða á um
fimmtán pund, sem telst víst
sanngjarnt.
Ég fór að sjá Cats.
Það var skrýtið að sjá þennan
margfræga og dásamaða söngleik.
Mér fannst ég að sumu leyti vera
að horfa á siðustu leiksýningu í
heimi, því svo tæknilega fullkom-
in var hún að mér þykir ótrúlegt
að annað eins verði gert í bráðina.
London New Theatre er splunku-
ný leikhúsbygging og sumir segja
að þar sé á ferðinni tæknilega
fullkomnasta leikhús í heimi. Og
það má án efa segja um söngleik-
orkuvopna mun forða leiðtogum
þjóðanna frá því að nota þau.
Eins og málum er háttað í dag
og með þeim vopnum sem Rúss-
ar ráða yfir, geta þeir hæglega
vaðið í gegnum Évrópulöndin
eitt af öðru. Vilja þjóðirnar
sætta sig við þann kommúnisma
sem Rússar nauðga þeim til að
búa við? Getur þú nefnt mér
eitthvert land sem Rússarnir
hafa ráðist inn í og horfið aftur
á brott? Nei, það er rétt. Ekki
eitt einasta. Ég held að vestræn-
ar þjóðir muni áður en langt um
líður skerast í leikinn og reyna
að hefta þennan yfirgang."
— Þú sagðir samt að þú
værir sósíalisti.
„Já, ég er það. í frjálsu landi
getur hver maður haft sína
skoðun á stjórnmálum. En sé
skoðunum þröngvað upp á fólk
eins og gert er í Sovétríkjunum
og þeim löndum öðrum sem
Rússar ráða yfir þá eiga þeir
ekki mína blessun.
Tvö síðustu árin hef ég ekki
neytt atkvæðisréttar míns. Mér
ofbýður heimtufrekjan í verka-
lýðsforystunni í Bretlandi. Hún
stundar niðurrifsstarfsemi með
því að vera sífellt á móti öllu því
sem gert skal til bóta. Sífellt er
krafist hærri launa og styttri
vinnutíma, þannig að í dag
heimta menn laun fyrir vinnu
sem ekki er innt af hendi. Einn
þeirra, er'sæti eiga í bresku rík-
isstjórninni úr Verkamanna-
flokknum, kallar sig sósíalista.
Hann er milljónamæringur.
Veistu hvað gerðist eftir upp-
reisnina í Ungverjalandi? Allir
sem áður kölluðu sig kommún-
inn Cats að hann reyni svo um
munar á hverja rá og hvern reiða
í þessu flaggskipi London-leikhús-
anna. Einn leikarinn sprettur
ofan úr lofti, annar skýst upp úr
gólfinu þrefalda hæð sína í loft
upp án þess maður taki eftir
gólfhleranum (sem hlýtur að hafa
verið) og í upphafi og við lok sýn-
ingarinnar má segja að leikhúsið
hafi allt verið á iði; svo yfirþyrm-
andi voru áhrifin af tæknibrellun-
um. Og allt þetta gerir að verkum,
ásamt með tónlist, söng og leik að
ógleymdum bráðsnjöllum vísum
T.S. Eliot um jellicle-kettina, að
það er vonlaust að ætla sér að ná
öllu, sem gerist í sýningunni.
Tengslin milli
sviðs og salar
En hvað sem allri hrifningu yf-
ir tækni og atvinnumannsbrag
þeim, sem óneitanlega er á söng-
leiknum Cats og verður til þess að
gera sýninguna að ógleymanlegu
upplifelsi — ég gat ekki varist
þeirri hugsun að líklega væri allt
þetta spektakel helst til fullkom-
ið, einum of vel æft. Það vantaði
sem sagt hið mikilvæga samband
milli sviðs og salar, sem verður að
vera til staðar í hverju sönnu
leikhúsi. Og það ætti þar með að
vera óhætt að slá því föstu, að
Cats sé ekki síðasta leiksýning í
heimi — og vissulega er ástæða til
að láta þetta leikræna ævintýri
ekki framhjá sér fara (en menn
skyldu vara sig á allri sölu-
mennskunni, sem þrífst kringum
Cats-fyrirtækið; það er vel hægt
að vera án Cats-bols eða treyju,
plakata og póstkorta og annars
slíks glingurs, sem hefur verið
framleitt til að auglýsa sýning-
una).
ista hurfu skyndilega eins og
jörðin hefði gleypt þá. Og eftir
innrásina í Tékkóslóvakíu? Þau
blöð, sem áður höfðu tilheyrt
kommúnistum, hurfu af sjón-
arsviðinu en komu síðan aftur
fram í dagsljósið undir öðrum
nöfnum. Vitanlega eru þetta
kommúnistar þótt þeir feli sig á
bak við grímur. Þeir breytast
ekki fyrir það.
Ég get sagt þér, að þegar ég
hef horft á fréttatímann í sjón-
varpinu hérna, hef ég veitt at-
hygli stjórnmálamanni sem oft
birtist á skjánum. Ég spurði
kunningja minn að því, hvort
þetta væri ekki kommúnisti og
það reyndist rétt til getið. Þú
þarft ekki að skilja tungumálið
sem þeir tala. Þeir eru alls stað-
ar eins.“
— Ert þú trúaður maður,
Fred?
„Ég held að trúhneigð mín
hafi verið kæfð í æsku. Amma
mín var strangtrúuð kona og við
systkinin vorum neydd til að
sækja messu fjórum sinnum
hvern sunnudag. Þetta varð trú
minni ofraun. Það er ekki hægt
að þröngva trú upp á nokkra
manneskju fremur en stjórn-
málaskoðun. En ég er samt sem
áður á því að allir séu trúaðir
þegar dauðinn er á næsta leiti.
Það hef ég sjálfur sannreynt.
Menn sem í mín eyru höfðu af-
neitað trúnni, voru hinir fyrstu
til að falla á kné og ákalla Guð
þegar þeir stóðu frammi fyrir
dauðanum. Sjálfur er ég ekki
trúaður eins og ég sagði. En ég
er ekkert frábrugðinn hinum
þegar til alvörunnar kernur."
En nóg um það; síðasta daginn
fórum við að sjá tvær sýningar,
sem voru merkilegar hvor á sinn
máta. Another Country (Annað
land eða Annar heimur) eftir
Julian Mitchell var gríðarlega vel
samið og áhrifaríkt leikrit, en
viðfangsefnið býsna enskt: Það
gerist á dæmigerðum breskum
heimavistarskóla fyrir drengi á
fjórða áratug aldarinnar og sýnir,
hvernig öll skólun og uppeldi mið-
ar að því að undirbúa afkvæmi
bresku yfirstéttarinnar undir
hlutverk sín í „kerfinu" — og
jafnframt að öll uppreisn gegn
þessu kerfi er dauðadæmd, hvort
sem hún kemur frá vinstri og er
meðvituð, eða er ómeðvituð og
felst í því að viðurkenna hómó-
sexúalisma. Og Decadence, eða
Úrkynjun eftir Steven Berkoff í
leikstjórn hans sjálfs var býsna
skondið tilraunaleikhúsverk, sem
byggir á verulegu leyti á leik með
mál og látbragð; hvorug þessara
sýninga held ég að séu til þess
fallnar að hafa ofan af fyrir
venjulegum ferðamönnum, þótt
þær séu hvor á sinn hátt ágætlega
gerðar — og þá geng ég út frá
þeim fordómi, að venjulegir
ferðamenn hafi meira gaman af
gamanleikjum og músíkölum og
stjórstjörnusýningum á ferðum
sínum um heiminn. En það þarf
auðvitað ekki að vera rétt.
Það er auðvitað tilgangslaust
— og raunar vonlaust eftir aðeins
eina viku — að láta frá sér fara
einhver almenn orð um leikhúslíf
í London. Aðeins látið nægja að
segja, það er virkilega skemmti-
legt að eyða viku í West End-
leikhúsunum. Ég er þegar farinn
að hlakka til þess að komast aftur
til London og sjá fleiri leiksýn-
ingar... _ jsj.