Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1983, Blaðsíða 13

Fred tók þátt í lokabaráttunni við þýzka herinn í Evrópu og þá var oft skammt á milli lífs og dauða. Hrikalegt var þegar félaginn við hliðina á manni lá allt í einu fótalaus og með iðrin úti vegna
jarðsprengju — og ekkert hægt að gera annað en stytta kvalir hans með byssukúlu.
orðnir slitnir, þeir voru einfald-
lega ekki til. Við seldum reyndar
allt sem við gátum losað okkur
við til að verða okkur úti um
skotsilfur. Algengt var að sjá
óbreytta borgara klæðast yfir-
höfnum sem gerðar voru úr hin-
um gráu værðarvoðum her-
manna.
Allt gengur kaupum og sölum
í stríði. Fransmennirnir seldu
jafnvel dætur sínar eða eigin-
konur fyrir sígarettur. Ég sé á
svipnum á þér að þú trúir mér
ekki, en þetta er dagsatt. Eins
og ég hef sagt þér áður var
fleira af skornum skammti en
sokkar. Fæðið var bæði lítið og
lélegt. Bretarnir voru svo fátæk-
ir í þessari styrjöld. Okkur var
skylt að tilkynna að kveldi um
sérhvern fallinn félaga. Það var
gert til að spara matinn. Ef
tuttugu menn höfðu fallið, var
hart gengið eftir því að mat-
arskammtur tuttugu hermanna
væri dreginn frá strax næsta
dag. Bandaríkjamenn voru hins
vegar ekki eins harðir á þessu og
Bretarnir. Þeir bjuggu við
margfalt betri kost.“
— Heldur þú enn sambandi
við einhverja af félögum þínum
síðan á stríðsárunum?
„Ég hef oft verið spurður að
þessu. Svo einkennilegt sem það
kann að virðast held ég að það
sé sjaldgæft. Tvo af félögum
mínum hef ég hitt síðar á lífs-
leiðinni fyrir tilviljun. Menn
sem berjast saman í stríði verða
geysilega samhentir, en þeir
þekkjast nánast ekki neitt. Þeir
spyrja hverjir aðra aldrei per-
sónulegra spurninga. Þess vegna
gætu félagar þínir verið aðal-
bornir menn, þjófar eða morð-
ingjar. Nöfn manna og persónu-
einkenni hverfa. Nöfn þeirra
verða númer og númer þeirra
nöfn. Sé ég í dag spurður um
húsnúmer mitt, þarf ég að hugsa
mig um, en númer mitt í hern-
um, 4693421, hverfur mér aldrei
úr minni.“
— Misstirðu sjónar á stúlk-
unni þinni meðan þú barðist í
Evrópu?
„Nei, aldrei. Ég skrifaði henni
stöðugt. Ég lá niðri í skotgröf-
unum og skrifaði henni bréf. En
ég hugsaði aldrei um framtíðina
því að á vígvöllunum er ekkert
til í huga þínum sem heitir
framtíð.
Ég fékk mig ekki lausan úr
herþjónustu fyrr en níu mánuð-
um eftir að styrjöldinni lauk.
Einasta hugsun mín var að kom-
ast til íslands og kvænast Höllu.
Það hvarflaði aldrei að mér að
nokkuð gæti verið breytt. Það
var ólýsanleg tilfinning að vera
laus úr hernum. Ég hékk ein-
hvern veginn í lausu lofti. Ég
var án fótfestu og vissi ekki
hvað ég átti að taka mér fyrir
hendur. Erfiðasta verkefnið var
að taka sjálfum sér tak og byrja
á því að finna sjálfan sig. Allt
var breytt. Fjölskyldan hafði
breyst, sumir voru horfnir og
aðrir komnir í staðinn. Þeir, sem
ég hélt mig hafa þekkt, voru
ekki lengur hinir sömu og áður.
Ef til vill hafði ég sjálfur þó
breyst mest.
Halla hafði skrifað mér og
sagt mér að hún hefði eignast
barn meðan ég var í burtu, hvort
ég vildi nokkuð með sig hafa úr
því að svo hefði farið. Ég skrif-
aði til baka og sagði henni að ef
ég gæti gengið með barn, væru
mörg fædd eftir veru mína í
Evrópu á stríðsárunum. Það er
eitt af því sem stríðið gerir
mönnum. Núið er það sem gild-
ir. Þú heldur kannski að þetta sé
bara til í bíómyndum. Nei, mín
kæra. Þannig er þetta í stríði.
Þá gilda allt aðrar reglur en á
friðartímum.
En hvert vorum við komin. Jú,
níu mánuðir voru liðnir frá
stríðslokum. Ég var kominn til
Hull og ætlaði að freista þess að
komast um borð í íslenskan tog-
ara, en enginn togari reyndist
hafa komið þangað lengi. Þá
lagði ég leið mína til Fleetwood
og komst þar um borð í togar-
ann Venus. Það var ægilega vont
í sjóinn og ég ældi eins og múkki
alla leiðina til íslands. Þetta
gerðist í janúar árið 1946.
Ég hafði aldrei komið til
Reykjavíkur áður. Þarna stóð ég
á hafnarbakkanum um miðja
nótt, peningalítill og var kominn
til íslands til að kvænast. Engan
þekkti ég og ætlaði að komast
inn á hótel. Spurði til vegar og
var vísað á Hótel Borg. Sem bet-
ur fór var allt upptekið þar, ég
var hvort eð var svo blankur.
Það var þokuloft þessa nótt,
rakt og kalt. Ég ráfaði áfram án
þess að vita hvert ferðinni væri
heitið. Rakst ég á gistiheimili
Hjálpræðishersins, en því miður
var allt upptekið hjá þeim líka.
Ég spurði hvort ég gæti ekki
fengið að sitja á stól þar í and-
dyrinu um nóttina. Það reyndist
ekki auðsótt og ég gekk aftur út
á götuna. Þá kom á eftir mér
kona, sem ég vissi síðar að var
háttsett í Hjálpræðishernum,
kafteinn Ruby var hún kölluð.
Hún bauð mér gistingu í íbúð
sem hún hafði til umráða og
dvaldi ég Jaar uns úr rættist
fyrir mér. Ég get sagt þér, og ég
tala af reynslu, að starfsfólk
Hjálpræðishersins er upp til.
hópa besta fólk sem til er. Ég sá
mörg dæmi um það á stríðsár-
unum. Alls staðar var starfsfólk
Hjálpræðishersins í fremstu
víglínu þegar starfsfólk annarra
hjálparstofnana hörfaði undan.
í Englandi hef ég líka séð þetta
fólk vinna fórnfúst starf. Kon-
urnar sem selja Varðturninn
ganga inn á ölstofur innan um
dauðadrukkna menn og bjóða
málgagn sitt. Það abbast ekki
einn einasti maður upp á þær
vegna þess að jafnvel meðal
rudda eiga þær virðingu. Ég segi
um starfsfólk Hjálpræðishers-
ins: They believe in what they
are. Þetta fólk er aldrei að sýn-
ast.
En áfram með smjörið. Und-
arleg röð tilviljana, sem of langt
yrði að rekja hér, réð því að ég
komst ekki til Norðfjarðar fyrr
en mánuði seinna. Þann tíma
lifði ég á kaffi og kökum. Það
var ódýrast."
— Hvernig leið þér þegar
þú hittir unnustu þína eftir
fjögurra ára aðskilnað?
„Þegar ég yfirgaf hana var
hún ung og óþroskuð stúlka, en
nú er ég hitti hana aftur var hún
orðin fullþroska kona. Mér þótti
hún svo falleg að mér varð um
og ó. En það var svo undarlegt
að eins og ég var búinn að
hlakka til þessarar stundar og
upplifa hana aftur og aftur í
draumum mínum, þá loksins er
við hittumst var eins og við
þekktum ekki hvort annað.
Svona villir tíminn um fyrir
manni. í huga mínum var hún
óbreytt eins og myndirnar af
henni sem ég hafði borið á mér
allan tímann. Ég hafði hugsað
mér endurfundina allt öðru vísi
og var fyrstu dagana satt að
segja ekki viss um til hvers ég
hafði komið. En ísinn á milli
okkar reyndist þunnur og brotn-
aði skjótt. Þremur vikum síðar
vorum við gefin saman í hjóna-
band.“
— Fluttust þið þá beint til
Englands?
„Já. Ég hafði dvalarleyfi hér í
þrjá mánuði og langaði helst til
að setjast hér að, en Halla vildi
búa í Englandi og það varð ofan
á. Við fluttumst til heimabæjar
míns, Woodlands nálægt Don-
caster. Þar starfaði ég í bakaríi
um skeið. Síðan vann ég við
málmsteypu sem var betur laun-
að starf. Þar var ég í átta ár.
Eftir það hélt ég aftur til starfa
á þeim vinnustað þar sem ég
hafði byrjað minn starfsferil, í
kolanámu. Um stundarsakir
dvöldum við á íslandi og ég
starfaði á Keflavíkurflugvelli.
Héðan snerum við aftur til
Englands og enn fór ég niður í
námurnar.
Við höfðum eignast eina dótt-
ur saman. Dóttur Höllu ólum
við upp og seinna tókum við
systurson hennar í fóstur. Halla
yfirgaf mig og drenginn þegar
hann var fimm ára gamall en
SJÁ NÆSTU SÍÐU
13