Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1983, Blaðsíða 10

Fine Arts Squad, Art Workers
Cooperative, Chicago Mural
Group o.s.frv. Stundum voru það
nokkrir listamenn, en hitt hefur
einnig margoft átt sér stað, að
einn listamaður væri einskonar
verkstjóri, og hefði með sér alls
óskólað áhugafólk úr nágrenn-
inu. Eftir að hafa komizt að
niðurstöðu um myndefni, teikn-
aði listamaðurinn það á vegginn
og síðan gekk heill hópur í að
mála og lagði hver af mörkum
eftir getu. Hliðstæðir hópar
hafa starfað í London, til dæmis
Greenwich Mural Workshop.
Svipmót alþýðumálverksins á
mörgum götumyndum í Banda-
ríkjunum, einkum í Kaliforníu,
er til komið vegna þátttöku
amatöra eins og áður er að vikið,
en einnig vegna þess að höfund-
unum er umhugað að minna á
þjóðfélagslegt óréttlæti og bág-
indi sumra minnihlutahópa.
Bersýnilegt er, að oftast er mál-
að á venjulegan hátt beint á
múrstein eða steinsteypu og yrði
sá frágangur fljótur að lúta í
lægra haldi fyrir ágangi veðra á
voru landi. En í Kaliforníu, þar
sem lárétt slagviðri er óþekkt,
getur útimálverk ugglaust stað-
ið æði lengi.
Evrópa: Fagmennska
í fyrirrúmi
í Evrópu er mjög fagmann-
lega staðið að götumálverki og í
bók sem út hefur komið og fjall-
ar sérstaklega um þetta fyrir-
bæri, eru skemmtileg dæmi þar
um frá Bretlandi, Frakklandi,
Niðurlöndum og Þýzkalandi.
Samkvæmt því, sem kynnt er í
bókinni, er götumálverk í þess-
um löndum unnið af vel skóluð-
um listamönnum og alls enginn
svipur alþýðulistar á því. Stund-
um er bersýnilega stefnt að því
að koma á óvart; láta vegfarand-
anum bregða eða reka að
minnsta kosti upp stór augu. Til
dæmis um það má nefna götu-
mynd frá París, útfærða sam-
kvæmt raunsæisstefnunni, sem
sýnir veggmálara í þeirri vondu
aðstöðu, að vinnupallurinn hef-
ur dottið undan honum og sjálf-
ur hangir málarinn í reipi, sem
hefur haldið pallinum uppi.
Skuggarnir, sem falla á vegginn
af manninum og lafandi vinnu-
pallinum eru svo eðlilegir, að
vegfaranda sem kemur á fart-
inni fyrir horn og sér þetta,
hlýtur að bregða — og vonandi
ekur hann ekki aftan á næsta
bíl.
Gamansemi og
dómsdagsspár
í evrópskum götumálverkum
bregður fyrir gamansemi, sem
minna virðist um í Ameríku. Til
dæmis: Gluggaraðir eru málað-
ar á vegg, sem í raun er glugga-
laus, og vegfarandinn sér mis-
munandi en mjög blómlegt ásta-
líf í gegnum hvern einasta
glugga. í Dússeldorf er mynd á
gafli fjölbýlishúss, sem gæti
heitið „Stóri bróðir sér þig“ og
er af feiknarlegu auga, sem nær
yfir allan gaflinn. Á öðrum gafli
er jafn stórt eyra — og væri
þessi utanhússlist komin austur
fyrir járntjald, mætti segja, að
hún hefði táknræna merkingu.
10
Enda þótt vettvangur af þessu
tagi sýnist kjörinn fyrir póli-
tíska list, eru aðeins sárafá
dæmi um það í áður nefndri bók.
Frekar að um sé að ræða friðar-
boðskap eða óbeit á kjarnorku-
vígbúnaði. Af því sauðahúsi er
geysistór mynd í London: Nuc-
lear Dawn: Kjarnorkudögun,
þar sem dauðinn kemur vaðandi
yfir Lundúnaborg, sveipaður
bandaríska og sovézka fánanum
og að baki hans springur
sprengjan; tákn hinnar hinztu
eyðingar. Einhverjum finnst
kannski, að heldur sé óskemmti-
legt að hafa þesskonar vegg-
skreytingar fyrir augunum; hitt
er þó stórum uggvænlegra að sá
dómsdagur, sem myndin sýnir,
skuli vera eins og hangandi
Demoklesarsverð yfir heimin-
um.
Götumálverkið hefur ekki náð
til íslands og liggja veðurfars-
legar ástæður til þess, að menn
reyna það ekki svo heitið geti.
Margir húsgaflar í höfuðstaðn-
um væru vel fallnir til þess arna
— og ekki væri vanþörf á að
gera eitthvað fyrir augað. Lík-
lega verður það að bíða betri
tíma, þegar búið verður að þróa
tækni og efni, sem standa af sér
veðrahaminn.
Gísli Sigurðsson
— Uppgjörið
Framhald af bis. 5.
rómantíkin. Rómantíkin er
leið til að skoða veruleikann
frá öðru sjónarhorni sem get-
ur verið kitlandi og þægilegt
en er í raun ekkert nema
draumur. Draumur sem getur
snúist út í martröð. Og hvað
var hún, þessi stúlka sem
hafði leikið hann svo grátt,
annað en draumur sem snérist
út í martröð. Eða var hún
kannski sandur sem stráð
hafði verið í augu hans og
gerði hann blindan um tíma?
Var það kannski eitthvað í lík-
ingu við dyr sem gleymdist að
opna. Dyr sem alltaf voru til
staðar en hann var svo upp-
tekinn af líðandi stund að
hann veitti þeim ekki athygli
þar til hann týndist í myrkr-
inu og leitaði skelfdur að út-
gönguleið. Þá sá hann hana.
Og um leið þyrsti hann að vita
hvað að baki var í von um að
finna leið út úr ógöngunum.
En þegar hann þrýsti húnin-
um niður leystist úr læðingi
orka svo mikil að hún þeytti
hurðinni upp og bar hann yfir
og á allt sem fyrir var án allr-
ar miskunnar. Var það ef til
vill þannig? Þurfum við að
þekkja myrkrið til að vita að
Ijósið er til? Það hljómar
rökrétt. Veruleikinn er kaldur
og miskunnarlaus þegar hon-
um sýnist svo að vera og þá
verða menn að geta staðið af
sér storminn. Villuráfandi
leitum við ljóssins og þurfum
stundum að spyrja til vegar.
Hann hafði reyndar gert það
og það voru margir sem vildu
hjálpa honum þó að þeir bentu
ekki allir í nákvæmlega sömu
átt. En hann vissi samt sem
áður að hver og einn af þeim
hafði sannleika fram að færa
og var því hlýtt til þeirra
allra. Skilningurinn er harður
skóli og lýtur lögmálum sem
engin getur sneytt hjá.
Hann sló úr pípunni í ösku-
bakkann á borðinu. Hann
skyldi ekki alveg hvað fram
hafði farið en honum leið bet-
ur nú en áður. Það var eins og
einhver breyting væri í ná-
lægð. Eitthvað sem hann kom
ekki auga á, gat ekki snert eða
gert sér fyllilega grein fyrir,
en var samt sem áður til stað-
ar. Hann fann fyrir henni. Það
var eins og fargi væri létt af
honum, eins og hann væri að
vakna eftir hræðilega martröð
í svitakófi með hjartslátt og
hugsaði: „Þetta var bara
draumur." Eins og að vakna
eftir langa dimma nótt og
uppgötva að dagurinn er til.
Hann tók í annað gluggatjald-
ið og dró það örlítið frá glugg-
anum. Það var bjart úti, svo
bjart að hann pírði augun. Það
voru þýðir vindar sem léku um
hann og báru með sér angan
vorsins.
Jón Þór Gíslason
ÚB MiMU
l-ICRNI
Þetta er framhald síðasta
pistils, sem fjallaði um bókina
Nýgræðingar í ljóðlist 1970—’81,
sem Eysteinn Þorvaldsson hefur
sett saman. Ég endaði hann á
þessum orðum, að ég ætlaði að
hugsa mig um.
Satt að segja var ég búinn að
margfara yfir kvæði bókarinnar,
áður en ég ritaði það, sem þegar
er prentað af þessum hugleiðing-
um mínum. Og ég var líka búinn
að velja stuttar tilvitnanir. Ég
spurði sjálfan mig: Er maður
ekki með þessu að búa til 36
smáljóð úr misjafnlega löngu
efni eftir jafnmarga höfunda?
Ljóðið er viðkvæmt form þar
sem engu orði má halla. Þess-
vegna er hætt við rangtúlkun,
þegar nokkrar setningar eru
hrifsaðar úr sínu eina rétta sam-
hengi. En í stað þess að kasta í
ruslakörfuna öllu því, sem ég
hafði þegar ritað, eins og að mér
hvarflaði, ætla ég að láta slag
standa og birta framhald grein-
arinnar, eins og ég hafði upp-
haflega frá henni gengið. Ég
vildi nefna alla sem i bókinni eru
og ekki gera þar neinn manna-
mun. Bið lesendur, og þó fyrst og
fremst skáldin, að afsaka hve
naumt rúm er skammtað og hve
lítið sýnishornin geta sagt um
ljóðin. Bið ykkur að taka viljann
fyrir verkið.
Þetta verður allt að vera í belg
og biðu. Fæðingarár er við höf-
undarnöfnin. Það sem kemst
ekki fyrir að þessu sinni verður í
næsta blaði og þar lýkur hug-
leiðingum mínum.
Ingibjörg Haraldsdóttir — 1942:
Leitaðu með mér félagi
að þessu sem við týndum
sem við misstum út í
svartan tómleikann
þegar allir fóru að kaupa...
Geirlaugur Magnússon — 1944:
kúlan brenndi mark sitt
á enni þeirra oddurinn saug
blóðið úr brjóstum þeirra ...
aðeins eitt get ég fært ykkur
systur bræður vantrúna á vopnið.
Jórunn Sörensen — 1944:
og þegar þú leikur þér
að eldinum skaltu forðast
hugsanir um að þú getir brennt
þig...
Megas — 1945:
blíðum í blænum brosir hún
við oss
hin margfrægða miðnætursól
bíddu mín blóminn kvenna
á bekknum steinsteypta
við styttuna uppá arnarhól...
Ólafur Haukur Símonarson
— 1947:
væri ég spurður mundi ég
líkja ljóð-
inu við fuglinn áður hann flaug
en eftir að hann sat
á greininni.
Pétur Gunnarsson — 1947:
þetta er mitt land
og þarna á ég heima,
einhversstaðar í öllu þessu
grjóti á ég heima og þarna er
hlátur minn oggrátur
spurn mín og svar.
Aðalsteinn Ingólfsson — 1948:
Gamall dropóttur kjóll
bærist á snúru fyrir sumarvindi
... gott efni, þunnt poplín:
annað hefur ekki komið upp
á milli okkar.
Kristín Bjarnadóttir — 1948:
í vélasal eru nokkrar löngu
hættar að sjá hvort vélin
sem þær stjórna heldur áfram
eða gólfið og mér finnst
ansi hart að hávaðinn nær
miklu fljótar tökum á mér
en fólkið...
Kristinn Einarsson:
Farið er á fjörur
og gripnar hafmeyjar
úr brimi hafsins
eða af öldum tilfinninga...
Vilmundur Gylfason — 1948:
Frelsið við höfum gert það
að skækju og við sofum hjá
henni
fyrir lítið verð.
Sigurdur Pálsson — 1948:
með svefnpoka undir augum
höldum við ferðinni til streitu
reimleikar bílsins
halda hreyfingunni við
vænsta kinnhest mundi ég
gefa þér...
Jón Daníelsson — 1949:
Ljóð okkar eru hætt að
föndra við lækjarnið
hárlokka, fuglasöng og
spaghetti...
Heimskreppan ríður á þökum
okkar
og helsprengjan væntir sín
í ágúst.
Einar Ólafsson — 1949:
og þeir tóku líkama Jesú ofan
færðu hann í hreinan smóking
og krossfestu aftur.
Þórarinn Eldjárn — 1949:
En Ari hann var ekki öldungis
geldur
og aðferðin þróaðist hratt:
— Það sem sannara reynist það
höfum við heldur
ef hvorugt er satt.
Engan dóm ætla ég að leggja á
það, hvernig val Eysteins hefur
tekist. Nokkurra nafna minnist
ég þó, sem ég sakna. Það er til
dæmis um gróskuna i ljóðagerð-
inni umræddan áratug, að a.m.k.
73 bókarhöfundar frá þessu
tímabili voru skildir eftir, en sjö
sem ekki höfðu gefið út bók voru
teknir með.
Nýgræðingar er fallegt nafn,
jafnvel tíu, átta eða fimm ára
gróin frægðarskáld mega vel við
það una. Sumir þeirra, sem utan-
garðs urðu að þessu sinni, eiga
eflaust eftir að láta skáldfákinn
spretta eftirminnilega úr spori
síðar, aðrir í hópnum, bæði í náð
og vanmetnir, eiga eftir að sýna
hvað í þeim býr. Enn aðrir hafa
snúið sér að öðrum áhugaefnum.
Sumir orðnir þingmenn, aðrir
verða senn ráðherrar eða þá
sparisjóðsstjórar á Fáskrúðs-
firði, jafnvel sendiráðsritarar í
París. Sumir halda áfram að
yrkja, aðrir ekki. Við gömlu
mennirnir í bransanum bjóðum
sigurvegara orðsins velkomna í
hópinn.
Vissulega koma alltaf ný og
góð skáld úr hópi hinna ungu,
enginn hörgull á liðsmönnum í
höll Braga. En mér sýnist að
hann megi enn um stund sætta
sig við það, sá góði gamli herra,
að fæstir þeirra leggi rækt við
fornar dyggðir rímsins. En það
breytist aftur er tímar líða.
Jón úr Vör
Nýgræðingar
er fallegt nafn