Lesbók Morgunblaðsins - 29.01.1983, Blaðsíða 14

Þórður kakali
Sína ögnina hafði hann
frá hverjum
Frh. af bls. 7.
hörkuna í skapgerð þeirra
bræðra allra til vígaferla, og
þeir voru ekki grimmir í sér.
Þórður sækir tilfinningasemina
og sjálfsagt mest sitt hugsanalíf
í föðurættina og það orðið hon-
um erfiðast.
I móðurættina var Þórður
kakali Ásbirningur og Hauk-
dæli.
Halldóra, móðir Sighvats-
sona, var dóttir Ásbirningsins
Tuma Kolbeinssonar og þeir
voru því systkinasynir, Kol-
beinn ungi og Þórður kakali.
Kolbeinn var sonur Arnórs
Tumasonar. Þuríður, móðir
Halldóru, var dóttir Gissurar
Hallssonar Gissurarsonar bisk-
ups. Þeir voru því skyldir að
öðrum og þriðja Gissur Þor-
valdsson og Þórður, þar sem
Gissur Hallsson var afi annars
en langafi hins.
Þórður kakali var þannig
skáldaættar úr Dölunum, víga-
manna- úr Skagafirði og spak-
vitringa- úr Haukadal og sækir
sitt Iítið til hverra. Hann var
blandaðastur allra Sturlunga.
Hann hefur ofsann, baráttu-
hugann og hermennskuna frá
Ásbirningum líkt og Sturla
bróðir hans, nema Sturla má
heita allur í móðurættina, og
var mjög líkur Kolbeini unga
frænda sínum, ekki sízt um
grimmdina. Þó bregður fyrir til-
finningu hjá Sturlu úr föðurætt-
inni.
Sturlu hefur verið talið það til
glópsku að taka ekki Gissur af
lífi í Apavatnsför en ummæli
hans daginn fyrir Örlygsstaða-
bardaga benda til þess, að það
hafi ekki komið til álita fyrir
honum að drepa Gissur. Þegar
Sturla reið í þyngstum þönkum
og Gissur hélt hann væri þá að
brjóta heilann um hvort hann
ætti að drepa Gissur, en það
hefur ekki verið, heldur líklega
hvort hann ætti að meiða hann
eins og Órækju frænda sinn,
sem Sturla einnig sleppti lífs.
Seint þótti þeim
nóg aö gert
í íslendingasögu segir svo:
„Leið svo fram vikuna til frjá-
dagsins (daginn fyrir orrust-
una). Þá var Sturla að Valla-
laug. Var þar margt talað og
mest um það, hvort Kolbeinn
myndi sunnan koma. Og er
menn töluðu þetta, tók Sturla til
orða: „Mun ætla ég þess með
okkur frændum, hvern veg það
er gefið. Ef þeir hafa vald á mér,
frændur mínir, þá hygg ég, að
mér sé dauðinn einn ætlaður. En
það veit guð með mér, þó ég ætti
vald á þeim, að einskis þeirra
blóði skal ég úthella." Sturla
hefur sem sagt þá linkind úr
föðurættinni, að hann vill ekki
rjóða hendur sínar í blóði nán-
ustu frænda sinna, heldur
stinga úr þeim augun eða gelda
þá eða meiða á annan hátt ein-
hvern; það var líka í tízku á
Sturlungaöld að handhöggva
menn en mikil gæðablóð voru þó
þessir forfeður okkar hjá karlin-
um Khomeini og þess ber jafnan
að gæta að sagan er mest af
þeim, sem grimmastir voru og
hermdarverkin eru tiltölulega
fádæma miðað við þá óöld sem
var í landinu. Sú hugsun hvarfl-
aði ekki að Kolbeini unga né
heldur Gissuri að hlífast við að
drepa Sturlu. Það er annars
undarlegt með Gissur, þennan
stillta mann, eins og hann var
oftast, hvernig hann brjálast í
grimmd, þegar hann gengur í
orrustu. Áðfarirnar einmitt við
að drepa Sturlu lýsa því bezt.
Það er eiginlega merkilegt sál-
fræðilegt viðfangsefni, hvernig
unnið var á Sturlu. Þeir hamast
á höfðinu á honum, saxa það allt
í sundur. Sturla var manna fríð-
astur, bar langt af öðrum
mönnum segir sagan, og það
mætti halda að óvinum hans
hafi ekki verið það öfundarlaust
og haft sérstaka ánægju af því
að spilla andliti hans, þegar
hann var fallinn, en því er svo
lýst í íslendingasögu:
„Húnröður ... lagði spjóti í
hægri kinn Sturlu og nam í
beini stað. Hjalti biskupsson
lagði í vinstri kinn honum og
skar spjótið útúr tungunni og
var sárið beinfast. Böðvar
kampi, sonur Einars nautbæl-
ings, lagði spjóti í kverkar
Sturlu og renndi uppí munninn.
Gissur hjó með breiðöxi í höfuð
Sturlu vinstra megin fyrir aftan
eyrað, mikið sár og hljóp lítt í
sundur ... Klængur Bjarnason
lagði í kverkar Sturlu í það sár,
sem þar var áður og uppí munn-
inn. Var allt sárið svo mikið að
þar mátti stinga í þremur fingr-
um ... Naddaður hét maður er
hjó á barka Sturlu. (Hann hefur
sennilega ekki hitt.) Það dettur
sem sé engum þeirra í hug að
höggva til Sturlu nema í höfuðið
fyrr en Markús Marðarson bar
að og hann lagði spjóti í kvið
Sturlu hægra megin uppfrá
nafla.
Sturla var að vísu í brynju en
lítilli og hún var orðin sködduð;
hann var búinn að fá áður en
þessir tóku að vinna á honum
þrjú sár á brjósti í bardaganum,
svo að þessum hetjum, sem
unnu þarna á honum liggjandi,
var auðvelt að leggja í brjóstið
eða kviðinn og altjent að höggva
af honum höfuðið eins og þeirra
feður gerðu tíðast á söguöldinni.
Grimmd af þessu tagi bregður
ekki fyrir hjá Þórði kakala og
hann er ekki haldinn neinni
grimmd á borð við frænda sinn
Kolbein. Sú grimmd, sem bregð-
ur fyrir hjá Gissuri, er ekki eðli
hans, heldur gerist það, sem oft
er um þá sem eru jafnaðarlega
og að eðlisfari stillingamenn, að
þeir brjálast, ef þeir reiðast og
það er svo um Gissur. Hann er
stilltur og friðsamur en missir
alla stjórn á sér, ef hann reiðist.
Þórður kakali sleppur sem sé
við verstu grimmdina úr móður-
ættinni, en erfir úr Ásbirninga-
legg baráttuhuginn og her-
mennskunáttúru. Frá Haukdæl-
um hefur hann þau stjórnmála-
hyggindi sem koma fram hjá
honum, þegar hann fer að
stjórna landinu og eins að hann
beitir þrátt fyrir geðofsa sinn
oft yfirvegaðri hugsun meðan á
baráttunni stendur og úr Hauk-
dælum hefur Þórður trúhneigð-
ina.
Það hefur náttúrulega kostað
átök í sálarlífinu að hugsa eins
og Snorri, berjast eins og Kol-
beinn ungi og trúa eins og Giss-
ur biskup. Var furða þótt mað-
urinn drykki ef hann hafði ekk-
ert fyrir stafni. Ein er sú hugs-
un, sem Þórði hefur aldrei
gleymzt á mestu baráttuárun-
um, þótt hún hafi ekki hamlað
því að hann gekk allur upp í bar-
áttunni. Þórður veit, að sigurinn
verður ekki hans að síðustu,
heldur Hákonar konungs. Það
kann að vera, að þar megi finna
öðrum þræði orsökina fyrir því
hversu lítið eða ekki hann gyllir
fyrir mönnum sínum sigurinn.
Baldinn hirðmaður
Þórður hafði verið fimm ár
úti við hirð Hákonar konungs og
þótt hann væri enginn trúnað-
arvinur konungs, nema síður
væri, þá hefur það ekki farið
framhjá Þórði, að konungur
beitti þeirri aðferð til að ná und-
ir sig íslandi að styðja íslenzku
höfðingjana á víxl í innbyrðis
valdabaráttu þeirra eftir því
sem honum fannst þessi eða
hinn líklegur til að reynast sér
bezt. Altjent hefur Þórði verið
kunnugt um hvaða hlutverk
Sturlu bróður hans var ætlað
eða falið. Ótryggur hefði þó
Sturla áreiðanlega reynzt Há-
koni.
Það bendir ekkert til þess, að
konungur hafi rætt það neitt við
Þórð, þegar hann loks veitir
honum fararleyfi til íslands, til
hvers hann ætlast af Þórði, enda
þarf hann þess ekki. Þórður veit
vel af hverju honum allt í einu
er veitt fararleyfi.
Þórður var baldinn hirðmaður
og ekki Hákoni að skapi og með-
an konungur sér ekki, að hann
muni þurfa á Þórði að halda til
að reka erindi sín á íslandi, þá
gerir hann Þórð nánast útlægan
frá hirðinni, án þess þó að
sleppa honum og lætur sig engu
skipta, þótt Þórður sé kominn á
vonarvöl. Svo skipast þannig
málum á íslandi, að Sturla, sem
konungur hafði treyst á, fellur
fyrir Kolbeini unga, en á honum
hefur konungur engin tök, og
Kolbeinn nær undir sig meira en
hálfu landinu.
Hákon konungur veit, að
Gissur muni ekki duga á Kol-
bein, hann hvorki geti né vilji
hrekja Kolbein úr sessi. Það er
ekki aðeins gott með þessum
nánu frændum, heldur er allt
eins líklegt að þeir hafi verið
sáttir við báðir, að skipta með
sér landinu eins og orðið var og
hugsað sér að hafa það þannig
til frambúðar. Gissur var hirð-
maður konungs, vinur og
frændi, og konungur kallar
hann út til sín og gefur um leið
Þórði, erkióvini Kolbeins og
fullum hefndarhuga, fararleyfi
til að hefna sín á Kolbeini.
Framhald síðar.
Hefur framleitt
íslenzk húsgögn
síðan 1955
— og lagt í kynningarbækling
sambærilegan við þá erlendu —
Hjá Emil Hjartarsyni í TM-húsgögnum,
sem hefur staðið lengur en stætt er og
haldið uppi merki innlendrar framleiðslu í
sífellt vaxandi straumi innflutnings á hús-
gögnum.
Eins og flestum mun Ijóst er
þessum stuttu húsgagnaþáttum
Lesbókar ætlað að kynna les-
endum sitthvað af hinu fjöl-
breytta úrvali sem kaupendum
stendur til boða á húsgagna-
markaði. Við nánari athugun
kemur fljótt i ljós að framboö á
húsgögnum, bæði innlendum og
erlendum, er allt að því ótrúlega
fjölþætt á ekki stærra mark-
aðssvæði en hér er. Vissulega er
ekki nema gott eitt um það að
segja, að íslenskir kaupendur
hafl frjálst val í þessum efnum.
Og að því er stefnt í þessum
þáttum að ná til sem flestra
fyrirtækja sem framleiða og
selja húsbúnað.
Hér hefur áður verið vikið að
því, að ánægjulegt væri þegar
tækifæri gæflst til að kynna góða
íslenska húsgagnaframleiðslu.
Reynslan sannar að þar er úr
mörgu að velja, sem vert er að
kynna húsgagnakaupendum.
Hins vegar höfum við rekið
okkur á að fáir íslenskir hús-
gagnaframleiðendur hafa hand-
bæra mynda- og kynningarlista
yflr framleiöslu sína og standa
því illa að vígi í auglýsinga- og
kynningarsamkeppni við hin inn-
fluttu, erlendu húsgögn. Af því
leiðir að erfltt reynist að gera
íslenskum húsgögnum sömu skil
í þessari lesendakynningu og
þeim innfluttu, en með þeim er
auðfengið fjölbreytt og glæsilegt
úrval litmynda og kynningar-
lista. Á þessum vandkvæðum hjá
íslcnskum húsgagnaframleið-
endum eru þó nokkrar undan-
tekningar.
Vegna þessa aðstöðumunar til
að kynna íslensku húsgögnin og
þau innfluttu náðum við tali af
Emil Hjartarsyni í TM-húsgögn-
um, en hann gefur út glæsilega
myndskreyttan kynningarbækl-
ing yfir vörur fyrirtækisins.
Spurt var um álit hans á mikil-
vægi þess að kynna íslensku
húsgögnin til jafns við hin inn-
fluttu en jafnframt um reynslu
hans af því að framleiða hús-
gögn í nær því þrjá áratugi.
Segja má að Emil Hjartarson
hafi nokkra sérstöðu á þessu
sviði. Hann stofnaði Trésmiðj-
una Meið eða TM-húsgögn 1955.
Umsetningin hefur verið að
aukast jafnt og þétt, þrátt fyrir
sí-harðnandi samkeppni við inn-
flutt húsgögn og ýmsa óáran í
íslenskum húsgagnaiðnaði. Hjá
honum starfa um 60 manns í
húsgagnaverksmiðjunni og
tveimur verslunum fyrirtækisins,
sem báðar eru við sömu götu,
Síðumúla númer 4 og 30. Tré-
smiðjan Meiður mun vera af-
kastamesta húsgagnaverksmiðj-
an hérlendis, sem framleiðir al-
hliða húsgögn til heimilisnota.
En einfaldast er að gefa Emil
sjálfum orðið:
„Við höfum undanfarin ár
einbeitt okkur að því að fram-
leiða húsgögn til heimilisnota
fyrir íslenskan markað. Harðn-
andi samkeppni höfum við mætt
með samstilltu átaki, lagt harð-
ar að okkur að koma til móts við
kröfur kaupenda með því að
framleiða vönduð húsgögn á
samkeppnisfæru verði. Árang-
urinn hefur oriðið sá að húsgögn
okkar seljast vel. Sá hópur fer
ört vaxandi sem kemur til okkar
og lýsir ánægju sinni yfir því, að
sjá að okkar íslensku húsgögn
standast fyllilega samanburð
við þau erlendu að verði og gæð-
um. Við höfum lagt áherslu á að
hafa fjölbreytt vöruúrval og
ábyrgst gæði og vandaða vinnu
og nú er í undirbúningi að láta
10 ára ábyrgðartryggingu fylgja
húsgögnum okkar. Stóran hluta
framleiðslunnar seljum við svo í
tveimur verslunum okkar. Um
útflutning er ekki að ræða svo
heitið geti. Til þess liggja ýmsar
ástæður, óhagstæð gengisskrán-
ing og fleira kemur þar til. Jafn-
vel þótt maður eigi vöru, sem er
vel samkeppnisfær á erlendum
mörkuðum, þá er það afmarkað
verkefni út af fyrir sig að koma
þeim viðskiptum á og verður að
taka það upp sem nýjan þátt í
starfseminni.
Við leggjum aðal áhersluna á
innanlandsmarkaðinn. Þar er
samkeppnin geysilega hörð. í
því sambandi má hafa í huga, að
við verðum að keppa við allt að
50 aðila, sem flytja inn erlend
húsgögn frá nágrannalöndun-
um, þar sem jafnvel er offram-
leiðsla á húsgögnum og verðlag
á þeim hagstætt af þeim sökum.
Svo jafnvel þótt íslenskir hús-