Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1982, Blaðsíða 13

David Wark Griffith er fyrsti stóri leikstjórinn — valinn úr röóum ungra leikara — hér með gjallarhornið,
sem á þessum tíma var ómissandi hjálpartæki. Það var Griffith sem uppgötvaði Mary Pickford.
starfaði hjá frá fimm ára aldri,
og hún hafði leikið bæði á leik-
ferðalögum og á Broadway.
Fyrsta kvik-
myndastjarnan
Biograph tók fegins hendi við
Mary Pickford. Ekki af því að
vantaði svonefndar „stjörnur"
— þær voru ekki til á þessum
tíma.Ahorfendur vissu aldrei
nöfn þeirra leikara, sem léku í
kvikmyndunum, ólíkt því sem
nú er. En Mary Pickford átti
stærstan þátt í að þetta breytt-
ist. Pyrstu hlutverk hennar voru
af ýmsu tagi, en fljótlega festist
hún þó í sessi sem hin hrein-
lynda og einlæga stúlka — og
sem slík vann hún hug og hjörtu
kvikmyndaáhorfenda, sem sótt-
ust eftir því að sjá kvikmyndir
með „Biograph-stelpunni" eða
„Little Mary", Maríu litlu.
Það er fyndið að hugsa til
þess, að áhorfendur skuli hafa
orðið á undan kvikmyndafyrir-
tækjunum til þess að gera grein-
armun á kvikmyndum D.W.
Griffiths og annarra, og upp-
;ötva fyrsta „stjörnuleikarann"
áður en fyrirtækin höfðu hugs-
un á því. En kannski er þetta
Tertan í andlitið — óbrigðult aðhlátursefni frá fyrstu áratugum kvikmyndanna.
seldar eftir fetamáli, og enginn
kvikmyndaframleiðandi lét sér
til hugar koma, að sívaxandi
fjöldi kvikmyndaunnenda léti
sig dreyma um betri kvikmynd-
ir.
Þetta er kannski ekki undar-
legt, þegar það er haft í huga, að
viðhorf málsmetandi manna
gagnvart kvikmyndunum voru á
þá lund, að hér væri fyrst og
fremst um ómerkilegt barna-
gaman að ræða; handritahöf-
undar voru yfirleitt fyrrverandi
blaðamenn, en ekki skáld, og
kvikmyndaleikararnir nutu
hvorki virðingar né atvinnuör-
yggis á leiksviðum leikhúsanna.
Kvikmyndaframleiðslan bar það
með sér, að um nýjabrum var að
ræða. Kvikmyndagerðarmenn
höfðu ekki öðlast fullkomið vald
á hinum nýja fjölmiðli, og gaml-
ar hefðir voru fótumtroðnar,
bæði á sviði lista og viðskipta.
Kvikmyndaiðnaðurinn var því
alls ekki traustur á að sjá eða
trúverðugur á þessum bernsku-
árum sínum; samt — og kannski
einmitt þess vegna — féll hann
alþýðu manna í geð, þandist út á
ógnarhraða og varð einhver
mesti iðnaður sem sögur fara af
í Bandaríkjunum. Þeir, sem
höfðu átt þátt í upphafinu,
gerðu sér svo sannarlega enga
grein fyrir því, hvernig málin
myndu þróast.
Griffith kemur
til sögunnar
En það var um þetta leyti, á
árunum 1908—’IO, að Biograph
veitti einum af hinum ungu leik-
urum sínum tækifæri til að
leikstýra kvikmynd — hann
hafði að vísu ekki starfað í nema
tæpt ár hjá fyrirtækinu, en þörf
þess fyrir leikstjóra var mikil og
þessi ungi leikari fékk að sýna
hvað í honum bjó. Honum tókst
bara bærilega, og var innan tíð-
ar farinn að leikstýra myndum;
hann varð aðalleikstjóri Bio-
graph, og það varð hverjum
kvikmyndahúsagesti smám
saman ljóst, að myndir frá
Biograph báru af myndum
keppinautanna.
Þetta var David Wark Griff-
ith. Hann náði á undraskömm-
um tíma afar góðri fótfestu inn-
an kvikmyndaiðnaðarins; það
var ekki nóg með að hann léti
lönd og leið „gamlar“ venjur um
einn og í mesta lagi tvo töku-
daga og notaði þann tima sem
hann taldi sig þurfa til undir-
búnings kvikmyndanna, heldur
greiddi hann einnig starfsfólki
sínu hærri laun en áður þekkt-
ust og fékk þannig úrvalsfólk til
liðs við sig.
En meðan D.W. Griffith átti
þátt í örri þróun kvikmynda í
því er að gæðum laut, átti annað
fólk þátt í annars konar þróun,
sem var kannski ekki eins
skemmtileg — enda þótt að-
stæður byðu þeirri þróun heim.
Um svipað leyti og D.W. Griff-
ith fór að fást við kvikmyndir,
komst hann í kynni við unga
ekkju, Charlotte Smith, og hríf-
andi dóttur hennar, Gladys
Mary Smith — sem varð síðar
fræg undir nafninu Mary Pick-
ford. Þegar þarna var komið
sögu hafði hún þegar töluverða
reynslu sem leikari á sviði, enda
hafði hún komið fram með
leikhópnum, sem móðir hennar
ekki svo skrýtið, þegar allt kem-
ur til alls. Kvikmyndin var upp-
haflega ekki listgrein heldur
tækninýjung, og það var tækni-
nýjungin sem slík sem var í önd-
vegi. Það skipti ekki máli, hverj-
ir unnu við tækninýjungina og
nöfn kvikmyndagerðarmanna
eða leikara voru hvergi birt í
upphafi eða endi myndanna.
Nöfn fyrirtækjanna voru þar
hins vegar, og þau urðu vegvisir
fjöldans, þegar hann vildi nú
leita uppi þær myndir, sem hon-
um þótti bestar.
Mary Pickford gerði sér fljót-
lega grein fyrir vinsældum sín-
um, og fannst kominn tími til að
Biograph greiddi henni betri
laun vegna þess hve vel hún féll
í geð áhorfendum — en það
þýddi auðvitað aukinn gróða
fyrirtækisins, og það vissi Mary.
Ekki sakaði heldur að hún naut
dyggs stuðnings móður sinnar,
og það hefur vafalítið haft sitt
að segja gagnvart forstjórum
kvikmyndafyrirtækjanna, að
Charlotte Smith gekk fram fyrir
skjöldu þegar um kaup dóttur
hennar var að ræða og fór fram
á upphæðir, sem aldrei höfðu
verið nefndar fyrr innan veggja
nokkurs bandarísks fyrirtækis,
né annars staðar, þegar um laun
var að ræða. Forstjórarnir voru
í augljósri klípu: ef þeir vörpuðu
Mary fyrir róða, gat farið svo,
að þeir misstu stórgróða út úr
höndunum. Og þeir kepptust um
Mary, ekki eingöngu vegna gróð-
ans þó, því samkvæmt þeirra
tíma mælikvarða var Mary ágæt
leikkona og varð gríðarvinsæll
sakleysingi á hvíta tjaldinu.
Hver býöur best
í Mary Pickford
Vinsældir Mary meðal al-
mennings urðu til þess að fram-
leiðendur fóru að bítast um
hana. Carl Laemmle keypti
hana til Independent Motion
Pictures-fyrirtækisins fljótlega,
síðan fór hún til Majestic-fyrir-
tækisins og þaðan aftur til Bio-
graph. Þá var það Adolph Zuk-
or, sem fékk hana til sín, en
fyrirtæki hans hét Famous
Players, og hann hækkaði kaup
við hana bæði hratt og vel; á
tveimur árum jukust tekjur
hennar úr 500$ á viku í 2.000$ —
en algengt var að aðalleikarar
kvikmyndafyrirtækjanna fengju
milli 2—300$ á viku, ef vel áraði.
En American Film Company
bauð hærra en Zukor, og keypti
Mary til sín fyrir 4.000$ á viku,
en Zukor brá við skjótt; árið
1916 gerði hann tveggja ára
samning við Mary Pickford, sem
tryggði henni tekjur er námu
alls vel yfir einni milljón doll-
ara! Hann kom ennfremur á fót
tveimur sérstökum fyrirtækj-
um, er önnuðust gerð og dreif-
ingu mynda hennar, en þá kröfu
setti Mary sem skilyrði fyrir
samningnum.
En áður en lengra er haldið í
frásögninni af kaupkröfum
móður Mary Pickford, er
kannski rétt að skoða lítillega
þá þróun, sem átti sér stað í
kvikmyndahúsunum. Eins og
áður er vikið að, var kvikmyndin
alþýðumannsgaman. Aðgöngu-
miðaverðið var lágt, húsakynnin
oft subbuleg, og það var trú
manna, að ekki mætti við neinu
hrófla, sem gæti haft í för með
sér hækkað miðaverð; áreiðan-
lega myndu þá áhorfendur
hverfa, sýningarmenn fara á
hausinn og kvikmyndaiðnaður-
inn leggjast niður.
En þó var einn maður, sem
vildi láta reyna á þá hugmynd
sína að hafa húsakynnin snyrti-
leg og vel loftræst og láta sóma-
samlegan píanóleikara leika
undir myndasýningum í stað
glamrarans, sem víðar var.
Þessi maður var William W.
Hodkinson. Hann var sannfærð-
ur um, að fólk myndi hiklaust
borga tíu sent í stað fimm senta
áður. Og Hodkinson lét ekki
sitja við orðin tóm, heldur
keypti bíóhús, sem hann gerði
upp og innréttaði — og öllum til
mikillar undrunar setti fólk hið
nýja og hækkaða verð ekki fyrir
sig; innan skamms seldi Hodk-
inson fleiri aðgöngumiða á dag
en bíóhúsin í nágrenni við hann.
Auðvitað fór svo á endanum, að
aðrir bíóhúsaeigendur skildu
muninn á ágóða og helmingi
meiri ágóða!
13