Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1982, Blaðsíða 6

Geng ég
urti með
gráan
lokk
Mér hefur verið bent á að
vísa sem hér kom fyrir nokkru
og ég hélt að væri ævagömul
og höfundur týndur væri eftir
núlifandi Borgfirðing, og
hæstaréttardómara meira að
segja, Björn Sveinbjörnsson.
Þar að auki var hún ekki alveg
rétt hjá mér, fullyrti annar
góður Borgfirðingur, sem vissi
um höfundinn. Þó að valda-
maður eigi í hlut og undir högg
kunni vera að sækja, leyfum
við okkur að birta vísuna á ný
og nú rétta. Stelum svo í leið-
inni annarri vísu eftir sama
höfund:
Góður sopi geðjast mér,
glaöur klappa ég á stútinn.
lVleðan dropi eftir er
engan tappa læt í kútinn.
Geng ég um með gráan lokk,
geðstirður að vonum.
Nú hef ég stofnað nýjan flokk,
nú er ég einn í honum.
Ekki veit ég hvenær eða
hvaðan eftirfarandi vísur mér
hafa borist í hendur. Valla-
bakkar í Skagafirði koma hér
við sögu. Líklega er hér verið
að tala um golfmót. Höfund
þekki ég ekki.
Fjölgað er nú hjúum hjá
Haraldi á Völlum,
hefur trúi ég tugi þrjá
af traustum vinnuköllum.
Eru þeir sífellt úti að slá
þótt ekkert stráið felli,
og ekkert liggi eftir þá
á þeim heyjavelli.
Fram á kvöld til klukkan tólf
þeir keppast um að vinna,
herða sig og hlaupa um gólf
og holurnar sínar finna.
Þarna sérðu þjóðin mín
þann inn nýja háttinn,
hvernig blessuð börnin þín
bjarga sér um sláttinn.
Nokkur söfn með ljóðum eft-
ir skáld og hagyrðinga úr ein-
stökum landshlutum hafa
komið út. Mig minnir að Þing-
eyingar hafi þar riðið á vaðið
1946.
Þórarinn Sveinsson bóndi í
Kílakoti var meðal þeirra, sem
lögðu efni til þeirrar bókar.
Þar var þessi ágæta vísa, sem
var orðin landsfleyg en fáir
vissu fyrr hver ort hafði:
Örðugan ég átti gang,
yfir hraun og klungur.
cinatt lá mér fjall í fang
frá þvi ég var ungur.
Þessi mannlýsing er eftir
sama höfund:
Hefur sjónlaust hugarfar
helgar krónum stritið.
Klakahrjónur heimskunnar
hafa skónum slitiö.
Svo mælti hann og eftir
samferðamann:
Skarðan drátt frá borði bar
barn að háttum, glaður.
Völl hann átti, en hann var
enginn sláttumaður.
Slæ svo botninn í tilvitnun
með þessari:
Minningar um æskuást
ævi langa geymast,
einkanlega ef hún brást,
en æskubrekin gleymast.
Það eru fimmtíu höfundar í
þessari bók. Ég ætla að þessu
sinni aðeins að vitna í tvo.
Kristján Ólason var skrif-
stofumaður á Húsavík. Löngu
seinna en þetta var kom út eft-
ir hann vísnakver hjá Menn-
ingarsjóði. En hér eru þessar
vísur:
Hríms og mjalla hvitalín
hylur kalinn svörðinn.
Hún er að búa um sárin sín
svona blessuð jörðin.
og
Hallar degi, haustar að,
hliöum vindar strjúka.
Viðir sölna, visnaö blað
verður að fjúka — fjúka.
Skógarblöðin bleik og hrum
— blærinn meðan fumar —
dreymir máski einmitt um
ódauðleikans sumar.
Þessi vorvísa er líka eftir
Kristján Ólason:
Sólin yljar mó og mel,
mönnum léttir sporin.
Svellin gráta sig í hel,
— sárt er að deyja á vorin.
Báðir voru þessir höfundar
fæddir nokkru fyrir aldamót
og nú fallnir í valinn.
Indriði Helgason frá Skóg-
argerði var lengi rafvirki á
Akureyri og rak raftækja-
verslun. Hann var faðir Mar-
grétar fréttastjóra. Hann þótti
stundum nokkuð fátalaður og
kannski utan við sig. Um það
er þessi vísa:
Indriða ég inna vann:
Hvað er nú þessi pottur dýr?
A öörum degi ansaði hann:
Átta krónur sjötíu og þrír.
Akureyri er og hefur lengi
verið mesti ferðamannabær
landsins. Þangað virðast allir
eiga erindi yfir sumartímann,
a.m.k. ef hátíðahöld eru í
Vaglaskógi eða á Austfjörðum
liggur leiðin um Akureyri. En
heimamenn smitast gjarna af
þessu og eru oft sjálfir mikið á
faraldsfæti. Einhverju sinni
um góða sumarhelgi mætti
kunningi Jakobi Ó. Péturssyni
sem lengi var ritstjóri íslend-
ings á förnum vegi. Undraðist
sá að ritstjórinn skyldi ekki
hafa fylgt straumnum úr bæn-
um. Jakob var fljótur að yrkja
ef svo bar undir og svaraði í
þetta sinn með eftirfarandi
vísu:
Heima er best að halla sér,
hætta að vaða elginn.
Vargöld mesta virðist mér
verslunarmannahelgin.
JGJ
Þættir úr sögu sagnfræöi
og söguritunar 6
Eftir Jón Þ. Þór sagnfræðing
GAIUS
JÚLÍUS
CÆSAR
útflúraði ekki frásögnina
með óþörfu orðskrúði
Óhætt mun að fullyrða, að
þeir sem stunduðu nám í ís-
lenskum menntaskólum fram
undir 1970 hafi kynnst Júlíusi
Cæsar meira og betur en flest-
um fornaldarmönnum öðrum.
Saga Rómverja, og þá um leið
Cæsars, var þá enn ósmár þátt-
ur sögunáms og í latínu var
hluti rits Cæsars um Gallastríð-
in fastur þáttur í námsefninu.
Nú er þetta allt breytt, því
miður myndi margur segja.
Fornaldarsaga þykir nú ekki
lengur verðugt námsefni í ís-
ienskum menntaskólum og lat-
ínu læra aðeins örfáir, sem á því
hafa sérstakan áhuga.
Þetta er þó ekki ástæða þess,
að um Cæsar er fjallað hér; hans
hlýtur að verða getið þá er rætt
er um sagnaritun Rómverja.
Höfuðrit hans, Gallastríð, . er
eitt mesta sagnarit fornaldar og
höfundurinn í hópi sérstæðustu
sagnaritara allra tíma.
Cæsar var, sem kunnugt er,
mikilhæfur herforingi og vold-
ugur stjórnmálamaður og þegar
hann samdi Gallastríðin hafði
hann ekki í huga að setja saman
sögurit til fróðleiks síðari kyn-
slóðum. Hann var að rita
skýrslu um her- og landstjórn
sína í Gallíu í þeim tilgangi að
réttlæta gerðir sínar fyrir öld-
ungaráðinu í Róm. I ritinu er
hins vegar að finna svo mikinn
fróðleik um Galla og Germani,
að síðari tíma mönnum hefur
reynst það nær ótæmandi þekk-
ingarbrunnur. Og svo góða lat-
ínu ritaði Cæsar, að rit hans
þótti í nær 20 aldir kjörið náms-
efni í málinu.
Hér er ekkert rúm til að rekja
æviferil Cæsars, enda geta þeir
lesendur, sem áhuga hafa á því
að kynna sér hann, fundið upp-
lýsingar um herforingjann og
stjórnmálamanninn Júlíus Cæs-
ar í flestum almennum ritum
um sögu fornaldar. Þess skal að-
eins getið að Cæsar fæddist árið
100 f. Kr. og féll fyrir morð-
ingjahendi 44 árum fyrir Krists
burð. Hann var af tiginni róm-
verskri ætt og komst ungur til
mikilla áhrifa. Á stuttri ævi
gegndi hann flestum mikilsverð-
ustu trúnaðarstörfum í Róma-
veldi og var ræðismaður árið 59
f. Kr.
Næstu átta árin eftir að ræð-
ismannstímabilinu lauk var
Cæsar landstjóri í Gallíu, sem
tók yfir nyrsta hluta Ítalíu, allt
núverandi Frakkland, Belgíu,
mestan hluta Hollands, Sviss og
þann hluta Rínarlanda, sem
liggur vestan fljótsins. íbúar
þessara landa lutu Rómverjum
að nafninu til, en þar ríkti sí-
felldur ófriður og gerðu Gallar
yfirboðurum sínum marga skrá-
veifuna. Öldungaráðsmönnum í
Róm þótti allillt að búa við
óstýrilæti Galla og því var það
að þangað norður voru gjarnan
sendir til landstjórnar menn,
sem höfðu getið sér gott orð sem
herstjórar, en öldungaráðið vildi
helst burt úr Róm. Og þannig
var einmitt ástatt með Cæsar.
Hann hafði orðið ræðismaður
fyrir atbeina alþýðunnar og
þótti mörgum stórhöfðingjanum
erfitt að una við stjórn hans.
Með því að senda hann til Gallíu
þóttust öldungaráðsmenn aftur
á móti öruggir um að hann hefði
ekki afskipti af rómverskum
stjórnmálum um sinn og ekki
sakaði, að land- og herstjórn í
Gallíu þótti háskalegri en í
flestum öðrum skattlöndum
Rómverja. Cæsar tók því á hinn
bóginn fegins hendi að fara til
Gallíu því þar þóttist hann í
nægilegri nálægð við Róm og
taldi sig geta haft þaðan meiri
áhrif á gang mála í höfuðborg-
inni en ef hann hefði farið til
Afríku eða Austurlanda nær.
í Gallíu reyndist Cæsar
óvenju röggsamur landstjóri.
Hann var kænn hershöfðingi og
svo fljótur í förum með her sinn
að undrum sætti. Tókst honum á
landstjóratíð sinni að friða
landið að mestu en fór jafn-
framt herfarir til Bretlandseyja
og gegn Germönum, sem bjuggu
austan Rínarfljóts og áttu oft í
ófriði við Galla. Varð dvölin í
Gallíu til að auka enn á hróður
Cæsars og þegar hann sneri
þaðan var hann valdameiri en
nokkru sinni fyrr.
Ritstörf Cæsars
Langsamlega þekktasta rit
Cæsars er Gallastríð, eða
Commentarii de bello Gallico,
eins og það heitir á latínu. Ritið
var, eins og áður sagði, upphaf-
lega samið sem einskonar
skýrsla eða varnarrit og segir
Cæsar þar sem ýtarlegast frá
landstjórn sinni í Gallíu, herför-
um, kynnum af þjóðum Gallíu
og nágrönnum þeirra. Er ljóst af
frásögninni, að hann hefur verið
einkar glöggskyggn á það sem
einkenndi þjóðirnar, jafnt í
stjórnarfari, trúarbrögðum og
daglegum háttum. Frá öllu
þessu skýrir hann í ritinu, en
meginefni þess er þó frásögn af
hernaðarátökum Rómverja og
Galla. Þar vekur athygli af hve
mikilli virðingu Cæsar talar um
mótherja sína, en þá eins og nú
var næsta sjaldgæft að menn
létu andstæðinga njóta sann-
mælis.
Önnur rit Cæsars, sem varð-
veist hafa, eru: Commentarii de
bello civili, rit um borgarastríð
þeirra Pompejusar á árunum
49—48 f. Kr., Duo Anticatones,
einskonar háðsrit samið út af
riti Cícerós, Um ellina, og De
analogia, rit um málfræði og
málhreinsun. Af þessum ritum
er Gallastríð langstærst, alls 7
bækur. Ritið um borgarastyrj -
öldina er 3 bækur, en hin tvö eru
smákver.
Einfaldleiki hefur jafnan þótt
helsta aðalsmerki Cæsars sem
rithöfundar. Hann á einkar auð-
velt með að greina á milli aðal-
atriða og aukaatriða, er gagn-
orður og tekst einatt að segja
mikla sögu í fáum orðum.
Páll Sveinsson yfirkennari
þýddi Gallastríð á íslensku og
kom þýðingin út árið 1930. Páll
hefur lýst ritstíl og frásagnar-
máta Cæsars betur en aðrir
menn hafa gert á íslensku og
farast honum svo orð:
„Sumum kann að fínnast
frásögn hans svo einíold og llk
því sem almennt er kallað og í
6