Lesbók Morgunblaðsins - 09.02.1980, Blaðsíða 2

Forsíðumyndin
og höfundur hennar
Myndin á forsíðunni er máluð undir því merki,
sem stundum er kallaö naivismi, eöa bernsk list. Á
sama hátt eru þeir nefndir naivistar, sem halda
frameftir ævinni í hinn uþprunalega hæfileika
barnsins — eins og birtist hjá börnum yfirleitt
fram undir 10 ára aldur. Listamenn þessarar
tegundar eru sjaldgæfir; þó höfum viö átt einn,
sem er ísleifur Konráösson, — og má vel sjá
skyldleikann milli mynda ísleifs og þeirrar, sem á
forsíðunni er. Þaö er aö vonum, aö tréö veröi sýnt
í ýmsum myndum á ári trésins, en blómatré af
þessu tagi vex þó sennilega hvergi nema í vitund
skapara síns, sem er Júgóslavi og heitir Josip
Generalic. Fæddur er hann í Hlebine í Júgóslavíu
1936 og eftir teiknikennaranám og herþjónustu,
hefur hann starfaö sem teiknikennari í Virje,
Hlebine og Zagreb í heimalandi sínu og jafnframt
fengist viö frjálsa myndlist. Hann hefur lagt gjörva
hönd á svartlist og oröiö talsvert kunnur í Evrópu
eins og fleiri landar hans, sem vinna undir merki
naivisma. Hafa þeir af einhverjum ástæöum komiö
fleiri frá Júgóslavíu en öðrum löndum og héldu
samsýningu í París í haust, sem vakti verúlega
athygli. Myndin á forsíöunni, sem er litógrafía og
heitir „Nýtt líf“, var raunar á grafíksýningu þeirri,
sem Myndkynning gekkst fyrir aö Kjarvalsstöðum
í desember. Þar var margt aö sjá, sem sannarlega
sætir tíðindum hér á landi; stórnöfn í myndlist,
sem ekki hafa verið tíöir gestir á veggjum
sýningarsala hér. En í jólaannríkinu í desember
veröur aösókn aö sýningum harla lítil og má búast
viö, aö þessi gluggi aö „heimslistinni“ hafí fariö
fram hjá mörgum.
Borgarís, mynd Frederic
Edwin Church frá 1861.
ÞUSUNP
MILLJONIR-
í fyrsta, annað og þriðja sinn
Viösjár í alþjóðamálum, sífelld-
ar hækkanir á olíu, vaxandi verð-
bólga og kalt stríð í kjölfar her-
náms Sovétríkjanna á Afganistan,
hefur leitt til þess að trú manna á
venjulegan gjaldmiðil hefur farið
dvínandi. í stað þess að eiga
peninga, vilja efnamenn — og
jafnvel stofnanir einnig — koma
fjármunum sínum fyrir í ein-
hverju, sem talið er varanlegra.
Afleiðingin hefur orðið gullæði,
sem varla á sinn líka og yfir höfuð
geypileg verðhækkun á þeim verð-
mætum, sem talið er að haldi gildi
sínu þótt tímar líði.
Sú viðle'itni að koma fjármunum
í fast, birtist ekki úti í heimi á
sama hátt og hér á íslandi, þar
sem vænlegast þykir að eiga sitt í
steinsteypu. Ekki hafa farið neinar
sögur af umtalsverðum hækkunum
á fasteignum; viðleitni þeirra, sem
peninga eiga, gengur öll í þá átt að
fjárfesta annað hvort í gulli eða
listaverkum.
A uppboðum, þar sem seld eru
listaverk eftir löngu liðna stór-
meistara í myndlist, hafa boðin
farið upp fyrir öll mörk, sem áður
hafa þekkst og heimsmetabók
Guinness hefur fengið nýtt heims-
met til staðfestingar, hvort sem
það stendur nú lengur eða skemur.
En hjá uppboðsfirmanu Sotheby
Parke Bernet í New York, bað
uppboðshaldarinn viðstadda að
gera boð í „Borgarís", fjögurra
metra breiða og rúmlega tveggja
metra háa mynd, sem Frederic
Edwin Church hafði málað árið
1861. Varla getur hann talizt
meðal þeirra málara frá síðustu
öld, sem hvað mest orð hefur farið
af, enda var hann enginn bylt-
ingarmaður í list sinni; hélt sig við
troðnar og vel þekktar slóðir
þeirrar rómantísku raunsæistúlk-
unar, sem þá ríkti víðast hvar.
Sem slíkur var Church góður
málari og í borgarísmyndinni birt-
ist sú rómantík harla vel, sem þá
átti meira upp á pallborðið en á
okkar harðsoðnu öld.
Fá fyrirbæri í náttúrunnar ríki
eru öllu kuldalegri en borgarísjak-
ar. En Church fer þá leiðina að
láta heita liti verða nokkuð
ríkjandi; jakarnir og hafið umlykj-
ast heitri kvöldbirtu og fyrir
bragðið verður sviðið milt og
ævintýralegt. Hann rétt aðeins íar
að kuldanum með fölbláum skugga
í forgrunni myndarinnar og græn-
leitu endurskini upp undir ísinn til
hægri. Þrátt fyrir hitann í litun-
um, tekst honum að gera myndina
sannfærandi — og ljúfa án þess að
hún verði væmin. Einhverra hluta
vegna komst myndin á flæking og
var ekki vitað lengi vel hvar hún
var niður komin, — og kannski
hefur eigandann þá ekki grunað,
hvílíkt verðmæti hann hafði undir
höndum. Myndin virðist þó hafa
verið dregin fram í dagsljósið á
réttum tíma og þegar uppboðs-
haldarinn hjá Sotheby Parke
Bernet í New York bað menn að
gera boð, þá stóð ekki á þeim.
Engar sögur fara af því, hvar
byrjað var á uppboðinu, en svo
fóru leikar, að boðnar voru 2,5
milljónir dollara fyrir verkið, sem
samsvarar litlum þúsund milljón-
um íslenzkra króna — í fyrsta,
annað og þriðja sinn.
Frederic Edwin Church var
Bandaríkjamaður, fæddur 1826 og
lifði framá aldamótaárið. Hann
telst landslagsmálari fyrst og
fremst, kenndur við Hudson
River-skólann og nemandi Thomas
Cole, sem innrætti honum að vera
stór í sniðum. Church málaði
gjarnan stórmyndir; „panorama"
útsýni með miklu meiri áherzlu á
ljós og skugga en áður hafði
tíðkast í bandarískri landslagslist.
Hann lagði mikla áherzlu á smá-
atriði og var maður víðförull.
Hann sigldi norður í íshaf og
árangurinn birtist m.a. í mynd-
inni, sem áður var til umræðu. Þar
að auki lagði Church leið sína
suður í hitabeltisskóga Suður
Ameríku og til hinna nálægari
Austurlanda— og öll þau ferðalög,
sem voru tímafrek í þá daga, fór
Church til þess að afla sér efnis í
myndir. Heim kominn frá Austur-
löndum byggði hann sér hús í
persneskum stíl nálægt Hudson-
fljóti í New York. GS.
©