Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1976, Qupperneq 13

1
Teikning eftir hollenzka lista-
manninn Gerald Ter Borch.
helstu ritverk Jónasar og mikil-
vægustu rit um hann:
Ljóðabækur islenskar: VOR-
BLÓM (1905), TVISTIRNIÐ
(með Sigurði Sigurðssyni, 1906),
DAGSBRÓN (1909); norsk:
SANGE FRA NORDHAVET
(1911); danskar: VEDDERNES
POESI (1912), SANGE FRA DE
BLAA BJÆRGE (1914). Skáld-
sögur: SOLRUN OG HENDES
BEJLERE (1913), MONIKA
(1914). Guðmundur Hagalfn hef-
ur þýtt skáldsögurnar á tslensku.
Hannes Pétursson hefur annast
úrval af Ijóðum eftir Jðnas og
þrjá samtfmismenn, FJÖGUR
LJÓÐSKÁLD. sigurður SIG-
URÐSSON FRA ARNARHOLTI.
JÓHANN SIGURJONSSON.
JÓHANN GUNNAR SIGURÐS-
SON. JÓNAS GUÐLAUGSSON
(Reykjavfk 1957: Menningarsjóð-
ur). Hannes fjallar þar ftarlega
um Jónas Guðlaugsson og hin
skáldin þrjú, svo sem um ný-
rómantfkina yfirleitt. 1 fslenskri
bókmenntasögu eftir Stefán
Einarsson er einngi fjallað um
sama efnið, og hlýtur Jónas Guð-
laugsson mikið rými f kaflanum
um nýrómantfsku stefnuna.
Þegar-Jónas dó var Sturla að-
eins þriggja ára. Ekkja Jónasar
flutti tl Berlfnar ásamt barninu,
og þvf ólst Sturia upp þýskumæl-
andi. 1 skólafrfum dvaldi hann
sem oftast hjá frændfólki sfnu f
Niðurlöndum og hafði þegar á
unga aldri vald á hollenskri
tungu. A menntaskólaaldri fékk
Sturla mikinn áhuga á leikhús-
fræði, þ.e. þeirri hlið er Iftur að
sögu leíktjalda og búninga. Einn-
ig voru honum innanhúsaarki-
tektúr og listasaga áhugamál, og
eftr stúdentspróf lagði hann
stund á listasögu. Sem tftt var þá f
Þýskalandi nam hann við Ber-
Ifnarháskóla árið 1939. Doktors-
ritgerðin nefndist IKONOGRAP-
HISCHE STUDIEN UBER DIE
HOLLANDISCHE MALEREI
UND DAS THEATER DES SIEB-
ZEHNTEN J AHRHUNDERTS
(„Myndrænar rannsóknir á hol-
lenskri málaralist og leiksviði 17.
aldar“).
Að háskólanámi loknu starfaði
Sturla um hrfð við Schloss-
museum f Berlfn, en eftir aðeins
fáa mánuði yfirgaf hann Þýska-
land og tók til starfa við National-
historisk Museum Frederiks-
borgslot f Hilleröd f Danmörku.
Arið 1942 flutti hann til Niður-
landa og starfaði við Gemeente-
museum f Haag, en árið eftir fékk
hann stöðu við Rijksbureau voor
kunsthistorische Dokumentatie
(Rfkisstofnun fyrir listasögu-
heimildir), einnig f Haag. Hér
hafði Sturla fundið sitt ævistarf.
Hann gerðist forstöðumaður
stofnunarinnar 1965, en þegar
honum bauðst, fáum árum
seinna, staða forstöðumanns við
Mauritschuis, sem kórónu á
starfsferli framússkarandi hol-
lensks listfræðings, átti Sturla
skammt ólifað. Aðeins f hálft ár
var honum unnt að stjórna þessu
heimfræga listasafni f Haag.
Þann 3. marz 1971 dó Sturla
Jónasson Guðlaugsson f Rotter-
dam.
Hið vfsindalega heildarverk
sem Sturla lét fræðigrein sinni
eftir sig er vfðtækt og framuf-
skarandi. Fjöidi greina og rit-
gerða eru árangur af rannsóknum
hans á uppruna hinna ýmsu mál-
verka, sem ekki er vitað, hver
málaði. Sem kunnugt er eru til,
svo þúsundum nemur, meira eða
minna dýrmæt málverk liðinna
tfma, sem óljóst er hver skapað
hefur. Er hér um að ræða mjög
flókið viðfangsefni listfræðinnar,
en einmitt á þessu erfiða sviði
rataði Sturla ágætlega vegna mik-
illar kunnáttu sinnar og frábærr-
ar snilldar.
Hérumbil 40 greinar um ein-
staka máiara f KINDLERS
MALEREI LEXICON eru eftir
Sturlu, þar á meðal greinin Um
Gerard ter Borch. En um þann
meistara f jalla fleiri rit eftir höf-
und vorn, sem frá 1947 rannsak-
aði ftarlega persónuleika og verk
hins mikla málara og skrifaði um
hann. Þessi rannsóknarstarfsemi
Sturlu Guðlaugssonar um Gerard
ter Borch náði hámarki við uf-
gáfu tveggja binda verks, GER-
ARD TER BORCH (’s-
Gravenhage 1959—60), sem færði
höfundinum verðlaun Carel van
Manders fyrir framúrskarandi
vfsindalegt afrek á sviði listasög-
unnar. Bókin olli einhverskonar
ter Borch-viðreisn, þar sem list-
fræðingar og listavinir á sviði hol-
lenskrar málaralistar barokk-
tfmabilsins höfðu á sfðustu ára-
tugunum aðallega beint athygli
sinni að Jan Vermeer van Delft,
og Pieter de Hoogh, með þeim
afleiðingum, að frægð og vinsæld-
ir Gerards ter Borch voru f rén-
um.
Þegar Sturla hóf rannsóknar-
starfsemi sfna á Gerard ter Borch
vantaði vfðtækt og nútfmalegt vfs-
indaverk um málarann, og þannig
gat Sturla, með þvf að notfæra sér
nýjustu aðferðir og kenningar
listfræðinnar, kynnt hinn mikla
listamann f nýju Ijósi. Höfundur-
inn gat til dæmis túlkað margar
nafntogaðar og vinsælar myndir
ter Borchs nokkuð öðruvfsi en
áhorfendur og aðdáendur fyrrum
höfðu gert, þeirra á meðal
Goethe, sem virðist hafa verið
hrifinn af málverki eftir ter
Borch sem naut mikilla vinsælda
undir nafninu „Föðurleg við-
vörun“. A þessari mynd sést ung
stúlka, hávaxin og afar frfð sýn-
um, klædd afskaplega ffnum kjól,
— auðvitað. Hún snýr fögru bak-
inu að áhorfandanum, — vita-
skuld, en hneigir, dálftið feimnis-
lega, ffnlegt höfuðið til að hlusta
á ffnklæddan auðugan herra-
mann úr borgarastétt, sem
áræðanlega er faðir hennar. Af
látbragði og útliti hans að dæma
er hann að gefa henni förðurlega
viðvörun, sem aumingja stúlkan
verður að sætta sig við, en sem
móðirin, roskin hefðarkona, sem
situr á bak við föðurinn og hlust-
ar, áreiðanlega fellst á.
Þessi skilningur á verkinu virð-
ist liggja f augum uppi, en þó er
hin fræga „föðurlega viðvörun"
vændishússatvik, stúlkukindin
mella, móðirin vændismangari,
en faðirinn viðskiptavinur. Svo er
nefnilega mál með vexti, að hann
hcldur mynt á milli fingranna,
sem hann lyftir upp að þvf er
virðist f viðvörunarskyni. I fyrstu
þarf að gá nákvæmlega til þess að
koma auga á myntina, en þá er
eftir að túlka hana á réttan hátt.
En hef er um að ræða eitt þeirra
mörgu leynitákna (emblem), sem
listamenn fyrrum notuðu til þess
að láta f ljós hina sönnu merk-
ingu myndarinnar fyrir þá, sem á
þeim höfðu skil. 1 fræðigrein
þeirri, sem fæst við leynitákn list-
arinnar (emblematfk), var Sturla
vel heima, eins og f fleiri grein-
um listarinnar.
Verðlaunarit Stulu um Gerard
ter Borch er reyndar ekki einung-
is listasögulegt fræðirit sem fjall-
ar um ævi og verk eins málara,
heldur liggur hér fyrir bók, sem
að mörgu leyti er menningarsaga
Hollands á seinni helmingi 17.
aldar. Ennframur fjallar bókin
Framhald á bls. 15
Reikningsskil
Konan mín sendi mig I bæinn til þess aS kaupa álegg.
ÞaS kostaði kr. 5,44 og ég greiddi með tfkalli. Afgeiðslu-
stúlkan gaf mér fimmkall til baka og spurði hvort ég ætti
ekki 44 aura. Þá átti ég ekki en ég átti fimmttu aura.sem
ég afhenti henni, svo að hún gæti látið mig fá 6 aura til
baka. Þvf miður hafði hún ekki 6 aura og lét mig því fá
tfeyring og spurði hvort ég ætti 4 aura. Ég átti bara
fimmeyring sem ég lét hana fá og hun kom með
tveggeyring og spurði hvort ég ætti einseyring. Hann
átti ég ekki svo að ég lét hana fá tíeyringinn, sem ég
hafði fengið áður og þá gæti hún látið mig hafa nfu aura
til baka.
Greinilega hafði hún ekki 9 aura, heldur lét mig hafa
eitthvað annað og hvernig sem það æxlaðist þá skuldaði
ég henni eftir smástund 3,67kr.
Á meðan þessu fór fram hafði búðin fyllst af fólki, sem
tók að ókyrrast.
— Heyrið mig sagði maður einn, ef þér haldið svona
áfram, endar það með þvf að við verðum að bíða hér I
allan dag.
— Væri til gagns, að ég skipti tuttuguogfimmeyringi?
spurði roskin kona.
— Það væri reynandi, sagði ég og rétti henni tuttugu-
ogfimmeyring. Hún rótaði í buddunni sinni, en gat þá
ekki, þegar til kom, reytt saman nema 22 aura. Ég tók
við þeim og sagði að ég gæti átt hjá henni þessa 3 aura,
en það var ekki við það komandi, og svo fékk hún skipt
tíeyring hjá manni, sem gat þá ekki fundið nema 8 aura
sem leiddi til þess, að hann fór f peningaskipti við annan
mann, svo að hann gæti borgað henni tveggeyringinn.
Þetta er mesta hringavitleysa sem ég hef lent f.
Við afgreiðslustúlkan reyndum aftur. Peningarnir
rúlluðu aftur og fram yfir borðið jöfnuðirinn rokkaði milli
debet og kredit, en okkur heppnaðist aldrei að hitta
einmitt á þennan einseyring, sem okkur hafði í fyrstu
borið á milli. Aðrir viðskiptamenn hjálpuðu til með því að
leggja fram peninga og fá þá til baka afturen það varð til
einskis, þetta var orðin svikamylla. Aðra stundina
skuldaði ég afgreiðslustúlkunni yfir 200 krónur en
andartaki sfðar átti ég hjá henni 52 aura um leið og ég
skuldaði frú einni 17 aura en átti inni hjá manni
nokkrum 1.58. kr. Það var orðið vandkvæðum bundið að
henda reiðurá þessu.
Ástandið í búðinni var að nálgast suðumark. Fólk var
orðið þreytt á að bfða en þar eð allir áttu eitthvað hjá
öllum, gátu þeir ekki yfirgefið búðina. Upphófust nú
hróp og læti og kröfur um greiðslur hver á annan, en
enginn hafði möguleika á að borga nema að fá fyrst skipt
hjá öðrum og það leit helzt út fyrir að til handalögmáls
kæmi. Þar sem ég var orðinn hræddur um að reiðin
myndi að lokum beinast að mér notaði ég tækifærið,
þegar ringulreiðin var sem mest, og laumaðist út.
Pakkanum mínum náði ég ekki svo að ég varð að fara i
aðra verzlun og kaupa annað álegg.
Mikið vildi ég vita hvað það hefur eiginlega kostað
mig.
Halldór Stefánsson þýddi.