Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1976, Blaðsíða 11

HAGKEÐJAN
Við ísland er framleiðnin um 200 grömm af kolefni
á fermetra, sem er um helmingi meira en gerist á
strandsvæðum yfirleitt. Á þörungunum, sem ég
nefndi, lifir dýra-svif, sem myndar þann úthaga hafs-
ins, sem sú hjörð okkar iifir á, sem við nefnum
þorskfiska. Og auðvitað aðrir fiskar.
^ Ög nú eigum við að hætta að hugsa um
þorskfiskinn, sem veiðidýr, en hugsa um hann
sem hjörð, sem gengur I þeim högum, sem eru
sameign allrar þjóðarinnar jafnt.
Hjarðbúskapur tekinn upp
á hafinu
Við það að við ráðum nú brátt einir yfir hafsvæðun-
um umhverfis landið, verður þessi breyting sjálfsögð,
Þjóðin brevtist úr veiðiþjóð f hjarðbúskaparþjóð að
þvi er snertir nýtingu fiskstofnanna.
Hér eftir væri því eðlilegra að tala um að skip færi
að sækja fisk, en ekki að veiða fisk, sbr, að ekki er
talað um að veiða fé, þegar því er smalað til slátrunar.
^ Þetta verður ennþá skýrara en annars við það,
að nú er orðin alveg ljós sú mikilvæga staðreynd,
að enginn fiskur fer frá íslandi, þ.e.a.s., þegar um
er að ræða þorsk og ýsu og allt meginmagn
annarra botnlægra tegunda, (eða sama sem
aldrei). Aftur á móti kemur fiskur til íslands, og
hafið nú bak við eyrað, það sem ég áðan minntist
á Vestur-kvíslina, en geymum enn að ræða um
það nánar í bili.
Líffræðileg saga — „sem
gengur í hring“
Nú skal segja sögu, sem er gamalkunn, en ný
vitneskja hefur bæst í á sfðustu misserum — og meðal
annars á þessari nýju vitneskju f tengslum við miklu
eldri rannsóknir, byggi ég cfnahagsmálatillögur mín-
ar.
Þetta er saga, sem gengur i hring, ef svo má segja.
.(Þessum hring má þó ekki blanda saman við hag-
keðjuhringinn.“)
Við byrjum söguna á þeim stað í hringnum, þegar
svo sem 60 milljón hængar og 60 milljón hrygnur af
þorskfiski koma til að hrygna á svæðið við suður- og
vesturlandið, og markast svæðið af Hornafirði að
austan og Patreksfirði að vestan. Þessi fiskur kemur
úr uppvaxtarhögunum, sem aðallega eru fyrir norðan
og austan land. Þetta gerist í febrúar, marz og april ár
hvert.
Þessar 60 milljón hrygnur gjóta svo sem 180 þúsund
milljörðum hrogna. Þessi hrogn frjóvgast svo til öll,
því hængurinn hefur nokkurskonar samfarir við
hrygnuna. Hrygnan syndir með kviðinn upp í loft og
hængurinn ofan á henni og frjóvgar hrognin jafn
óðum. Nú orðið er álitið að langt yfir 90% hrognanna
frjóvgist. Villandi mun að tala um misgóð klakár, því
hrognin klekjast vafalitið, svo til öll — þvi fiskurinn
leitar að kjörhita á hrygningarsvæðinu.
Þessi vitneskja hefur meðal annars komið fram við
kvikmyndanir neðansjávar og í fiskabúrum, m.a. í
Vestinannaeyjum. Þessi vitneskja hefur áhrif á
skoðanamyndun um friðunaraðferðir hrygningar-
fisksins, sbr. síðar. Horgnin klekjast á 6 til 10 dögum.
Þá hefst kviðpokastigið, þ.e. sá lími, þegar seiðið
verður að lifa á sínum eigin kviðpoka. Seiðið er mjög
óburðugt fyrsl í stað, og eins og „hangir" i vatnsskorp-
unni með kviðpokann upp. Ýmis helstu liffæri þess
eru þá svo illa þroskuö, svo sem augu og munnur, að
seiðið er þá ekki fært um fæðutekju.
Fáeinir dagar
ráða úrslitum
Vafasamt er, hvort kviðpokaseiðið er fært um að
taka til sin fæðu fyrr en á 3ja til 5ta degi.
Gera má ráð fyrir að seiðiö lifi í svo sem 10 daga
eftir að það kemur úr hrogni, án næringar, en ef það
er ekki fært um fæðutekju fyr^tu 3 til 5 dagana og of
máttfarið af hungri, þ.e. komið aö dauða á 10. degi
eflir að það klekst, þá má ljóst vera, að aðeins um
fjórir dagar ráða úrslitum í lífi seiðisins. Fái það ekki
næringu, sem hentar á þessum 4 dögum, þá deyr það
úr hungri.
Nýjar upplýsingar um þessi síðast greindu atriði hef
ég* m.a. fengiö frá hinum efnilega vísindamanni
Eyjólfi Friðgeirssyni, sem nú sinnir sjálfstæðum rann-
sóknum á þessu sviði.
Seiðið er mjög vandfætt. A tveim stöðum í heimin-
um hefur verið reynt í 60 til 90 ár. bað ég til veit, að
Á efri teikningunni sýnir
Kristján það sem kalla
mætti þungamiðju kenn-
ingarinnar. Svæðið fyrir
Norður- og Austurlandi,
sem merkt er með A-1,
vill hann láta friða fyrir
vörpu- og dragnóta-
veiðum. Á neðri teikn-
ingunni er sýnt, hvernig
hafstraumar falla með-
fram ströndum landsins.
halda lífi í þorskseiðunum í tilraunastöðvum. Sifelld-
ar tilraunir hafa verið i gangi. Siðast fannst fæða, sem
lirfan tók, „artimia salina," sem er örsmá krabbafló.
Þessi krabbafló er ekki til í Alantshafinu, en ég
vona að Eyjólfi, eða einhverjum öðrum, takist að finna
út á hverju þorskseiði hér í Atlantshafi lifa — og þá
væri brautin rudd til þess að við gætum lekið nýtt
stökk i þróuninni. Það mundi þýða, að við flyttum þá
yfir á nýtt stig þróunar. Gerðumst þorskfiska-
ræktunarmenn. Það spor yrði ekki siður merkilegt en
það spor, sem ég vil að við stígurn nú, það er úr
fiskveiðimennsku yfir i hjarðfiskimennsku. Það spor
yrði ekki siður merkilegt en það spor, scm ég vil að viö
stigum nú, það er úr fiskveiðimcnnsku yfir i itjarð-
fiskimennsku.
Ég er þeirrar trúar, að þorsklirfan lifi e.t.v. á aðeins
einni tegund fæðu fyrstu lífdaga sina. Þessa öfundnu
fa'ðutegund hcf ég að gamni mínu nefnt „Artimiu
Atalntieu." Þetta er sagt hér m.a. vegna fiskveiöi-
stefnu, sem siðar getur i þessum lestri, þ.e. tillögugerö
um friðunaraðferðir á hrygningarfiski, en friðunarað-
gerðir á honuni tel ég að nú séu á villugötum. (Fremur
til ills en góðs — ef þar hafa þá nokkur áhrif).
Seiðin berast tneð sjávarstraumi, sjá straumkorts-
m.vnd nr. 3, vestur og norður með landi og svo austur
með landinu og suður með Austfjörðum. Seiðin hljóta
að synda í straumáttina, því f ágúst og september eru
þau koniin talsvert lengri vegalengd frá gotstöðvun-
um, heldur en sem nemur straumhraða Golfstraums-
ins.
Hluti seidanna fer
í Vestur Kvíslina
En þau fara ekki öll með straumnum umhverfis
landið heldur fer áreiðanlega einhver hluti þeirra i
Vestur frá landinu — í Vestur-kvislina, og kem ég þá
að þvi, sem ég impraði á áðan: Þessi Vestur-
kvislar-seiði ná botni og alast upp einhversstaðar
vestur við Grænland. Yfirleitt munu þorskseiði alasl
upp í nánd við svæðið, þar sem þau ná botni. Þessi
fiskur kemur svo aftur tii Islands til að hrygna, þegar
hann kemst á hrygningaraldur — þvi það er eðli
þorskfiska að þeir konta á þær stöðvar til að gjóta, þar
sem þeir koniu sjálfir úr hrogni. Þessi Grænlandsfisk-
ur, sem vafalaust er allur islenskur að uppruna er oft
nokkuð gamall, þegar hann kemur frá Grænlandi,
vegna þess að hann elst þar upp i frentur köldum sjó
og er þvi seinvaxta. Sennilega stundum varinn fyrir
veiðiágangi af is og ísreki. Hugsanlega fer eitthvert
örlitið brot af þessum fiski aftur til Grænlands, ef
hann sleppur lifandi eftir fyrstu för sina hingað til
hrygningar, en megin hluti hans fer ekki, vegna betri
fiskihaga hér en hann átti að venjast við Grænland.
Þetta um Grænlandsfiskinn var hliðarspor. Nú held
ög áfram meö aðalsöguna, þ.e. þá hina náttúrufræði-
legu siigu, sem gengur í hring umhverfis Island.
Eins og einn íslendingur
mundi lifa af!
Ef gert er ráð fyrir að svo sem 100—200 þúsund
milljarðar frjóvgaðra hrogna komi i sjöinn á Suður- og
vestur-lslandssvæðinu eitthvert áriö, þá má gera ráö
fyrir að minna en einn milljarður af þessum 100—200
þús. milljörðum lifi af hið hættulega kviðpokastig og
nái að verða að þvík sem fiskifræðingar eru nú farnir
að nefna ágústseiði. Þetta samsvarar að 1 milljarður
seiða er fyrir hvern íslending en þar af lifi aöeins
einn.
Framhald á bls. 22
©