Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1975, Blaðsíða 16

Hvítasunncr
ð Skaga
Framhald af bls. 15
fá þcssir gardyrkjumenn eigi
að sfður frá þeim nafnlausa
fjölda er þeir hafa komið til
meiri þroska og manndóms.
Fáar stundir hafa reynzt mér
gleðilegri, lærdómsríkai i og
mcira uppvekjandi af svefni
vanahugsana en einræður við
þennan mann cr virðist skiija
flesta hluti til kjarnans beint
og milliliðaiaust og án
fyrirhafnar og umhugsunar.
Innsæi er dýrmætasta
náðargáfa mannsins. An þess
verður skilningur okkar á
lífinu kaldur, strangur og
tilfinningalaus. Hann skortir
hinn mjúka sveigjanleika, yl,
birtu, heiðrfkju og samúð með
lífinu er greinir manninn frá
skynlausri skepnunni. Eg
þekki engan mann en
húsbóndann í Vallholti er
skynjar af eins hárffnu næmi
andardrátt allffsins,
vatnaniðinn á bak við atburði
hversdagsleikann, sorgina að
baki gleðinnar, gleðina að baki
sorgarinnar, smámennskuna í
glæsileikanum og mikilleikann
f sorpinu; hinar streymandi
Djarfasta ferð
Stanleys
Framhald af bls.6
Dag og nótt voru bumbur barð-
ar til að gefa til kynna, að hann
væri að nálgast, og nú hafði hann
engan túlk, sem gat beðið um
friðsamlega yfirferð fyrir hans
hönd. „Báðir bakkarnir eru jafn-
ískyggilegir — að fara frá annarri
hliðinni til hinnar er eins og að
stökkva af steikarpönnu í eld-
inn.“ Stanley taldi saman orrust-
ur, sem leiðangurinn hefði orðið
að heyja á fljótinu, og þær reynd-
ust alls 26.
Stórfenglegasta orrusta ferðar-
innar átti sér stað á mótum
Congo-fljóts og þverár, sem
Aruwimi heitir. 54 flatbytnur
með alls nær 2000 manns
innanborðs steTndu að leiðangrin-
um, eftir að hann hafði átt í
tveggja daga linnulausum bardög-
um. Ásýnd þessa flota var svo
skelfileg, að tveir af bátum Stan-
leys sneru á flótta. Þeim var þó
snúið við í varnarlínuna. Stanley
skipaði bátunum þétt saman, en
fremst var Lady Alice. Þeir menn,
sem ekki höfðu byssur, konur og
börn höfðu skildi. Stanley
hrópaði á swahili og gaf skyttun-
um síðustu fyrirskipanir: „Bíðið,
þangað til þið sjáið fyrsta spjótið
og miðið þá vel.“
A fremstu flatbytnu óvinanna
voru 80 ræðarar, 10 stríðsmenn í
stafni og 10 aðrir, sem þutu fram
og aftur. Átta menn i skutnum
stýrðu bátnum með löngum árum.
Stanley beið með byssuna um öxl,
og þegar fremstí báturinn var í
tæplega 50 metra fjarlægð frá
Lady Alice, tóku spjótin að fljúga.
Skjótið! Og í fimm mínútur var
slátrunin miskunnarlaus. Spjótin
dugðu skammt gegn rifflum
Zanzibaranna. Árásarmennirnir
sneru við og flýðu þrátt fyrir hinn
gífurlega liðsmun. Leiðangurs-
menn voru gripnir einhvers kon-
ar æði. „Við erum í uppnámi
núna. Þetta er blóðþyrstur heim-
ur, og okkur finnst. .. að við höt-
um þessi andstyggilegu, gráðugu
villidýr, sem búa í honum.“
lindir lífsins sjálfs sem breyta
eyðimerkum hins gráa
veruleika í frjósaman
aldingarð fegurðar, birtu og
hreinleika.
Við ræddum saman lengi f
húmi vornæturinnar um
bergmál aldanna, hvísl
daganna og þyt eilífðarinnar.
þá breyttist stofan í undraland
þar sem lífið verður að
ævintýri og ævintýrið að
raunveruleika. Slíkar
hljóðlátar stundir eru meira
virði en stórviðburðir, hávaði
ogskarkali mannlífsins sem
oftast er hulið reyk og þoku
blekkinganna.
Á annan hvitasunnudag var
enn sama biíðan og sólskinið.
Eg hélt heim á leið um miðjan
dag. Ég horfði til strandar, á
þessa glötu strönd, þar sem ég
hef lifað sumar dýrlegustu
opinberanir sálar minnar en
einnig myrkustu stundir ævi
minnar. Þar hef ég fundið
margt það fegursta er ég á í
minningunni en jafnframt
rekizt á dapurlegustu Iágkúru
sem dregið hefur myrkt ský
fyrir augu mér. Þessi strönd
var land hins bjarta ljóss og
dökkku skugga.
Kigurður Guðjónsson.
Hversdags-
maöur
Framhald af bls. 13
klukkur eða peninga eða eitthvað.
eða reddum víxlum og sjáum um
námslánin gegn borgun. eitthvað
sem fólk getur ekki gert sjálft og
treystir engum öðrum fyrir.“
ólafur starði f forundran á son
sinn... að vfsu sá hann ýmsa galla
á þessari fyrirætlan og framtíðar-
áformum en hann kom engum
mótmælum að fyrir mælsku
sigurbergs.
nú ætlaði hann á loðnu sagði
hann þeir urðu að „meika pen-
ing“ áður en kæmi tii fram-
kvæmda. og ólafur átti að slá
víxla og kaupa bila og gera þá
upp. svo þegar þeir loks gætu
hafist handa byrjuðu þeir
auðvitað með að auglýsa og
hlaupa um bæinn inn og út úr
bíium og húsum og vera áber-
andi. og alitaf önnum kafnir. því
máttu þeir ekki gleyma. því ef
fólk hélt að aðrir notuðu þjónustu
þeirra gerði það það Ifka og allt
yrði í lagi. þá myndu þeir fara að
græða og yrðu flugríkir og ólafur
gæti sest í helgan stein og rakað
saman peningum samt þegar þeir
væru komnir með menn i vinnu.
og þar snerti sigurbergur á við-
kvæman streng i brjósti föður
sfns. rólegt lif nægur tími til að
sinna götusöfnuninni! þetta var
hans draumur og hann var fús til
að taka áhættu til að gcta hrint
honum í framkvæmd. og þvf
kingdi hann andmælum sínum og
gagnrýni og hófst handa með
töluverðri svartsýni þó. en hann
hélt áfram að stara á sigurberg og
undrun hans óx meir og mcir
eftir því sem fleiri áætlanir urðu
að veruleika.
hann starði á son sinn á meðan
fyrirtækið óx og dafnaði starði á
meðan peningarnir streymdu inn
starði þegar þeir gátu ráðið fleiri
menn f vinnu og hann gat farið
að hvíla sig og safna götum. og
stundum hvarflaði það að honum
að þetta gæti ekki verið sonur
hans — ekki þessi glæsilegi ungi
maður geislandi af innri orku og
krafti. og ef sigurbergur hefði
ekki haft svip á ólafi og föður
hans hefði hann sjálfsagt álitið að
guðríður hefði tekið framhjá.
en kraftur sigurbergs smitaði
föður hans og hann tók að horfa
hátt og guðríður smitaðist og
missti nokkuð af gráma sínum og
gekk I kvenfélög og lærði ensku
og spönsku og ítölsku af liðgva-
fón og varð afskiptasöm og þegar
börnin loksins voru vaxin úr
grasi. þau voru ekki lengur hluti
hins andlitslausa fjölda.
og þau fengu bæði minningar-
greinar þegar þar að kom.
Guöný
lítur um
öxl
Framhald af bls.7
fannst brekkurnar fölnaðar og
blómin byrjuð að blikna, enda
voru komnir síðsumardagar.
Sjálft sólarlagið og ómar kvelds-
ins voru blandnir trega.
Um haustið síðast í september
fór Einar til Reykjavíkur og bjó
hjá Þorsteini Guðmundssyni, er
seinna varð fiskmatsmaður. Kona
Þorsteins var náskyld pabba og
hét Kristín. Hjá þessu fólki leið
Einari ágætlega. Um veturinn var
hann í skóla, þar til hann fór út i
marzmánuði.
Um jólin kom Einar heim, og
hlökkuðum við mjög til þess að
sjá hann aftur. Nokkurt snjókaf-
ald hafði verið um kvöldið. Þessi
dagur var næstur fyrir Þorláks-
messu. Pabbi var að setja til voð í
vefstólnum, ég rétti honum í höf-
öldin. Voðin átti að vera með
vaðmálsvend og ég varð alltaf að
hafa yfir inndráttinn svo pabbi
yrði fljótari. Hann var þannig:
„Aftasta, fremramið, aftramið og
fremsta". Á sama hátt voru sköft-
in stigin, þegar farið var að vefa.
Þessi tilsetning myndaði vaðmáls-
vend.
Það var komið rökkur og hverja
stund væntum við komu Einars.
Allt í einu heyrði ég að bæjar-
dyrnar yztu opnuðust og stappað
var af sér snjó í ytri dyrunum. Ég
varð öll að eyrum og þóttist vita,
að þetta væri Einar. Svo heyrði ég
hinn glaða málróm hans, er hann
bauð gott kvöld. Ég heflti fetan-
um, er ég hélt um, og hljóp upp úr
vefstólnum og fram í dyr til þess
að taka á móti bróður mínum, og
það sama gerði öll fjölskyldan.
Við þurftum margs að spyrja og
hann mörgu að svara og segja
okkur. Jólaundirbúningurinn
hélt samt ótruflaður áfram.
Næsta dag var Þorláksmessa.
Veðrið hafði breytzt, nú var kom-
in þíða og ofsarok. Einar hafði
orðið samferða þremur öðrum
piltum frá Reykjavík, er vitjuðu
heimila sinna um jólin. Það voru
þeir Ölafur Briem á Stóra-Núpi,
Bjarni í Unnarholti og Jón Stef-
ánsson frá Ásólfsstöðum, er síðar
varð prestur að Halldórsstöðum í
Bárðardal. Leiðir þeirra skildu
fyrir sunnan Laxá.
Bjarni í Unnarholti bað Einar
fyrir bréf til Helga Magnússonar í
Miðfelli, er þar var þá ungur pilt-
ur, en Bjarni bjó hjá systur hans
(seinna H.M. & Co.), Einar spurði
pabba, hvort ekki mundi hægt að
koma þessu bréfi helzt strax út-
eftir. „Jú,“ sagði pabbi, „Bjarni
minn, skrepptu með þetta bréf,
en gættu þess að láta það strax í
vasann." Bjarni gerði það og
hljóp af stað í þessum mikla
stormi.
Þegar hann kom út í Dalbæjar-
móa, fór hann að gæta að bréfinu
I vasa sínum, en þá var það horfið,
og hafði hann misst það úr vasa
sínum. Litla drengnum varð svo
hverft við, að hann fleygði sér á
grúfu þarna við túngarðinn i Dal-
bæ og grét og bað guð um, að
bréfið mætti finnast.
Þegar heim kom, var hann mjög
miður sín og sagði pabba, hvernig
komið var.
„Um orðinn hlut dugar ekki að
tala,“ sagði pabbi, „en af.svona
atvikum getur maður lært.“ „Ég
skal tala við Helga.“ Seinna um
daginn kom maður til föður okk-
ar frændihanserBjarnihét. Þeir
töluðu um ýmislegt eins og geng-
ur þar ámeðal veðrið.þetta ofsa
rok. Þá segir Bjarni: „Það kom
dálítið skrftið fyrir mig í morgun.
Ég var að svipast eftir kindum
niður í Hólamýri.“ Mýri þessi.er
stór fláki er liggur frá Laxá og
upp að þeim fjallahring, sem kall-
ast Hreppafjöll og ég hef fyrr
getið. „Stormurinn var svo sterk-
ur að varla var stætt. Ég sneri
mér snögglega uþp i vindinn og
lenti þá fjúkandi blaðsnepill á
brjósti mér. Ósjálfrátt smellti ég
hendinni á þetta blað, er þetta þá
ekki óopnað sendibréf til Helga
Magnússonar í Miðfelli."
Eins og hægt er að skilja vakti
þetta mikla gleði allra. Er þetta
tilviljun eða var það svar við
brennandi bæn barns, sem ekki
þekkir efa í trú sinni á guð og
trausti til hans?
Næsta kveld var aðfangadags-
kveld, jólanóttin, dýrlegasta
s'und jólanna að okkar fannst.
Jólin voru alltaf í sama formi:
Þegar búið var að kveikja á
jólatrénu og Jakob ætlaði að fara
að spila, kom Einar með smávegis
jólagjafir til okkar, mín og Bjarna
(litlu systkinanna).
Þetta voru nokkrar glansmyndir
6 handa hvoru, og svo nokkur
vaxkerti. Ennfremur fékk ég of-
urlitla bók, Litla-Þumal (Tomm-
elise). Bókin var 2—3 sentim. á
hvorn kant. Stafirnir voru sem
örsmáir punktar og bókin á
dönsku. Það kom ekki að sök, þótt
letrið væri smátt, því að á þeim
árum var sjónin skörp.
Við nutum þessara jóla með
sannri gleði, þrátt fyrir það að sá
ótti hafði gert vart við sig, að við
ættum ekki eftir að vera öll sam-
an fleiri jól. I saklausri gleði nut-
um við þessarar líðandi stundar
eins og mér finnst svo sjálfsagt,
því að augnablikið, sem varir, er
þó það eina er við höfum yfir að
ráða. Framtíðin er hulin, sem bet-
ur fer. En mörg jól áttum við eftir
að lifa saman siðar á ævinni.
Tíminn leið hratt, jólin og ný-
árshátíðin, og burtfarardagur
Einars nálgaðist. Það var myrkur
skammdegisdagur fyrst í janúar
og kl. 8 að morgni var lagt af stað.
Þeir félagar áttu að mætast við
Laxá.
Faðir okkar fylgdi Einari af
stað niður að Laxá. Veit ég að
margar hlýjar óskir hafa fylgt
bróður rnínum úr hlaði, þótt fátt
væri sagt. Þegar bróðir minn
hafði kvatt mig, kúrði ég mig nið-
ur í svæfilinn. A öllum dimmum
dögum eigum við ljós, sem lýsir,
því hvernig væri mannlífið án
vonar? Völt reynist hún æði oft.
Lífið gekk sinn vana gang þrátt
fyrir breytingar þær, sem urðu.
Ekki þarf að lýsa því, hve mjög
við söknuðum Einars, hann hafði
verið bjartur geisli á heimilinu.
Hann var glaðlyndur, fyndinn og
skemmtilegur, en hægur og fyrir-
ferðarlítilll og alltaf á verði fyrir
þá sem honum fannst minni mátt-
ar, þar var hann öruggur vörður.
Við fengum oft bréf frá honum
og alltaf góðar fréttir að hans
sögn.
Og tíminn rann hratt að vanda
og flest i sama farveg. Spunnið
var, og ofið, saumað og prjónað. I
rökkrinu var sungið og lesnar sög-
ur á kvöldvökum. Við Bjarni vor-
um komin á 14. og 12. ár og voru
þvi störf okkar að undirbúa okkur
undir fermingu.
Eins og ég hef vist áður minnzt
á, var Einar búinn að kenna mér
talsvert i sögu og landafræði
vegna þess að mig langaði að læra
það, en ekki var það skylda. Mig
langaði því að kenna Bjarna þetta
einnig.
Bjarni hafði ágætar námsgáfur
og gekk vel að læra en hann var
hneigður fyrir smíðar og tafðist
oft þess vegna. Skrift og reikning
lærðum við hjá Jakobi.
Eftir jól, þegar Einar var far-
inn, tók Bjarni upp á því að smíða
litla rokka. Þeir voru snilldar vel
gerðir, tálgaðir með hnif. Ekki
vissi ég um mál á þeim, en þeir
voru likir að stærð og þeir sem nú
fást hér i búðum. Hann gaf mér
einn þeirra og hann ætlaði ég að
eiga til æviloka.
Þegar til Reykjavíkur kom en
þangað fór ég til náms, hitti ég
fyrir tvær finar frúr. Þær lögðu
hart að mér að láta af hendi rokk-
inn og ég var sá óviti að Iáta til
leiðast. Þær lofuðu að borga hann
vel. Ég fékk hjá þeim eina krónu.
Þegar vorið kom endurreisti
Bjarni Bungubreið Einars. Ekki
þo á sama stað heldur flutti hann
austur yfir lækinn og byggði þar á
fallegum bala eins hús en talsvert
miklu stærri. Þessi hús hans
þóttu mjög falleg, sérstaklega
kirkjan. 1 henni var altari og org-
el, auðvitað úr viðarklump, en
fallega málað. Gólfin í húsunum
voru föst.
Fyrir Bjarna átti og eftir að
liggja að verða kirkjusmiður.
Hann lærði trésmíði og vann við
Hrepphólakirkju, þegar hún var
byggð og skar út i í hana altari og
prédikunarstól ásamt Stefáni Ei
ríkssyni, en hjá honum hafði
Bjarni lært útskurð áður.
Hólakirkja hin nýja fauk af
grunni 30. des. 1907, hana tók upp
af grunninum og kom nú næstum
í heilu lagi niður á háan hól fyrir
ofan bæinn. Þá sömu nótt fauk
einnig Stóranúpskirkja. Þegar
hún var endurbyggð, var Bjarni
þar yfirsmiður en teiknuð var
hún af Rögnvaldi Ölafssyni arki-
tekt frá Dýrafirði."
l'tuc íandl: H.f. Arvakur. Rctkjaifk
Framkt.slj.: Ilaraldur Svoinsson
Rilsljórar: Mallh(as Johanncsscn
Slyrmir (iunnarsson
Rilstj.fllr.: (iisli Sij'urðsson
\u»'l,vsin»'ar: Arni Narðar Krislinsson
Rilsljórn: Aðalslræli 6. Slmi 10100
V_______________________________________________________________</