Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1975, Blaðsíða 5

Stanley lagði upp í leiðangurinn með 156 menn
17. nóv. 1874. Fyrir réttum 100 árum var hann kominn
að Viktoríuvatni. En það var ekki fyrr en
9. ágúst 1877 að hann náði með 115 menn, sem eftir lifðu
til vesturstrandarinnar.
neinum fleiri aðstoöarmönnum og
hafnaði með öllu ábendingum
um, að hann ætti að taka með sér
grasafræðinga, jarðfræðinga eða
liðsforingja, sem hefði reynslu af
að stjórna. Hann vildi engan, sem
kynni að keppa við hann um for-
ustuna.
Stanley gekk á land í Zanzibar
21. september 1874, fyrir réttum
hundrað árum, aðeins tveimur ár-
um eftir að hann hafði síðast kom-
ið þangað að loknum Livingstone-
leiðangrinum.
Stanley hraðaði undirbúningn-
um undir það að halda yfir til
meginlandsins. Hann hældi sér af
því að vera búinn undir hvað, sem
væri. Þegar hann fór að leita að
Livingstone, hafði hann jafnvel
munað eftir að taka með sér
kampavínsflösku, svo að þeir
gætu skálað fyrir því að hittast.
Það hafði enn aukið við hátind
sögunnar.
Nú hófst hið tafsama samnings-
þras við indverska kaupmenn á
staðnum um nauðsynjar fyrir
ferðina — rúm, víra, fatnað, rúm-
föt, reipi, tjöld, lyf, skotfæri og
óteljandi aðrir hlutir, sem búið
var um í pinkla, sem voru 60 pund
að þyngd hver. Þyngd alls
farangursins var rúmlega átta
tonn. Útbúnaður Stanleys sjálfs
var geysimikill, þar á meðal tvær
tágakörfur með ljósmyndatækj-
um, sextöntum, krónómetrum,
kompásum, kikjum, vatnsflösk-
um, flautum, Knífum, byssum,
meitlum, óbrjótanlegum blekbytt-
um... Siðan komu hinir persónu-
legri hlutir hahs: fimm rakhnifar,
rakspeglar, hárburstar, kölnar-
vatn og nokkrar merskúmspípur
— þar á meðal ein, sem merkt var
„HMS“ á hausinn. Þegar slík ferð
væri hafin, sem ætti að taka mun
lengri tíma heldur en Living-
stone-leiðangurinn, yrði til lítils
að harma eitthvað, sem gleymzt
hefði.
Hann hraðaði því einnig, sem
mest hann mátti að ráða menn til
ferðarinnar, þótt það virtist
aldrei ætla að takast. Hann varð
að finna menn, sem væru bæði
traustir og hraustir, en varast að
ráða hjörð samvizkulausra heigla,
sem gætu strokið, hvenær sem
væri. Hann gat ráðið til sín sem
„flokksstjóra" suma þeirra, sem
höfðu fylgt honum i leitinni að
Livingstone eða höfðu getið sér
gott orð sem fylgdarmenn Liv-
ingstones á síðustu ferðum hans.
Þessum kjarna 23ja manna voru
gefnar gjafir til að sýna þeim
fram á góðan hug Stanleys og
beðnir að aðstpða við að velja úr
hinum mikla hópi hugsanlegra
fylgdarmanna með því fyrst og
fremst að ryðja burt „ruddum,
ræningjum og óþokkum". En þó
kom þetta ekki í veg fyrir það, að
Stanley réði mann, sem hafði
framið sjö morð, og marga aðra,
sem aðeins vildu ná í svolitla
fyrirfram borgun.
Fimm seglskip voru leigð til að
flytja menn og farangur yfir hið
mjóa sund til hafnarinnar Baga-
moyo á meginlandinu. Um
kvöldið 16. nóvember 1874 skrif-
aði Stanley bréf um erfðaskrá
sina og önnur einkamál til útgef-
anda síns í London, Edward
Marston.
Morguninn eftir blés Edward
Pocock i lúður sinn í dögun, og
hin mikla lest lagði af stað — 356
manns, um 800 metra löng.
Fremst fóru 12 leiðsögumenn í
fagurrauðum klæðum, síðan
burðarkarlarnir með pinklana á
höfði, þá þeir, sem báru bátinn
Lady Alice, nokkrar tylftir eigin-
kvenna flokksstjóranna og börn
þeirra og loks Evrópumennirnir,
sem riðu ösnum. Fremst og aftast
voru vopnaðir, innfæddir verðir
til að hafa gætur á ræningjum eða
strokumönnum. Meðfram lestinni
skokkuðu hinir 5 hundar Stan-
leys, en þrjá þeirra hafði hann
sjálfur valið í Battersea hunda-
heimilinu í London.
Fyrsti áfangi Stanleys var
Viktoríuvatn. Hann náði þangað á
103 dögum, furðuhröð ferð um
lönd fjandsamlegra ættflokka. En
hún kostaði mörg mannslif. Af
hinum upprunalegu 356 voru að-
eins 173 eftir — 77 dóu í bardög-
um eða af sjúkdómum, en hinir
höfðu flúið. Einn hvítuf maður,
Edward Pocock, lézt úr tauga-
veiki.
Stanley lýsti hinu óskemmti-
lega lífi landkönnuðar í Afriku
fyrir Alice Pike: „Tjaldbúðirnar
eru ömurleikinn sjálfur og það er
eins og fólkið sé að reyna að taka
ákvörðun um það, hvort þaó eigi
að fremja sjálfsmorð eða sitja
aðgerðalaust, unz dauðinn komi
sem lausnari ... það er hungur-
sneyð í landinu.... Sjálfur hef ég
ekki etið kjötbita í 10 daga, ég hef
lifað á soðnum hrisgrjónum, te og
kaffi... Það eru aðeins þrír dagar,
síðan ég var búinn að ná mér eftir
hitasótt... Þrír af hundunum mín-
um eru dauóir... Hýéna drap einn
af ösnunum mínum í gærkvöldi.“
En þegar hann starði út á
vatnið alsett eyjum, vissi hann, að
hann var að því kominn að vinna
sitt afrek frá sjónarmiði land-
könnunar. Fyrir komu hans núna
ásamt þeim Frank Pocock og
Barker höfðu aðeins þrír hvítir
menn nokkru sinni litið Viktoriu-
vatn, og það voru mjög skiptar
skoðanir um stærð þess. Sir
Richard Burton og Livingstone
töldu báðir, að það væri i raun-
inni mörg vötn, en annar land-
könnuður, John Speke, taldi, að
það væri feikiviðáttumikið vatn.
1 Lady Alice kannaði Stanley
ekki aðeins lögun og stærð næst-
stærsta stöðuvatns heimsins,
heldur stofnaði hann til sam-
bands við voldugt, afriskt kon-
ungsríki, Bugunda, vakti áhuga
konungsins, Mtesa, á kristindómi
og sendi áhrifamikla beiðni um
trúboða til hins viktoríanska Eng-
lands. Blaðamaðurinn Stanley
kom fram sem erfingi Livingston-
es á mjög sérkennilegan hátt:.sem
guðspjallamaðurinn Stanley.
En þaó var fagnaðarboðskapur
undir blóðugum fána. Stanley lýs-
ir því, hvernig hann hefndi sín á
ættflokki, sem Bumbiri kallaðist,
eftir að hann hafði ráðizt á hann á
sviksamlegan hátt. Lið Stanleys
lagði upp á 6 stórum flatbotna
bátum með Lady Alice í farar-
broddi. Þeir flögguðu bandariska
Til hægri: Stanley með Kalulu, ung-
þrælnum afríska, sem hann kom I
skóla I London.
Stanley gerði fjölmargar teikningar
og litógraflur úr leiSangrinum og
hann skrifaði dagbók og skreytti
með teikningum. Hér eru tvær
myndir frð leiðangrinum. Að ofan:
Burðarmenn Stanleys bera farangur-
inn yfir sýki. Að neðan: Tjaldstæði
við vatn — en malarlan Ið I leyni.
fánanum, þeim brezka og hinum
rauða fána Zanzibars. Stanley
hafði undirbúið hernaðaráætlun-
ina i nokkra daga og hagaði því
svo til, að fjandmennirnir myndu
hafa kvöldsólina í augun. Við
mynni allstórs flóa mynduðu
bátar Stanleys eins konar viglínu
og biðu, þangað til hinir
innfæddu bardagamenn birtust
óhjákvæmilega á ströndinni með
spjót, boga og grjót. Þegar stund-
in var komin, gaf hann skipun um
að fara nær ströndinni og i 50
metra fjarlægð hófu þeir skot-
hríð. Skytturnar í bátnum létu
skothríðina dynja á striðs-
mönnunum, sem féllu í hópum.
Hánn skrifaði í dagbókina:
„Villimennirnir misstu alls ekki
kjarkinn. Hver liðsaukinn á fætur
öórum brauzt hetjulega fram og
stóð i skothriðinni. Nokkrir hinna
djörfustu óðu jafnvel út i vatnið
og virtust skjóta örvum i bræði
sinni, en brátt tóku þeir andköf i
vatninu og aðeins nokkrar loftböl-
ur gáfu til kynna, hvar þeir hefði
staðið." Skothríðin hélt áfram i
hálfa aðra klukkustund, unz
honum fannst hann hafa hefnt
sin nóg. Túlkur hrópaði til þeirra,
sem eftir lifðu á ströndinni, að
„hviti maðurinn hefði refsað á
þeim á þann hátt, sem þeir myndu
muna, og í framtíðinni skyldu
þeir láta útlendinga í friði".
Frank Pocock blés i lúðurinn og
leiðangurinn sigldi burt án þess
að nokkur hefði særzt.
Fréttasendingar Stanleys
bárust ekki til London eða New
York fyrr en ári siðar, en þá
vöktu þær líka feikna athygli.
Frjálslyndir menn létu í ljós
hryggð sína og reiði og þeim
blöskraði, að slík illvirki væru
framin í nafni siðmenningar-
innar. Stanley var sinn versti
óvinur sjálfur. Hann hafði gengið
i skóla hinnar „nýju blaða-
mennsku" í Ameríku og hélt, að
lesendur vildu fá sem mest af of-
beldi og æsilegum viðburður. Svo
að hvenær sem hann lenti í blóð-
ugum átökum, skrifaði hann um
þau blygðunarlaust.
„1876 var aðeins ' einn
hvitur aðstoðarmaður hans
eftir. Frekerick Barker dó úr
malariu. Stanley skrifaði móð-
ur Barkers i Englandi og
lofaði hann mjög fyrir dugnað og
glaðværð og lofaði að koma með
biblíu hans heim til hans. Siðan
hélt hann landkönnunum sínum