Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1975, Blaðsíða 7

Galtafell I Hrunamannahreppi eins og bœrinn leit út á síðustu
Jónssonar.
Guðný Jónsdóttir frá Galtafelli ð yngri árum.
6UBNÍ
FRÍ
GALTA-
FGLLI
LÍTIIR
11
ÖXL
Guöný Jönsdöttir
var hölftírœö,
þegar bök hennar
kom út í fyrra.
Þaö út af fyrir
sig er sérstœtt.
En reyndir bök-
menntamenn töldu
þar aö auki aö
bókin vœri
merkilegt
afrek.
Það mun hafa verið f sfðasta
skiptið sem ég heimsótti og ræddi
við Sigurð Nordal, að hann minnt-
ist að fyrra bragði á handrit, sem
hann hafði fengið til yfiriesturs.
Mér er minnisstætt að Sigurður
ljómaði af ánægju, þegar hann
minntist á þetta og gat þess um
leið, að hér væri á ferðinni verk
hálftfræðrar konu, Guðnýjar
Jónsdóttur frá Galtafelli, systur
Einars myndhöggvara. Sigurður
vissi ekki þá, að ég þekkti Guð-
nýju frænku mfna allvel, en mér
þótti hann segja tfðindi, sem
komu þó ekki að öllu leyti á óvart,
þvf ég vissi að Guðný var óvenju-
lega skörp og minnug, jafnvel
þótt ekkert tillit væri tekið til
aldursins. Eg spurði Sigurð, hvort
ætlunin væri að gefa bókina út.
Hann kvað svo vera og bætti við:
„Eg álft, að þessi bók sé afrek.“
Bernskudagar Guðnýjar komu
svo út hjá Ilelgafelli f ágúst 1973,
sama dag og höfundurinn varð 95
ára. Það var þó ekki fyrsta bók
Guðnýjar; hún hafði áður skrifað
skáldsöguna Brynhildi, sem einn-
ig kom út hjá Helgafelli.
Guðný bregður upp mynd af
Iffinu f Galtafelli f Hrunamanna-
hreppi, eins og það var á bernsku
dögum hennar. Það var annálað
myndar- og menningarheimili
þar sem fornar dyggðir blómstr-
uðu og fóikið Iifði samkvæmt rót-
grónum hefðum bændaþjóðfé-
lagsins. Kannski finnst sumum
erfitt að fmynda sér fagurt mann-
lff f óupphituðum húsum úr torfi
og grjóti. Að öllum Ifkindum hef-
ur þó nútíma umkvörtunarefni
eins og einmanaleiki vart verió til
f þessu litla, en nána samfélagi,
sem heimilisfólkið á fjölmennu
sveitaheimili myndaði. Þar var til
dæmis ckkert kynslóðabil; það
var fundið upp sfðar með tilkomu
kjarnafjölskvIdunnar og verka-
skiptingarinnar á mölinni. Barn f
sveit ólst þá upp — lfkt og það
gerir enn — í samfélagi við afa og
ömmu jafnt sem foreidra sina; og
í þá daga var að auki fjölmennt
vinnuhjúalið. Þrátt fyrir ytri að-
stæður, sem að okkar inati eru
ærið frumstæðar, má nokkurn
veginn slá þvf föstu, að fagurt og
auðugt mannlff gat blómstrað
samhliða stritinu.
Frá þessu segir Guðný í endur-
minningabók sinni. En hvað ger-
öld. Eftir
ist þegar slfk bók kemur fyrir
augu gagnrýnenda biaðanna, sem
yfirleitt eru ungir menn og næst-
um þvf jafn ókunnugir bænda-
samfélaginu fyrir sfðustu alda-
mót sem Sturlungaöldinni. Þeim
finnst óðar, að þarna blasi við
rómantfsk, mjög svo fegruð
mynd, sem ekki fái staðist. Ugg-
laust ætlast enginn til þess að
gagnrýnendur séu alvitrir og
óskeikulir. En það var greinilegt,
að þcir höfðu litla möguleika til
þess að leggjarétt mat áBernsku-
daga Guðnýjar á sama háit og
Sigurður Nordal gerði.
I Vfsi taldi Ólafur Jónsson, að
bókin væri glansmynd, þar sem
alla skugga vantaði; hann getur
ekki skilað að það hafi verið til,
sem séra Árni Þórarinsson kail-
aði „fagurt mannlff í Arnes-
sýslu“.
1 grein sem Rósa B. Blöndals
skrifaði f Morgunblaðið 24. októ-
ber 1974 og ber yfirskriftina:
„Ljós á silfurlampa", minnist
hún einmitt á ritdóm Ólafs:
„1 vetur las ég um hana (bók-
ina) ritdóm eftir Ólaf Jónsson.
Eg hafði ekki séð bókina, en ég
reiddist óvenju hastarlegayfir öf-
ugmæli ritdómssins. Það er að
vfsu ekki nýtt að Iesa megi öfug-
mæli úr úr ritdómum. Það er oft
augljóst af tilvitnununum t.d. f
ljóð. — Ólafur gladdist ekki yfir
þvf afreki 95 ára gamallar konu
að skrifa bók. Það var ekkert f
þessum ritdómi, sem gaf höfundi
til kynna að vel hefði tekizt. En
það var einhver ýrður tónn I rit-
dómi Ólafs Jónssonar, sem bar
mér áskyn af þvf, að hann væri að
breiða yfir verðmæti bókarinn-
ar.“
Og Rósa B. Blöndals bætir við:
„Ég áift að bókin sé bókmenntaaf-
rek, skrifuð af konu á þessuni
aldri. Þessi bók þarf engrar afsök-
unar við. Það eru engin ellimörk
á bókinni. Birta þess fagra vors
sem höfundurinn hefur Iengi f
minnum haft, skfn frá lfnum bók-
arinnar og milli lfnanna."
Rósa minnist á annan ritdóm,
sem Ifklega hefur verið f Morgun-
biaðinu, skrifaður af Erlendi
Jónssyni. Að minnsta kosti geta
ummæli Rósu átt við hann:
„Annan ritdóm sá ég um bók-
ina. Hann var vingjarnlcgur og
máttlaus. Vinsamlegur og mátt-
málverki Einars
laus ritdómur er verri en skamm-
ir ef um góða bók er að ræða. Af
þessum tvcimur ritdómum hefði
mátt ætla, að Bernskudagar væri
ein af þeim vaðalsbókum, þar
sem höfundurinn nær aldrei tök-
um á efninu ...
... Eg sá loksins bókina, þar
sem ég gisti f Reykjavfk, — las
fram á nótt. Vaknaði snemma
næsta morgun til þess að ljúka
bókinni. Það hefði ég ekki gert, ef
þetta hefði verið gisin fslenzka og
vaðall. Eg las bókina aftur mér til
inikillar ánægju.“
Sigurður Nordal viðhafði svip-
uð ummæli og fyrr eru greind f
samtali við Ármann Snævarr
prófcssor. Segir Armann, að Sig-
urður hafi talið bókina „mcrki-
legan skerf“ og að hún veitti „lff-
ræna innsýn í Iff kynslóðarinnar,
sem þar er um fjallað“.
Steindór Steindórsson, fyrrum
skólameistari á Akureyri, skrif-
aði um Bernskudaga Guðnýjar f
tfmaritið Heima er bezt og komst
þar meðal annars svo að orði:
„Þetta er ljúf bók og hugþekk,
minnir á lindahjal og blóma-
brekkur, bjartar nætur og mjúk-
an vorþey. Hálftfræð kona, Guðný
Jónsdóttir frá Galtafelli, rifjar
þar upp bernskuminningar sfnar
og segir frá þeim af hinni alda-
gömlu frásagnarlist fslenkra
kvenna, sem borgið hefir ótal
gullkornum um sögu og minn-
ingu liðinna alda, og látið hugar-
far og Iffsviðhorf horfinna kyn-
slóða speglast f sögnum og sögu.
Slík er bcrnskudagabók Guðnýjar
frá Galtafelli. Þar eru engin um-
brot, ekkert Ijótt eða ógeðfellt.
Þar eru raktar minningar um
Ijúfa æsku á menningarheimili f
hópi gáfaðra og elskulegra
bræðra. Hin ótalmörgu smáatvik
glitra þar sem perlur f fagurri
voð. Hiifundur hefir með bók
þessari auðgað fslenzkar bók-
menntir að dýrum grip, sem lengi
mun verða yndi ungra og gam-
alla, sem kunna að meta góða
frásögn á hreinu máli.“
Að lokuin er hér stuttur kafli
úr bókinni; þar segir Guðný frá
þvf, þegar Einar bróðir hennar
fór að heiman til þess að nema
höggmyndalist:
„Nú leið að burtför Einars.
Ekki kæri hann sig um að fara í
Latínuskólann, fannst það of
langur tími til undirbúnings sinu
námi að verða myndhöggvari,
eins og hann hugsaði sér. Ekki er
hægt að neita því, að faðir okkar
var á móti því, að hann iegði út á
þessa braut.
Eg veit ekki, hvort hægt er að lá
honum það, því þá var lítið um, að
menn legðu út á listabrautina,
enda tvísýnt um afkomu á því
sviði. Eins gat slíkt nám mistekizt
og hann e.t.v. ekki haft þá hæfi-
leika, sem dygðu, já, margt gat
komið til greina.
Svo voru það og peningamálin.
A þessum árum voru peningar
ekki til, þótt bú pabba væri kallað
stórt, átti hann ekki lausafé.
Verzlun var mest vöruskipti. Bús-
afurðir voru ekki seldar úr land-
inu nema ull. Reykt ket og smér
var selt til Reykjavíkur, en jafn-
vel eins mikið gefið eins og selt.
Smér var selt á 50 aura pundið.
Pabbi var mikill fyrirhyggju-
maður og hugsaði málin frá öllum
hliðum áður en hann fram-
kvæmdi. Það var þvi ekki að hans
skapi að láta barnið sitt, óráðinn
ungling, fara út í óvissuna, félaus-
an til framandi lands. Einar var
ákveðinn að leggja á þessa braut
að fengnu leyfi pabba, og mamma
stóð við hlið Einars með sinni
föstu ró og bjartsýni. Frú Ölöf á
Stóra-Núpi studdi þetta einnig, en
hún var góð vinkona mömmu.
Þegar faðir okkar hafði veitt
samþykki sitt, gerði hann allt,
sem honum var kleift til þess að
hjálpa Einari. Pabbi átti aðrajörð
en Galtafellið, en aðeins hálfa það
var Dalbær, sem var næsti bær
við Galtafell. Þessa jörð eða hálf-
lendu seldi hann, en auðvitað
hrökk það skammt.
Nú var afráðið, að Einar færi.
Fyrst eftir að ég vissi það var eins
og ég gæti ekkert hugsað ég varð
dofin. Eg mátti þó ekki láta Einar
verða varan við, hvernig mér leið.
Ég þekkti hann það vel, að ég
vissi að þótt hann fengi óskir sín-
ar uppfylltar aö þessu leyti, þá
væri honum ekki sársaukalaust
að yfirgefa foreldra, systkini og
æskustöðvar, sem hann unni svo
heitt. Svo vel þekkti ég tilfinning-
ar hans, festu og tryggð. Ég gekk
því upp í Gyltubrekku, og var
eitthvað svo óróleg og hrædd um,
að ég sæi hann ekki aftur. Mér
Framhald á bls. 16