Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1975, Blaðsíða 3
en þart var til að aka vörubíl
einsog fyrr. og næstu árin sinnti
guðrfður sifjölgandi barnaskara
á mcðan ólafur ók vörubfl á
suðurströndinni og kom í heim-
sóknir viðogvið. þá var „bræla“
eða „vélarbilun“ eða „helgarfrí"
eða þá bara hann rétt skrapp og
þurfti að „fara aftur í nótt“. og
guðrfður jánkaði og sagði „það
var gott elskan“ og hefði áreiðan-
lega sagt það sama þó ölafur hefði
sagt að báturinn hefði farist með
manni og mús og hann einn kom-
ist lífs af eftir gífurlega hrakn-
inga og hreystilega framgöngu
landhelgisþyriuhnar og sex
togara. og aidrei spurði guðrfður
hvað báturinn héti eða hvernig
þeir öfiuðu
nú hugsa eflaust margir að ólafur
hafi notað sér aðstöðu sfna útí
æsar og lifað hátt og jafnvel feng-
ið sér aðra konu til að geta með
sporðdreka. en þvf fór fjarri. þeir
sem láta sér slíkt til hugar koma
gleyma meðalmennsku ólafs
borgaralegum siðferðishugmynd-
um hans og hversdagsleik. hann
var því konu sinnu trúr leigði sér
iftið hcrbergi hjá sjómannsekkju
f sjávarplássinu á suðurströnd-
inni og hélt sig þar þegar hann
ekki ók vörubfl eða heimsótti
stóra og háværa fjölskyidu sfna.
giftingarhringinn bar ólafur í
brjóstvasanum og aldrei minntist
hann á konu sfna og börn við
ekkjuna þrátt fyrir tilraunir
hennar til að veiða hann. og þegar
f bæinn kom setti hann hringinn
á fingurinn og þagði yfir ekkj-
unni og leikjendum hennar við
konu sfna og börn. þannig lifði
ólafur tvöföldu Iffi án þess þó að
þvf sé hægt að tengja minnsta
snefil af þeim rómantfska blæ
sem annars hvflir yfir því hug-
taki.
lff ólafs var fábreytt sem fýrr.
hann hélt sig að mestu f herbergi
sfnu talaði við fáa og kynntist enn
færri. hann svaf mikið las stund
um — aðallega dagblöðin — lá og
starði útí loftið eða fór f göngu-
ferðir. en þegar tímar liðu fram
tók honum að leiðast þctta að-
gerðaleysi og varð sér úti um tóm-
stundagaman — hann tók að
safna götum.
fyrst var þetta aðeins saklaust
gaman — hann plægði í gegnum
eintak af símaskránni og skráð
hjá sér hversu mörg aðalstræti og
smáragötur og öldugötur væru á
landinu og í hvaða kaupstöðum.
síðar nægði það honum ekki og
hann tók að reikna út hversu
margar verslanir væru við hverja
götu livað húsin væru mörg og
íbúar. hann bar saman götur
með sömu nöfnum i mismunandi
kaupstöðum og þorpum. hann
skrifaði öllum þeim aðilum sem
hugsanlega gátu veitt honum að-
stoð — sveitarstjórum bæjar-
stjórum borgarstjórum hrepp-
stjórum oddvitum manntalsskrif-
stofunni hagstofunni. sumir
svöruðu bréfuni hans og gáfu
honum umbcðnar uppiýsingar
aðrir sögðu því miður þeir gætu
ekkert hjálpað honum enn aðrir
virtu hann ekki svars. en ólafur
gafst ekki upp og skrifaði aftur
og aftur uns hann á cndanum
fékk svar. hann sankaði að sér
fleiri og fleiri upplýsingum og á
endanum neyddist hann til að
gera spjaldskrá yfir vinnu sína og
heimildir. hann barðist hctju-
legri baráttu við að skrá allar
breytingar sem urðu t.d. þegar
fólk flutti eða verslun var lögð
niður. og smásaman tók götusöfn-
unin meiraogmcira af tíma hans
(þó hann vanrækti að sjálfsögðu
ekki vinnu sína og fjölskyldu)
hann svaf minna hætti að lesa
blöðin og fara í gönguferðir og
það sem áður hafði aðeins verið
tómstundagaman var orðið að
ástríðu sem hann þráði einungis
að helga tíma sinn allan.
og enn liðu árin og ólafur var
hamingjusamur á sinn hógværa
hátt og guðríður var ánægð og
þreifst vel og börnin uzu úr grasi.
og svo kom að því að elsti sonur
ólafs vildi fara á sjóinn. sigur-
bergur var frumhurðurinn sem
ólafur hafði bundið sem mestar
vonir við. hann var laglegur pilt-
ur frjálslegur í framkomu og
hafði hvorki erft hæglæti föður
síns né afskiptaieysi móður sinn-
ar. hann var ákveðinn forvitinn
vildi reyna allt vissi hvað hann
vildi og fékk það oftast. og nú
vildi hann fara á sjó og gat pabbi
gamli ckki reddað honum plássi?
þctta var ólafi mikið áfall. heim-
ur hans riðaði til falls og hann sá
enga leið úr ógöngunum. hann
tók á öllum sinum fortöluhæfi-
leikum og málsnilli (sem reyndar
var ekkert til að grobba af) og
reyndi. að teljá son sinn ofanaf
þessari firru. hann benti á erfiðið
og hætturnar til sjós lokkaði með
stúdentshúfu háskólanámi og
glæstri framtíð. hann sagði frá
hryllilegum slysum þar sem
menn fóru i spilið og misstu
hendur og fætur eða féllu fyrir
borð og drukknuðu. hann talaði
og talaði og gerði sér loks grein
fyrir því að allt hans erfiði var
unnið fyrir gig. sigurbergur
horfði á hann með þrjóskusvip
scm hann setti upp þegar einhver
reyndi að telja hann ofanaf því
sem hann hafði ákveðið. ólafur
vissi að cf nokkuð var þá var
sigurbergur enn ákveðnari nú en
áður.
ðlafur sá að hann reyddist til að
: segja syni sfnum sannleikann: að
hann væri vörubilsstjóri en ekki
sjómaður. að hann hefði lifað tvö-
földu lffi og blekkt þau öll. hann
stundi upp þessarri játningu og
starði síðan stjörfum augum á
gólfið. niðurbrotinn maður með
spenntar greipar. nú var öllu
lokið. svona djúpt var hann
sokkinn. fjölskylda hans gæti
ekki treyst honum lengur
guðrfður myndi skilja við hann
sigurbergur fyrirlíta hann og hin
börnin hata liann. hann hafði
spilað hátt og tapað öllu. ólafur
fann kalda hönd kreista lijarta
sitt einsog til að ræna hann
síðasta lífsneistanum og heyrði
— hlátur. sigurbergur hló.
ólafur Ieit upp furðu lostinn.
hafði barnið misst vitið við þessar
hræðilegu fréttir? hann sá sigur-
bcrg halda um magann og engjast
sundur og saman af hlátri. tárin
streymdu niður kinnar lians og
hann hló og hló. ólafur spratt á
fætur — drengurinn var vissu-
lega genginn af göflunum. „segðu
eitthvað sigurbergur“ hrópaði
ólafur og hristi hann. en sigur-
bergur hélt áfram að hlæja uns
ólafur æpti viti sinu fjær af skelf-
ingu „beggi beggi minn segðu
eitthvað við hann pabba þinn“. þá
loks tókst begga að stynja upp á
milli hláturshviðanna: „pabbi þú
ert greit!“
ólafur stiðnaði upp. var drengur-
inn að lueðast að honum? sigur-
bergi tókst loks að bæla niðrí sér
hláturinn þurrka tárin úr augun-
uin og stynja upp: „slappaðu af
égsegi kellingunni ekkert."
ólafur starði á hann. það fór ekki
á milli mála — drcngurinn hafði
fengið taugaáfall. þetta var refs-
Framhald á bls. 13.
Sigurður Ólason hrl.
Birkibemar
með
konungsbamið
(„Birkebejnere förer den
unge Haakon Haakonssön paa
ski til Trondhjem")
Myndina gerði hinn frægi
norski listamaður, Knud
Bergslien (1827—1908),
bróðir Brynjúlfs Bergslien,
þess er gerði brjóstmyndina af
Jóni Sigurðssyni í Alþ.húsinu,
riddarastyttu Carls Jóhanns
framan við konungshöllina í
Oslo, og fleiri þekkt verk.
Knud Bergslien var þekktur
m.a. fyris sögu- og þjóðlifs-
myndir, Hafursfjarðarorustu
o.fl., ennfr. þessa og fleiri
myndir frá Birkibeinum, og
flótta þeirra með konungs-
barnið, og eru Norðmenn nú
að reyna að safna þeim
myndum saman, (en vita líkl.
ekki um hvar þessi er niður
komin). Bergslíen málaði t.d.
fjallamynd (sel-motiv) ofan
úr Vossdölum, sem siðan and-
aði Ola Bull i brjóst að sernja
Sæterjentens Söndag. Gröndal
minnist eitthvað á þá bræður i
Dægradvöl, en þá var Brynjulf
í Khöfn að gera bústuna af
Jóni Sigurðssyni.
Próf. Matth. Þórðarson sagði
mér, að þegar ísl. stúdentar í
Khöfn, um eða fyrir alda-
mótin, hófu að safna mál-
verkum til væntanlegs lista-
safns hingað, (Björn Dala-
sýslumaður Bjarnason, o.fl.),
hefði norskur skólameistari
gefið þessa mynd, en hún er
máluð 1880, (enda allmjög
farin að dökkna). Var hún
geymd hér í kjallaranum
ásamt fleiri myndum, þar til
ég tók hana hingað upp, og
hefur hún nú siðustu ár verið i
skrifstofu fjármálaráðherra.
Eftif Flateyjarbók
(Hákonarsögu) er hægt að
rekja nákvæmlega þá sögu,
sem að baki myndarinnar
liggur. Segja má að það sé
okkur Islendingum ekki með
öllu óviðkomandi hvernig
sendiför þessari reiddi af, þar
sem hún átti með vissum hætti
eftir að valda örlagarikum
þáttaskilum f okkar sögu.
Þetta hefir (sennilega) verið
árið 1205—6, Sverrir konung-
ur er fallinn frá, sonur hans
Hákon sömuleiðis (1204), eftir
tveggja ára ríkisstjórn, og
hófust nú miklir flokkadrættir
um rikiserfðir, svo sem oft var
í Noregi í þann tíð. Systurson-
ur Sverris, Ingi Bárðarson var
tekinn til konungs, þar sem
Hákon átti ekki skilgetinn son,
en hinir fornu fjandmenn
Sverris, Baglarnir, höfðu
komið sér upp konungdæmi i
Vikinni, Oslo, en fyrirliði
þeirra var Nikulás biskup þar,
mikilsháttar maður, en margra
handa járn. Hinsvegar átti
Hákon óskilgetinn son, (með
ástkonu sinni, Ingu frá
Varteigi). Hann er á 4. ári er
hér var komið. Sýnir myndin
þegar Birkibeinar flýja með
sveininn yfir fjöllin til Þránd-
heims, þar sem þeir vildu ekki
eiga undir, að hann félii í
hendur Bagla eða Nikulásar
biskups. Sveinn þessi varð
síðan Hákon, kallaður gamli,
mesti stjórnmálamaður, sem
setið hefir á konungsstóli, í
Noregi, fyrr og siðar. Og fyrsti
konungur Islendinga; annar
tveggja, sem hér hafa verið
konungar yfir sjálfstæðu
landi.
1 Flateyjarbók segir síðan:
.....létu (Birkibeinar)
taka... hesta, og fluttu í brott
sveininn og móður hans og
hvíldust eigi fyrr en norður
við Litlahamar.... Þau voru
um jólin á einum bæ mjök
leynilega. En um jólin gerðu
Birkibeinar orð yfir á Þótn ok í
allar byggðir þær sem i nánd
váru, ok stefndu til sín öllum
Birkibeinum, sem í nánd
váru .... viku til Eystridala,
ok ætluðu þaðan norðr til
Þrándheims. I þessari ferð
fengu þau mikit vás af frostum
ok snjóvum ok illviðrum. Þau
váru stundum úti um nætr á
skógum ok óbyggðum. Eitt
kvöld gerði svá illt veðr, at þau
vissi eigi, hvar þau fóru. Þá
tóku þeir tvá menn, þá er best
váru skfðfærir, at fara með
sveininn; Hét annarr Þor-
steinn skefia, en annarr
Skervaldur skrukka. Þeir
fengu tvá bændr tii leiðsagnar
með þeim, þá er kunnigt var.
Þeir fóru sem ákafligast ok
hittu til byggðarinnar ok
kómu á einn bæ, þar sem váru
úthlöður nokkrar, ok slógu þar
upp eld ok bjuggu um svein-
inn. Siðan fóru leiðsögumenn
aftr i mót liðinu ok kómu um
miðnætti til hlöðunnar aftr, ok
var þar hörð vist, þvf at hiaðan
öll draup, þegar snjórinn
bráðnaði af eldinum. Þótt þá
flcstum betra úti en inni. Engi
var önnur fæða sveinsins en
þeir bræddu snjó f munn
honum. Þat hét Nafardalr, er
þeir váru þá
S.Öl.