Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1974, Blaðsíða 6

Þessi saga er þáttur úr smásagna-
flokki um New York eftir K.K. Sumar
sagnanna birtust í Nýju Helgafelli.
Kristjan Karlsson
EINDAGAR
Myndskreyting: Eiríkur Smith
NEW York. Stríðinu var nýlokið.
1 nokkra daga barst á f dagblöð-
unum lítill, spengilegur sundur-
gerðarmaður f manngildi við
Enrico Caruso, þegar vegur hans
var mestur. Þessi maður var
Phillip Musica, fátækur drengur
frá Litlu Italíu á Manhattan, New
York, sem hafði undir fölsku
nafni og með prettum og sjálfs-
menntun tekizt að verða efna-
fræðingur mikils lyfsölufirma og
draga sér ógrynni fjár, en loks
verið staðinn að verki. Núorðið
man ég lítið úr þessum frásögn-
um, nemaaðieinhverjublaði var
staðhæft, að Mr. Musica væri ekki
annað en léleg persðna úr sögum
F. Scott Fitzgeralds frá bannár-
unum. „Það væri öllum fyrir
beztu,“ sagði höfundur greinar-
innar, „ef signor Musica vildi
gjöra svo vel að fara aftur heim
til sfn og hætta að blanda sér f
veruleikann.“
Júlía vann á blaði niðri f borg.
Við lásum ekki framar Scott
Fitzgerald; hann var okkur liðinn
tfmi, og víst var signor Musica
fornfálegur f skjótu bragði með
uppbrotið hattbarð vinstra meg-
in, hvftar iegghlffar og handa-
burð eins og hann ætlaði að fara
að syngja. Við kunnum auðvitað
eins og aðrir hina frægu setningu
úr Gatsby mikla, að „við berjum
áfram, bátar mót straumnum,
sem berast án afláts ttl baka inn f
fortíðina." En við lásum ekki
lengur Fitzgerald, við lásum
Stendhal og vissum frá honum, að
„hjörtu manna á ítalfu“ — eða f
Litiu Italíu — eru öðru vfsi sam-
sett en annars staðar. Fyrir sjón-
um okkar var signor Musica snar-
lifandi og heimur hans veruleik-
inn.
Við hittumst stundum um
fimmleytið á veitingastað, sem
hét The Whispering Inn og geng-
ur austur úr Broadway í lág eða
fornu dalverpi, sem verður áður
en Manhattan tekur að rísa norð-
ur til Morningside Heights. £g
bjó á næstu götu. Samt höfðum
við lengi vel sniðgengið þennan
stað vegna nafnsins: „Vertshúsið
þar sem menn hvíslast á“, eða
þvfumlfkt og uppnefnt hann
„Tehús grafarans", af því að
nafnið minnti óneitanlega á puk-
ur bannáranna með gin á tekötl-
um og hljóðláta vigamenn f sög-
um Fitzgerálds.
En einhvern dag, þegar við sá-
um af tilviljun glaðværan hóp af
fólki (frá brúðkaupi, útför?)
þyrpast inn um fornfálegar dyrn-
ar, þá eltum við af forvitni. Fyrir
innan tók við langur bar og
dimmur með ofurlftið bjartari
matsal þvert fyrir enda, þar sem
blasti við f skfnandi Ijósi á miðj-
um gafli málverk af Goifo di
Spezia. Hið glaðværa fólk var
horfið sporlaust, eins og það hefði
gengið rakleitt út um bakdyrnar
eða öllu heldur málverkið, þvf að
hér vóru engar bakdyr sjáanleg-
ar. Staðurinn var jafnhljóður og
oftast síðan, þegar við komum
þar, nema hvað tvær rosknar kon-
ur með mikla svarta hatta sátu
undir mynd flóans og drukku te
(gin?) og töluðu hátt um eigin
hagi. En f þetta sinn varð okkur
starsýnna á ofurlitla mannsmynd
í f jörunni yzt f hægra horni mál-
verksins. Þetta var maður með
Caruso-hatt á eins konar sjakett
með langröndóttar skálmar og
bar hönd fyrir auga f stellingu
Byrons að svipast út flóann eftir
vini sfnum Shelley, áður en hann
styngi sér til sunds að leita hans,
er farinn var undan, er ekkert
hann batt
ódáins feginn að landi.
Shelley var ósyndur.
Ekkert fékk dregið úr fögnuði
okkar yfir þessari mynd, nema
Júlía sagði allt f einu: „Ekki að
nota hann“ og hún sagði það
snöggt og alvarlega, sem var und-
arlegt, þvi að þetta var ekki annað
en hversdagslegt viðkvæði okkar,
þegar eitthvað mjög skemmtilegt
bar við: það merkti að skemma
það ekki með því að skrifa um
það, og ég var að skrifa. Það
merkti auðvitað lfka, að við vór-
um mjög ung, og héldum við gæt-
um ráðið því hvað við „notuðum".
Eg veit núorðið, að Júlfa skildi
þetta löngu fyrr en ég, þó að hún
léti mig ekki vita það, og eftir
andartak var hún aftur eins og
hún átti að sér að vera. Það gladdi
okkur meira en orð fá lýst, þegar
barmaðurinn kom f ljós f réttum
stfl: ör í hægra handarbaki, virðu-
leiki, sikileyskt yfirskegg; og ég
man ekki lengur hvernig sá
slæmi grunur læddist að okkur
sfðar, að hann væri rúmenskur
sfgauni. Við hændumst að staðn-
um; það var að vísu mikið ryk og
alltaf dáiftið fúkkabragð af sterk-
um, þurrum marteininum, en
maturinn var einkennilega góð-
ur, og það var aldrei mjög gest-
kvæmt, svo að við vissum. Stund-
um var þar enginn, nema við og
konurnar tvær með svörtu hatt-
ana, sem varla brást að sætu allt-
af þar sem við sáum þær fyrst,
undir myndinni af Speziaf lóa.
Eg notaði ekki litla manninn
við flóann; ég skrifaði jákvæðar
smásögur f þeim tilgangi að
græða mikið fé, en þær komu
jafnharðan aftur um póstinn eins
og boltar úr gagnsæjum vegg.
Handan glersins brá gullslit á
óravíðar gresjur Ameríku; þann-
ig kvað Apollinaire:
A morgun siglir skip mitt
til Amerfku,
og ég kem aldrei til baka
með þá peninga, sem ég græði
á Ijóðrænum sléttunum,...
Gull sléttunnar lá áfram
óhreyft í ljóði Apollinaires og
dagdraumum evrópskra höfunda,
en einn dag kom Iftil ávfsun f
löngu umslagi frá Mr. Rubin við
óþekkt tfmarit f myrkum afkima
við Times Square f hjarta borgar-
innar. I fljótu bragði virtist það
hæfilegt fé til að halda upp á
daginn á ekki dýrari stað en The
Whispering Inn, en það reyndist
misskilningur.
Við vórum á útleið með barn-
um, og maður borgaði reikning-
inn f krók út við dyrnar. Eg man,
að Júlfa var að tala um útgefanda,
sem við þekktum lftillega: „...
það er sama, hvað hann hellír
miklu gini á gleraugun og hvern-
íg sem hann þurrkar þau á bind-
inu hann sér aldrei nema kostnað
inn,“ þegar mér varð ljóst, að ég
átti langt frá fyrir kostnaði, Mr.
Rubin. Það rann sömuleiðis upp
fyrir mér í fyrsta sinni, að ég
þekkti ekkert til staðarins, og
mér varð ósjálfrátt litiö inn að
myndinni; jafnvel kerlingarnar
með hattana vóru aldrei þessu
vant ekki á sfnum stað. Júlfa ieit
á mig, og ég sá um leið, að hún
átti ekki peninga heldur, en allt f
einu stóð við hliðina á mér lág-
vaxinn maður með hár f
pompadúr.
„Phillip Musica,“ sagði Júlfa
óðara f hálfum hljóðum, hinum
megin við mig.
„Er allt í lagi?“ spurði maður-
inn.
,JÉg skal ábyrgjast,“ hvfslaði
Júlía, „að þetta er eigandinn, og
við erum hérmeð komin í upp-
þvottinn."
„Reikningurinn?“ spurði mað-
urinn blátt áfram.
„Já,“ sagði ég, „það var
heimskulegt.“
„Það er allt f lagi,“ sagði mað-
urinn, „má ég lfta á hann?“
Hann þæfði blaðið snöggvast
milli þumalfingurs og vfsifing-
urs, braut upp á hægra hornið að
neðan, lagði reikninginn á barinn
og tók upp penna áletraðan
tveimur gylltum stöfum, J.M. Ég
hvíslaði að Júlíu: „Ekki P. heldur
J, Joseph Musica? Þekkjum við
hann?“
„Joseph Morte,“ sagði Júlfa
með ókennilegum hrolli, „Joseph
Dauði“.
„Hvað?“ sagði ég gramur, því
að ég kannaðist ekki við tóninn f
rödd hennar. „1 guðs bænum.“
Maðurinn gerði einhvers konar
merki með pennanum f efra horn-
ið til hægri á reikninginn, og
lagði hann innar á barinn. Hann
sneri sér að okkur og brosti og
sagði: „Eg sé ykkur aftur. Vóruð
þið að halda upp á eitthvað?“
„Smáheppni," sagði ég, „en hún
er útrunnin." Hann brosti aftur,
tók f höndina á mér og var horf-
inn inn með barnum, áður en ég
gáði að spyrja hann til nafns eða
þakka honum fyrir.
Þegar við komum út, sagði
Júlfa: „Sástu merkið, sem maður-
inn gerði á reikninginn. Eg get
svarið það var kúpa og bein
kross."
„Hvaða vitleysa," sagði ég, „það
var galdrastafur Somerset Maug-
hams, lukkumerkið, sem hann
hefir framan á bókunum sfnum.“
„Hvað sem öðru Ifður, er ég viss
um að hann hefir betri smekk en
það. Talaðu f alvöru."
Eg skildi ekki óhugnað Júlfu,
og reyndi að eyða honum með
þrautprófuðu ráði: „Jerome
Weidman segir nú samt f grein í
New York Times, að allir kunni
að meta Maugham, frá stelpum í
Seattle upp til Audens,eða öfugt.“
„Jerome Weidman," sagði
Júlía fyrirlitlega. „Ef þú ert ekki
viss um, hvort þetta var eigand-
inn, hver var það þá og hvað vildi
hann okkur?“
Eg slapp við að svara, þvf að við
vórum að fara yfir Broadway og
þetta var f ljósaskiptunum og sfð-
ustu og mestu önn dagsins, þegar
borgin fylltist af niði, sem er
sterkari nokkru brimhljóði, und-
ir fegursta grábláum himni, sem
augað fær litið að haustinu.
Tii vonar og vara er'ég að fletta
upp f Dagbók Stendhals, sem ég
hefi ekki opnað árum saman.
Undir ttalfa, 20. sept. 1811 stend-
ur: „Hvílfkur lofstfr um þetta
land var lýsing signoru
Pietragrua á skaplyndi signors
Bossi (málarans), sem lauk með
þvf, að hún sagði: „Hann er svik-
laust hættulegur maður.“ Þetta er
ekki sama eintakið og ég var með
20. sept. 1945, þvf að ég týndi þvf
seinna f jarðbrautarlestinni f
Brooklyn, en samt eru á þessari
blaðsfðu blettir, sem ég kannast
ekki við, tómatsósa, rauðvfn? En
ég var með Dagbókina með mér
til að lesa, ef ég skyldi þurfa að
bfða, daginn þegar ég ætlaði að
endurgreiða Mr. J.M. (enn fórst
fyrir að spyrja hann að nafni eða
öllu heldur var það kannske orðið
of seint f bili).
Hann sat á stól við barinn, þeg-
ar ég kom. „Hvernig gengur?"
sagði hann, „er tímaritið komið
út?“ „Hvað,“ sagði ég. ,JÉg komst
ekki hjá því að heyra, hvað þið