Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1974, Blaðsíða 4

Haukur pressari með áhöldin sín. Bezt aS vera alveg hlutlaus.
Teikningar: Halldór Pétursson.
Fáir menn hafa skilgreint betur
pólitískt hlutleysi á Islandi en
Haukur vínur minn Guðmunds-
son, er þekktastur var sem
Haukur pressari. Hann kom oft á
heimili mitt og ævinlega til mik-
illar ánægju. Hið hýra bros hans
og glettnislegt tillit, er hann hóf
straubolta sinn og dampaði
buxurnar mínar, um Ieið og hann
miðlaði mér af lifsreynslu sinni,
það gleymist ei. Haukur skynjaði
af næmri tilfinningu hjartslátt
samtíðarinnar, hann hafði það
sem kallað er á fínu máli hinna
langskólagengnu „instinkt"
þessara, sem Sjónvarpið höfðar
til í stöðuauglýsingum sínum með
háskólamenntun og tungumála-
kunnáttu. Eg man nú ekki í svip-
inn hvaða hugsýkiskast hafði
gripið um sig í litla samfélaginu
okkar. „Plágan hafði gengið"
segir í leikhússöng og dálkar blað-
anna voru fullir af einhverri
þrætubókarlist. Og brigslyrðin
gengu á víxl, engu síður en klögu-
málin á dögum Kaifasar og
Pílatusar. Mannkynsfrelsarar
voru margir og í öllum flokkum.
Náttúrlega fyllti ég einn þeirra,
og auðvitað hafði hann á réttu að
standa.
Haukur stóð við eldhúsborðið,
sem nú var orðið að pressuborði
hans. Hann lét vingjarnlega dælu
sína ganga, meðan hann hóf
boltann og þrýsti honum með
krafti sannfæringar á hæfilega
votar buxnaskálmar mínar. Hann
ræddi um hlutleysið. Ræða hans
var eitthvað á þessa leið:
„Góði Pétur minn, ég ætla að
biðja þig um að hætta að skipta
þér af þessari pólitík. Þú átt að
vera alveg hlutlaus. Það er lang-
bezt fyrir þig að hætta þessu
aiveg. Vertu bara hlutlaus. Þú
skalt ganga í Varðarfélagið og
kjósa Sjálfstæðisflokkinn og vera
alveg hlutlaus. Það er ómögulegt
fyrir þig að standa í þessu. Þú
tapar bara á þessu. Þetta er alveg
rétt hjá mér. Gerðu það fyrir mig.
Þetta er tóm vitleysa hjá þér. Það
er bezt að vera alveg hlutlaus. Þá
verður enginn reiður við mann.
Það er ómögulegt að láta alltaf
vera að skamma sig.“
Svo greip Haukur buxurnar og
sneri þeim í kleinu og dembdi
þeim á borðið og nú sneri hin
hliðin upp, það var hægri hliðin.
Hann breiddi pressustykkið sitt
varlega yfir. Nú sneri vinstri
hliðin norður og niður og hann
pressaði hægri hliðina af miklum
kærleika og vandvirkni. Ég á enn
þá buxurnar frá þessum góðu,
gömlu dögum. Gljáinn á vinstri
skálminni minnir mig alltaf á
ræðu Hauks um hlutleysið.
„Vertu hlutlaus, gakktu í Varðar-
félagið og kjóstu Sjálfstæðisflokk-
inn. Þá losnarðu alveg við þessar
skammir" sagði Haukur. Svona
var hann næmur á hlutleysið.
Ég fæ stundum skammir enn í
dag. Kannske er það af því að ég
hefi ekki fylgt ráðleggingum
Hauks. Aftur á móti vissi ég um
ungan mann, sem var talinn rót-
tækur í skoðunum. Hann varð
fyrirvinna fjölmennrar fjöl-
skyldu. Börnin konunnar voru
fædd áður en hann kom til
sögunnar, svo þetta var erfiður
barningur. Hann tók þann kost að
ganga í dugnaðarmannafélagið
Sjóðinn. Nema hvað. Hann fékk
mannaforráð og safnaði holdum.
Svo mætti hann holdgrönnum
hugsjónaglóp, er segir við hann:
Hvaöa djöfull ertu orðinn feitur.“
„Já,“ svarar fyrirvinnan, „svona
gætir þú líka verið orðinn".
Hvað er annars hlutleysi og á
hverju byggist viðhorf okkar til
manna og málefna? Að hvað miklu
leyti er afstaða okkar bundin til-
finningum, eigin hagsmunum,
eða fordómum, sem við eigum
bágt með að gera okkur grein
fyrir í fljótu bragði? Við hvað
'1!i
igurður Berndsen við Útvegs-
ankann. Krónan hafði verið að

Pétur Pétursson
útvarpsþulur
Aö sjööa
úr köldu
Um hlutleysi,
östöðugleika
krönunnar og
verðgildi
smömyntar
miðum við í dómum okkar?
Tökum t.d. Esjuna, þó að hún sé
hvorki maður né málefni. Við
lýsum henni héðan úr Reykjavík
eins og hún birtist okkur með
fönnum og giljum, séð frá höfuð-
borginni. „Esjan er yndisfögur
utan úr Reykjavík" sagði skáldið i
ljóði sínu. Kerhólakambur, Kistu-
fell, Moskarðshnúkur. En Esjan
sést einnig úr Kjósinni. Þaðan er
svipmót hennar annað, en á þó
jafnmikinn rétt á sér. Esjan ætti
að vera falleg úr Kjósinni. Þar er
Laxá og það er „fallegt, þegar vel
veiðist" eins og bóndinn á lax-
veiðijörðinni góðu í Borgarfirði
sagði, er rætt var við hann um
náttúrufegurð f sveit hans. „Ég er
úr Kjósinni“ sagði Valdemar
Helgason f „Islandsklukkunni"
fyrir munn sögupersónunnar.
Þetta tilsvar gleymist seint þeim,
er sáu sýninguna. Leikaranum
tókst vel að koma til skila hreppa-
krit Mosfellsingsins HKL, sem
þrátt fyrir víðsýni heimsborgar-
ans gat ekki á sér setið að hnippa í
gamla granna og gefa í skyn með
því ósagða. Esjan hefir annan
svip, ef horft er úr Kjósinni, engu
síður en Mosfellssveitinni. Svo
ekki sé talað um, ef maður klífur
Esjuna og stendur á tindi hennar.
Þangað hljóp Helgi frá Brennu á
undan ferðahóp frá F.í. árla
morguns með súkkulaðipakka og
stakk í vörðuna. Pakkinn var
kveðja til ungrar danskrar stúlku,
er hafði hlýtt þolinmóð á frá-
sagnir hans f bílnum og skotið inn
einsatkvæðisorðum á réttum
stöðum og var þessvegna mjög
gáfuð og vel að sér. “Hvað er
Esjan þung“ sagði séra Matthías,
höfundur þjöðsöngsins, sem
heyrist sjaldan nú orðið, við séra
Pál í Gaulverjabæ, föður Arna
Pálssonar. Matthfas bjó á Móum á
Kjalarnesi. „Þú ættir að vita það:
Þú býrð undir henni“ svaraði
séra Páll. „Komirðu karl minn
nærri, kynleg er men jagná. Hún
lyktar af ljótum svita og lús
skríður aftaná“ sagði Þórbergur í
ijóði sínu, sem fyrr var
vitnað til.
Svona eru hlutirnir afstæðir.
Jafnvel fjall, sem við höfum fyrir
augunum daglega, kallar fram
ótrúlegustu fjölbreytni viðhorfa
og athugasemda. Enginn einn
hefir sömu afstöðu.
„Hvaða f jall er þetta?“ var sagt
við Lása kokk og maðurinn benti á
Esjuna. „Ég veit það ekki. Það er
bara búið að vera iengi þarna“,
sagði Lási.
Auk þess að vera sérfræðingur
minn í hlutleysi var Haukur
líka efnahagssérfræðingur
minn á dögum hinnar óstöð-
ugu gengisskráningar. Hann
hafði að vísu ekki hið djúpa
innsæi Sigurðar Berndsen,
sem»tjáði mér eitt sinn, er hann
opnaði hjarta sitt, að það væru
bannsett fífl, sem ekki skildu, að
krónan hefði alltaf verið að falla
sfðan á dögum Krists. Einhver vel
valin orð lét Sigurður fylgja og
trúlega hefir ræða hans endað á
tilvitnun í Einar Benediktsson,
sem hann dáði hvað mest. Ekki
man ég, hvort það var „Gnótt í
hans hönd, en aska í minni“, eins
og gjarnan mætti standa á 5000
króna seðlinum, sem mynd Einars
prýðir. Gnótt f hönd fjármálaráð-
herrans. Aska f hendi launþeg-
ans. Mig minnir, að Sigurður
stæði og hallaðist upp að hinu
stílhreina peningamusteri Ot-
vegsbankans, þegar ég hlýddi á
©