Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1974, Blaðsíða 15

UNDARLEGT er, hve oft eru mikil illindi í
kringum listamenn — minnsta kosti ís-
lenzka listamenn. Sumum finnst þetta að
vísu ekkert skrítið og segja, að listamenn
hljóti alltaf að vera með öðrum hætti en aðrir
menn. Þetta er soldið rétt, þvi að einstaka
listamenn sjá alla hluti á ská og eru aldeilis
hlessa á, að þeir skuli ekki vera einhvern
veginn öðruvísi en þeir gerast. Við þessu er
ekkert að segja. Hitt er verra, þegar alls
konar gosar útnefna sig listamenn á unga
aldri og halda þeirri útnefningu til streitu.
hvað sem á dynur. Ollum er Ijóst, og þó
kannski einkum þeim sjálfum, að þeir eru
ekki fremur listamenn, heldur en þeir
Napóleónar, sem fram hafa komið á síðustu
öld og eru á stofnunum, eru Napóleón. —
En listamenn skulu þeir vera og því er
nauðsynlegt að berjast um með enn meiri
listamannafyrirgangi en alvöru listamenn.
Stundum flýgur að manni, að þessir
napóleónar séu í verulegum meirihluta í
félagssamkundum listamanna og þess vegna
sé svo óveðrasamt í kringum þær.
Rithöfundar eru í tveimur félögum. Þau
saka hvort annað um brigsl og svikráð og
hvers konar launungarmakk með almannafé.
Nokkrir ungir rithöfundar stofna svo enn
annað félag, sem telur að hin félögin tvö séu
vond og þangað eigi ungir menn ekkert að
sækja. Ekki vilja þó allir rithöfundar ganga í
þetta ungra manna félag.
Nýverið vildi Morgunblaðið ekki lengur
vera með í silfurhrossinu og þegar skáld fékk
það engu að síður fyrir nokkru, þá kvaðst
það hafa verið á báðum áttum um hvort það
vildi þiggja hrossið. Skáldið ákvað þó að
hýsa hrossið, en taldi ástæðuna til þeirrar
niðurstöðu eiqa að vera leyndarmál.
I fyrra útbýttu leiklistargagnrýnendur
silfurlampanum og örá þá svo við að honum
var hafnað með enn meiri viðhöfn heldur en
hann hafði nokkurn tíma verið þeginn. Allt
var það með hefndarbrag, en ekki var þó
Ijóst hver hlaut mestan sómann af verð-
launaveitingunni það sinnið. — Þessi tvö
dæmi sýna glöggt, að listamenn og gagnrýn-
endur elda mjög grátt silfur sin á milli.
Allir kannast við viðbótarritlaunin og um-
ræður og viðbótarumræður um þau og allir
muna eftir sjónvarpsþættinum góða, þar
sem listamenn veittu aðdáendum sínum við-
bótarskemmtan eftir öll afrek sin það árið.
Hér hafa einungis verið tilfærð örfá dæmi
um vargöld listamanna og hjaðningarvig
þeirra og gagnrýnenda. Ég sagði í upphafi,
að þessi illindi væru undarleg, en ég hef ekki
sett fram neina skýringu á þeim. Þó hallast
ég að þvi, að napóleónarnir meðal lista-
mannanna séu mestu friðarspillarnir. Þeir
virðast halda að nafn þeirra og Ijómi af því og
verkum þeirra verði meiri en ella, ef þeir
standi hærra i dægurlífinu og hvers konar
skætingur og illindi út í allt og alla sé til þess
fallið. Og kannski verður fyrirgangurinn til
þess, að samtímamenn þeirra efist ekki um
að þar fari sannir menn og miklir i list sinni.
En við verðum að vera þess minnug að allir
sjálfskipaðir Napóleónar hafa staðið stutt við
í sögunni og þegar til lengdar lætur minnast
menn einungis þess eina og hálfa, sem uppi
hafa verið.
Davíð Oddsson
kemst þýðandinn á einum stað
svo aðorði:
„ — Haiku-formið (austur-
lenskt form) hefur áður verið
minnst á,ogí stuttumspekiljóðum
sínum með hinni hrífandi mynd-
notkun má finna skyldleika með
Jóni tir Vör og nokkrum norskum
ljóðskáldum, sem frá upphafi
skáldferils síns hafa lagt rækt við
þetta ljóðform, til dæmis Olav H.
Hauge og Jul Haganæs — “ Hér
er ekki um að ræða gagnkvæm
áhrif, heldur hafa lindir einnar
og sömu uppsprettunnar kvíslast
til þessara manna, einnig kann
eðlisskyldleiki skáldanna að
koma hér við sögu.
Ég ætla að tilfæra hér fáein
dæmi, sem mér virðast einkenn-
andi fyrir ljóðstíl Haganæs, en
því miður i lauslegri og mjög ó-
fullkominni endursögn. Fyrstu
bók Haganæs „Aprílnætur" get
ég ekki rætt um, þar sem ég hef
ekki séð hana. En 1967 kom út
næsta bók hans: „og dagane
draup“. Þar tekst honum í 6 lín-
um að halda þessa eftirminnilegu
ræðu:
Andlits þíns
gætir þú vei.
En hjarta þínu
hjarta þinu
gleymdirðu því?
Spenntu ekki greipar
án þess að biðja.
Og i enn styttra máii tekst hon-
um að lýsa þeim yfirþyrmandi
vanda, sem skáldið hlýtur að horf-
ast í augu við, þegar þaðyrkir:
Pappírsörkin auða
Draumurinn
stríð þitt er háð
milli stjörnu
og snjófannar.
Ég virði þig
vanvirti svartfugl
af því ég hef séð
að þú hækkar flugið
þegar á móti blæs.
„Vindskag" heitir þriðja bók
Haganæs. Hann heldur áfram á
sömu braut — að kafa eftir perl-
um og slípa þær, þangað til aðeins
kjarninn er eftir. Hér hvislar
hann aðskáldinu:
Reyndu að gripa
andartak sólglitsins
á gneistandi skafli
tindsins.
Reyndu
að handsama
flaum alls hins
svipula.
Og hér er gamalkunn mynd í
nýju persónulegu ljósi Valdres-
skáldsins:
Úr beisku beri
sem þú fannst i snjónum
hið súra saft
þú saugst.
En ljúfur var munnurinn
sem þú kysstir aldrei
og fegurstur fuglinn
sem flaug.
Fjórða bók Hagnæs: „Signal til
vengene" kom út 1972. í greinum
um þá bók láta sumir ritdómar í
ljós efa um, að.skáldið komist öllu
lengra í meitlun og samþjöppun.
Ljóðin nálgast það æ meira, að
verða eins og spakmæli höggin í
bautasteina. Undir fyrirsögninni:
„Kráka“ standa þessar línur:
Haganæs finnur snjöllustu
symbol sín úti i náttúrunni, en
ekki inni á bókasafninu, segir
einn gagnrýnandinn. Og enn leyfi
ég mér að vitna í annarra orð.
Einn frægasti bókmenntafræð-
ingur Norðmanna, Olav Dalgard,
skrifar í Arbeiderbladet um
„Signal til vengene“:
„Jul Haganæs er atvinnublaða-
maður við blaðið „Valdres", en
það er ekki að sjá, að þetta starf
sé hemill á Pegasus hans, jafnvel
þó að Hans E. Kink hafi kannski
rétt fyrir sér i því, sem hann sagði
einu sinni, að betra sé skáldi að
vinna fyrir daglegu brauði sem
skósmiður en blaðamaður.
Einnig í ár er ástæða til að
heiðra Haganæs með blómvendi
fyrir heiðarlega og dygga
þjónustu á vegum vængjahests-
ins. Ljóðform hans verður knapp-
ara og beinskeyttara með sér-
hverri nýrri bók. Ljóðagerð
Austurlanda hefur gefið honum
ákjósanlega viðmiðun, þó að í ár
kunni Olav H. Hauge að standa
honum nær. Þetta er gott og
blessað, en það fer að hvarfla að
manni, hvort þetta stuttkvæða-
form muni ekki í þann veginn
vera að ná fullkomnun sinni, og
að þar með hafi það lokið lilut-
verki sínu.
Iíaganæs fjallar í mörgum ljóð
um sínum um þau öfl, sem á okk-
ar dögum ógna allri skáldlegri
hugsun og tilfinningu. I kvæðinu:
„Gras milli malbiks og múrs“
teiknar hann fagra mynd af
stráðinu, sem brýtur sér braut
upp f gegnum sprungu á þrúgandi
þungu malbikinu, — grasstráinu
sem í
„skjálfandi þrjósku
hafði fest
von sína og trú á
örlítinn brest“.
Það er vafalaust einmitt þessi
þrjóska, sem heldur lífinu í hart
leiknu skáldi nútímans, hvort sem
það tjáir sig í orðum eða litum. 1
hávaða vélanna hlýtur ljóðskáldið
að velja hina hljóðlátu fáorðu
ræðu, í von um, að i það minnsta
fáeinir viðstaddir vilji hlýða á
það:
Hinn gasprandi hátalara
heyrir enginn lengur
feita letrið
sér enginn lengur
tími er til kominn
að skrifa öll orð
með litlum bókstöfum.
Svo satt sem það er sagt! Og það
borgar sig að hlýða á það sem Jul
Haganæs hefur að segja okkur
um, hvernig sé að iifa andlegu Iffi
umluktur hinni kæfandi plast-
Öld“.
Síðasta ljóðasafn Jul Haganæs:
„Nyper í frost“, kom út núna í
haust á vegum Noregs Boklag.
Hér er allt með snillingsbragði. í
hverju einasta ljóði tekst
skáldinu að segja eitthvað mikil-
vægt. Ekkert ljóðanna er svo
dularfullt, að það sé manni
óskiljanlegt, en þau eru margræð.
Sérhver lesandi getur lagt í þau
sinn persónulega skilning. Látum
eftirfarandi ljóð sem er ein-
kennandi fyrir skáldlist Jul
Haganæs verða kveðjustef okkar
að sinni — (í sorglega ófull-
kominni þýðingu);
Nógu snemma.
Marr keipanna
þagnar
Nú drýpur hljóðlega
af árablöðunum
Mjúklát gjálpar
bára við byrðing
Hann dokar við
þvf að allt í einu
létu honum ljúflegast
hin lágværu hljóð:
frá innfjarðarbáru
áttlausri golu
meðfróandi angan
af tjöru, fersku vatni
og lauffalli
Nógu snemma
mun kjölur urga
við fjörustein.
Guðmundur Daníelsson