Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1974, Blaðsíða 13

Landar þeirra kalla leigubíl-
stjórana gjarnan Kamikaze. Þeim
þóttu aðfarir þeirra minna á
sjálfsmorðsflugmennina í síðari
heimstyrjöldinni, sem gengu
undir sama nafni. Kamikaze þýðir
annars „guðdómlegur vindur“ og
var haft um sterka typhoon vinda,
sem færðu Japönum sigur gegn
óvinaherjum fyrr á tímum. í
heimsstyrjöldinni síðari áttu
sjálfsmorðsflugmennirnir hins
vegar aðgegna þessu hlutverki.
Mosi
Japínurnar, þetta skáeygða,
svarthærða dúkkuafbrigði, sem
vart stendur út úr hnefa, á
heiðurinn af vel helmingi allrar
fólksmergðarinnar í Japan.
Japönsku stúlkurnar væru dágóð
ur efniviður í langar og margflétt-
aðar lýsingar. Ég verð eiginlega
að fara nokkrum orðum um þær,
af því ég veit, að þið hafið svo
gaman að öllu slíku, þó að sjálfur
hafi ég ekki minnstá áhuga eða
skilning á svona hlutum.
Mosi er sennilega það fyrsta,
sem þú heyrir Japínurnar tala
um. Þú hringir í einhverja stofn-
unina og skræk tístandi rödd hin-
um megin svarar: „Mosi.Mosi",
sem þýðir sennilega halló eða eitt-
hvað í þá áttina. Þetta eilífa tíst í
japönsku kvenfólki, þó sérstak-
lega, þegar hitt kynið er nærri,
mun eiga að láta i ljós undirgefni
þeirra við karlmennina. Það er
því af ærnum ástæðum, að Japan
hefur verið kallað „Paradfs-karl-
mannsins". Þarlendum karlmönn-
um líst vel á þessa skipan mála,
ei) erlendir kynbræður þeirra fá
sig fljótlega fullsadda á þessum
dúkkuleik. En Japfnurnar halda
sinni undirgefni áfram og hlæja
bara að öllu saman með tísti, sem
mirinir á ókynþroska mýs, bera
höndina upp að munninum og lita
feimnislega undan. Maður áttar
sig kannski ekki alveg strax á,
hvers vegna þær bera höndina
fyrir munn sér. En svo sérðu
tennurnar og þá verður allt degin-
um ljósara. Japanskar tennur
virðast nefnilega í óvenju ríku
mæli gæddar þeirri ónáttúru að
eyðileggjast eða vaxa út og suður.
Og þegar litið sætt andlit brosir, á
það til að breytást í bros uppgjafa
atvinnuboxara með járnbentar
tennur.
Falskur fölvi
Enginn er ánægður með sitt og
þegar við dreifum okkur undir
hverja sólarglætu til að koma
okkur upp hraustlegu útliti,
hætta Japínurnar sér vart út fyrir
hús, án þess að hylja andlitið með
fegurðarmykju eða öðru tiltæku,
svo andlitið haldist bleikt sem
barnsrass og fari betur við
Kimonoinn, sígilda japanska bún-
inginn, sem hver kona klæðist
minnst einu sinni á ári. Það er
föla yfirlitið, Ijósa hárið og stóru
augun, sem Japanir öfunda okkur
mest af. Og söguhetjur í japönsk-
um myndablöðum ýta dyggilega
undir þessa aðdáun með sinu
mjallhvíta hári og súpuskála-
augum. Jafnvel amma Franken-
steins mynda sigra fegurðarsam-
keppni, ef væri hún Ijóshærð og
stóreygð.
Það þarf vart að geta þess, að
veikleiki þessi kemur sér einkar
vel fyrir unga ljóshærða menn, en
þeir ættu þó að láta vera að fara
höndum um japanskt kvenfólk
nema setja upp vinnuvettlinga og
samfesting, þvi fölvinn á andliti
þeirra og jarpa hárið er sjaldnast
ekta. Og mundu. að þegar
japanska stúlkan segir „Dame!“
finnst henni nógu langt gengið
......(eða svo segja þeir).
Geishurnar
Öfugt við það, sem margir
halda, eru hin frægu „Geishu"-
samkvæmi með þvi leiðinlegasta,
sem japanskt samkvæmislíf
býður upp á, og það er betra að
láta þau alveg eiga sig nema þú
sért hreint og beint þvingaður til
aðfara.
Eftir að hafa í korter hlustað á
brandara og tíst Geishunnar, sem
þú skilur ekkert í og þér myndi
finnast jafnleiðinlegt þótt þú
skildir, langar þig að komast i
burtu. En þaðværi ákaflega móðg-
andi og lítillækkandi gagnvart
gestgjafanum, sem er með þessu
samkvæmi að veita þér mikinn
heiður, þvi Geishu-samkvæmi er
ein dýrasta „skemmtun", sem
fyrirfinnst. Ein ástæðan er sú, að
Geishurnar ná ekki hátindi leikni
sinnar í að hella sakevíni í bolla,
halda uppi leiðinlegum samræð-
um og jafnvel að dansa og syngja,
fyrr en þær eru komnar á sextugs-
aidurinn og taka þá góðan skild-
ing fyrir. Því lengur, sem sam-
kvæmið endist, því dýrara verður
það og því meiri heiður telur gest-
gjafinn sig vera að gera þér. Því
verður að reyna að taka þessu
með þolinmæði, í von um, að
Geishan fari ekki líka að syngja.
í'haritv Beth Coman
BÆKll 06 HOFUNDAR
Þessum fáu orðum er ætlað
að standa hér í tilefni þess
að Ragnar Jónsson verður
sjötugur nú I vikunni. Ugg-
laust verður llfsferill Ragn-
ars rakinn á öðrum vett-
vangi á afmælinu. Ef ein-
hver verðskuidar heitið menn-
ingarviti i beztu merkingu þess
orðs, þá er það Ragnar. Ein-
staklingsf ramtak hans hefur
verið með þeim hætti, að það
mun lengi verða góð og gild
fyrirmynd. En Ragnar hefur
ekki aðeins hlúð að listinni al-
mennt og gefið út verk ungra
og ókunnra manna. Hann hef-
ur til dæmis sjálfur skrifað hér
i Lesbókina og telst svo prýði-
lega ritfær, að þeir sem kalla
sig rithöfunda mega hafa sig
alla við að standa honum jafn-
fætis i því tilliti.
Meðfylgandi portret af
Ragnari málaði Nina Tryggva-
dóttir, sem var Árnesingur eins
og Ragnar. Örfá portret. sem
Nina málaði af framámönnum i
menningarlifi þjóðarinnar, eru
með þvi bezta sem gert hefur
verið i islenzkri portretlist. Það
var i rauninni skaði, að Nina
skyldi ekki leggja meiri rækt
við þá hlið myndlistarinnar,
svo augljósa tilfinningu sem
hún virðist hafa haft fyrir
henni.
HERMAl MELVILLE
1819-1891
Melville, höfundur „okkar einu,
episku skáldsögu", eins og Banda-
rikjamenn segja stundum lifði sina
ævi þvínær óþekktur. Hann var utan-
garðsmaður að eigin ósk og annarra,
byltingarmaður þjóðfélagslega séð,
flúði á náðir hafsins eða bókmennt-
anna undan hinum siðmenntaða
heimi. Verk hans lágu í þagnargildi,
Moby Dick var aðeins gefinn út tvis-
var á meðan hann lifði og það var
ekki fyrr en þrjátiu árum eftir lát
hans, að alvarleg tilraun var gerð til
að skrifa ævisögu hans.
Verk Melvilles eru byggð á fimm
ára lifsrevnslu á sjónum — á hval-
veiðiskipum, kaupskipum og herskip
um. Hann lagði á hafið árið 1844, þá
tuttugu og fimm ára gamall, og sjö
ár liðu áður en Moby Dick
eða „Hvalurinn" eins og fyrsta út-
gáfan hét i London var fullgerð.
Melville kvartaði yfir þvi við vin
sinn, hversu erfitt væri að
sjóða skáldskap úr hvalspiki,
en gerði siðan einmitt það, svo úr
varð eitt helsta sigilt skaldverk
heimsbókmenntanna, að líkindum
mest allrá I ameriskum bókmennt-
um.
Lifsmynstur Melvilles fylgdi
persónuleika hans, óreglulegt, marg-
slungið og uppreisnargjarnt. En af
sundurlausri, jafnvel ruglingslegri
reynslu. spratt hugarfar og persónu-
legt lífsviðhorf, sem áttu eftir að lifa
hann um langan aldur. j „Typee"
kemur fram reynsla hans meðal
mannæta á Marquesaeyjum, i
„Omoo" dvöl hans á Tahiti. En af
hinum fjölmörgu verkum hans i
bundnu og óbundnu máli ris „Moby
Dick" hæst og mun, eins og Samuel
Butler segir um mikilleikann, „lifa i
lifi þeirra, sem enn eru ófæddir".
MOBY DICK
Er ég var nýlega beðinn að nefna
það skáldverk, er ég, sem Banda-
ríkjamaður, væri hreyknust af, svar-
aði ég hiklaust: „Moby Dick". Þetta
er stór bók, ein þeirra allra stærstu
og á ég þar síst við lengd hennar.
Bókin er meitluð úr ævintýrum
Melvilles á sjónum, vlðtækum lestri
hans á hvalfangarasögum og sígild-
um bókmenntum yfirleitt og upp af
þessu reis „Moby Dick" sem eitt
öflugasta einstaklingshyggjuverk, er
nokkru sinni hefur verið skrifað.
Ahab, ein áhrifarikasta and-hetja
skáldsagnagerðar, bindur, hrifur og
skelfir áhöfn sina og lesandann um
leið, er hann stjórnar skipinu
„Peaquod" til óumflýjanlegrar tor-
tímingar í leit að örlagavaldi sínum,
hvíta hvalnum. Svo margþætt sem
bókin er, getur lesandinn glimt við
táknmál hennar endalaust, en
hversu djúpt sem sumir kunna að
kafa, er yfirborðið nógu úfið og
æsandi til að veita ánægju hinum
óreyndustu unnendum ævintýra-
sagna.
í „Moby Dick" er viða minnst
beinlinis á Ísland, en aðalefnisþráður
bókaripnar myndi falla Islendingum
I geð þó svo væri ekki. Allir eybúar
vita af eðlisávisun, að „hugur og haf
eru bundin ævarandi böndum", og
þeim er eðlilegt að hneigjast til
„hafdrauma". Stefið um manninn,
etjandi kappi við umhverfið, hæfir
þar beint i mark.Sérhverhvalfangari,
fiskimaður, bóndi þekkir þá baráttu.
Og íslendingar hafa öðrum fremur
kynnst skelfinguin og grályndi
höf uðskepnanna, sem geta gætt
menn lotningu, virðingu, þolgæði og
umbun erfiðis — eða einþykkni,
hatri og tortlmingarhvöt. Þolgæði er
Ahab fjarri: „Ég myndi berja sólina,
ef hún móðgaði mig," hrópar hann.
Þvi leitar hann í hefndarhug hvals-
ins, sem limlesti hann, og þvi biður
hann ósigur fyrir öflum, sem eru
manninum máttugri.
Sagan liður fram I bylgjuhreyfing-
um hafsins. hefst upp á öldutoppa
spennandi atburða, berst á lygnum
sævi innskota Melvilles af hrífandi
frásagnarefni um hvali, hvalfangara
og hvalveiðar. Þetta er meistaraleg
samsuða skáldskapar og raunveru
leika, sem seður lesandann, en skilur
hann samt eftir hungraðan í meira.
„Ég er búinn að skrifa Ijóta bók^ og
þó finnst mér ég flekklaus eins
og lamb," skrifaði Melviile til
Hawthorne. Hið sama finnst lesand-
-num að loknum lestri bókarinnar.
T.St.þýddi
(>3;