Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1974, Blaðsíða 9

Emil Nolde: Spámaðurinn, trérista.
urlönd og hvað eftir annað til
Frakklands. Það var einmitt úr
einni slíkri för, sem hann kom
með verk neoimpressjónistanna,
en í verkum þeirra sá hann mik-
inn lærdóm i meðferð hinna
hreinu lita. Hugur Kandinskys
var ekki einungis opinn fyrir mál-
urum likt og Seurat, van Goglt og
Gauguin, hann hreifst einnig af
Matisse og hópnum i kringum
hann, er neíndist Les Fauves
(villidýrin), en í þeim hópi voru
menn eins og Derain, Vlaminck,
Dufy, Mai'quet, Rouault, Dongen,
Friez, — og þá á sér stað fauves-
tímabilið i þróun Kandinskys.
Hve mikið sem hann notfærði sér
jugend- eða fauvesstil i myndir
sínar, var sem hann meðtæki stil-
brögðin gegnum gler hinnar rúss-
nesku þjóðsögu, þar er jafnan
eitthvað rússneskt.sem einkennir
mvndir hans þann tíma, hvað svo
sem htrnn málar. Samlandi
Kandinskys, Alexej von
Jawlensky, fyrrverandi liðsfor-
ingi, var einnig hreinræktaður
Rússi, með mikla tilfinningadýpt,
en fremur dulmagnaða en and-
legs eðlis, og horfði mjög ui i> til
hins andrika og hrifnæma vinar
síns og kenningasmiðs.
Ti 1 í'ra mú rs te f n ul i st a man n a
Munchen-borgar bárust fleiri
straumar franskrar hámenningar,
en til villtu félaganna i Dresden.
Arið 1909 var stofnaður félags-
skapur í Múnchen, er nefndi sig
Nýja myndlistarsambandið
(Neue Kúnstlervereinigung) og
var Kandinsky þar í forsæti. Fé-
lagsskapur þessi gekkst f.vrir
nokkrum stórmerkum sýningum
framúrstefnulistamanna með
þátttöku manna svo sem Picassos,
Braque og ýmissa félaga fauves-
hópsins auk heimamanna. Það
var eðlilegt, að slikt framtak
skildi eftir sig spor, og hér var
Kandinsky móttækilegastur, en
félagar hans fyigdu i kjölfarið.
Þessi félagshópur varð þó ekki
langlifui'í því að í árslok 1911
splundrast sambandið, og nýr
listahöpur er stofnaður undir for-
ustu Kandinskys og Frans Marc,
og hlaut sá nafnið ,,Der Blaue
Reiter" (Blái riddarinn) eftir
samnefndu málverki Kandinskys.
Aðrir félagar voru hinn vestfalski
August Macke, sem margir telja
mesta hæfileikamann í þýzkri
myndlist, sem uppi var á þessum
árum (féll á fyrsta mánuði striðs-
ins), Rússinn Jawlensky, Klee,
Kubin, og Gabriele Múnter. Franz
Marc, sem nijög varð fyrir barði
gagnrýnenda, féll við Verdun
1916. Seinna bættust við málarinn
Campendonk og tónskáldið Arn-
old Schönberg. A sýningum
þeirra áttu einnig verk málarar
eins og Henry Rousseu og Delaun-
ay, svo og myndhöggvarinn Ep-
stein.
Macke og Marc fléttuðu kúbísk
áhrif inn i expressjóníska lita-
sjón, þeir vildu sjá hlutina í stór-
um flötum, en einfalda þá með
nokkurs konar rúnaskrift kúb-
fskra forma, líkt og Paula
Modersohn, einn merkilegasti
kvenmálari aldarinnar, orðaði
það- Hún var mikill vinur skálds-
ins Rilke og lézt aðeins 31 árs að
aldri. Hún telst, ásamt Emil
Nolde og Christian Rohlfs, til
norður-þýzku expressjónistanna.
Kandinsky þróaði aftur á móti list
sina út i hreina expressíva
abstraksjön, en Klee fór sinar eig-
in leiðir inn í riki barnssálarinnar
og hins dularfulla, hugmyndarika
myndheims, en báðum var tónlist-
in af Igjafi, og því var það ekki út i
bláinn, að Arnold Schönberg
skyldi vera einn af félögum lista-
hópsins.
Inn i þessa rnynd keðjuverkana
fellur einnig listhópurinn Les
Nabis, sem grundvallaðist á kenn-
ingu Gauguins: „Framar öðru er
listin miðlun tjáningar." — Það
var nemandi við Akademi Julien i
Pai'ís, Paul Sérusier að nafni, sem
hreifst svo af kenningum Gaug-
uins, að hann tök að breiða þær út
árið 1888 og prédikaði þær líkt og
spámaður fyrir félögum sinum og
skólabræðrum, sem þá dýrkuðu
realista eins og Bastien-Lepage og
aðra slíka. Nokkrir félagar tóku
við kenningunni, aðallega vegna
löngunar til að rísa upp gegn bin-
um viðurkennda skóla og hefð-
bundna listformi, en það voru
málarar svo sem Maurice Denis,
Bonnard, Vuillard, Vallotton,
Ibels, Ranson og K.G. Roussel, svo
og myndhöggvarinn Malliol. Hóp-
urinn kom saman til íökræðna á
vinnustofu Ransons og þar rök-
ræddi Sérusier um dulræna og
hugsæja heimspeki og bókmennt-
ir, — um Plotin og Pýþagóras,
um hlutföll og gullinsnið. jafnan
með hliðsjón af list Gauguins.
Orðin „syntetískur ", „s.vmbolisk-
ur'' og „dekorativur ", skiptu hér
rniklu máli og voru vegin og met-
in i sambandi við japönsk lit-
þrykk. glerrúður miðalda. frum-
stæða. ilalska list. svo og list
þeirra Cézanne. Redon og
Puvis de Cavannes. Til
að undirstrika hið dulræna
Sérusier hreyfingu sinni
nafnið „Nabis" (spámaður-
inn). sem er komið úr hebresku.
Nabis hreyfingin leysist upp árið
1897, er þeir Vuillard og Bonnard
yfirgáfu hópinn. Fauveshreyfing-
in, sem kom fram í byrjun aldar-
innar og fékk nafngift sína 1906,
tók að leysast upp árið 1907. en
höfuð hennar, Matisse. reyndist
þó áfrarn stefnunni trúr.
Við getum þvi auðveldlega rak-
ið slóð frá blæbrigða-litai ikidómi
ásamt flatameðferð Gauguins.
skapgerðarblossanum i hams-
lausri lifstjáningu van Gogh. sem
öðrum framar mætti nefna upp-
hafsmann þeirrar hreyfingar. er
kom skriðunni af stað. — svo og
hinu hreina iitdeplakerfi neoim-
pressjónismanna. Hin fræðilega.
verklega og huglæga undirb.vgg-
ing kristallast svo i verkum
nabistanna og fauvistanna, stefnu
þeirra inn f sjálft málverkið.
hrifningu þeirra á hinu dulræna
og upiirunalega og tilhneig-
ingu til aó nota störa.
deko|'ativa ileti. ilnngn
iiin mætti svo loKa með ri'
miklum einstaklingum ug álirifa-
völdum t.d. Norðmanninum Ed-
vard Munch, Belgíumanninum
’aines Ensor og kennisetninga-
Franihald á bls. 14.
Karl Schmidt Rottluff: Konuhöfuð,
trérista.
Ernst Ludwig Kirchner: Drykkjumaðurinn — sjálfsmynd — 1913.