Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1974, Blaðsíða 14

Alec Guinness
Framhald af bls.7
sér leigubíl oíí var þá klæddur í
búninfi forinnjans með öllu til-
heyrandi. Bílstjórinn virtist ekki
sjá neitt athuaavert við það.. En
þe«ar hann var búinn að skila
farþeganum, þá ók hann kriníí
um húsaröðina, kom aftur til Sir
Alecs og spurði: „Þú ert leikari,
er það ekki?“
Sír Alec hefur mjög gaman af
slíkum sögum. sem um hann
ganga manna milli.
Þegar maður sér Sir Alec í enn
einu hlutverkinu. þá hugsar
maður, að ef til viil sé það alveg
eins gott. að hann hætti við að
skrifa sjálfsævisöguna. sem hann
eitt sinn ætlaði að skrifa. I fyrsta
lagi er nægur timi til þess enn, og
í öðru lagi, þá ber ekkert eins
greinilega vott um það, að maður
vilji fá að vera í friði. og það. að
hætta við að skrifa ævisögu sína.
Expressjónistar
Framhald af bls. 9
höfundinum Kandinsky. en'áhrif
þeirra eru af skyldum meiði.
— Þeir „Brúcke"-félagar urðu
einnig fyrir sterkum áhrifum frá
samtíðargrafik, svo sem hinum
stóru flötum í tréristum Vallott-
ons, grafik Munchs, litografium
Lautrecs, Bonnards, Vuillards og
Denis, en verkum þessara manna
kynntust þeir ýmist i timaritum
eða grafik-möppum. Um þessar
mundir hafði Kirchner orðið reik-
að inn í þjóðfræðideild hins mikla
lista- og sögusafns Zwinger í
Dresden og orðið bergnuminn af
hinni gráu og grófu list suðlægra
landa. Einnig hafði hann séð síð-
gotneskar tréristur í Nurnberg
og hrifi/t þar af hinum einföldu.
innsæju formum, og hliðstæð
áhrif höfðu ýmsir miðaldameist-
arar á litskyn hans. Þá töldu
expressjónistar Breugel
til eins af lærimeisturum
sínum, hinn málandi dul-
speking miðaldanna. Express-
sjónismann skorti, líkt og fauvis-
mann, sameiginleg, listræn
stefnumörk, en með því hugtaki
er átt við ákveðinn stíl frekar en
nákvæmt afmarkað huglægt
markmið.
Þennan innsæja túlkunarhátt
mátti greinilega merkja hjá
meisturum síðari hluta miðalda,
svo sem hjá Matthias Grunwald,
t.d. í hinni frægu Xsenheimer-
altarislöflu hans. — h.iá E1 greco
svo og i barrokk hjá Frans H als og
Rembrandt, seinna einnig hjá
Goya, enda var og er iðulega skír-
skotað til þessa, þegar útskýra
skal stefnuna og réttlæta.
Með allar þessar uppsprettur
sem bakgrunn spratt upp óskin
um tjáningarríka list, einfalt linu-
spil, flatastóra myndbyggingu,
skýra, lýsandi liti, kjarnmikið,
upprunalegt táknmál, svo sem
þeir fundu i gotnesku tréristun-
uin og frumstæðri list Suðurhafs-
e.vjabúa og hinsdekkri kynstofns.
Þetta var algjör samsvörun hug-
mynda fauvistanna. mismunurinn
lá i útfærslunni. Stilheitin höfða
til hins sama, bæði eru svar lil
hins sama ó samkynja meiði
evrópskrar myndvitundar.
Franska afbrigðið leggur áherzlu
á mnihaldið. — sá. sem segir
form. segir tjáning. Báðar
þessar framsetningar vfirspil-
ast af hinu saineiginiega hugtaki
innsæi (expression). Það var árið
1911, sem Herwarth Walden kom
fram með hugtakið innsæisstefna
„expressjónismus" og náði það
upprunalega yfir allar tegundir
framúrstefnulistar á þeim tíma,
sem sagt einnig yfir kúbisma,
fauvisma, surrealisma og óhlut-
bundna málverkið. Seinna varð
hin víðfeðma skírskotun að stil-
heiti i þrengri merkingu, eins og
fram kemur.
Þá hérlendu áráttu að dæma
um öll þessi frumsköp (isma) sem
torskilinn rugling, má rekja til
innilokunar, vanþekkingar og
þeirrar ríku ástríðu að rökræða
ekki málin svo og þeirrar þjóðar-
íþróttar vorrar að flækja mál i
rökræðum og telja það til megin
snilli að dylja inntak máls og
kjarna þess.
Jul Haganæs
Framhald af bls. 5
valdi yfir orðknöppu, sarhan-
þjöppuðu formi, til þess að geta
sagt eins mikið og mögulegt er i
eins fáum orðum og mögulegt er.
Annars verða bækurnar mínar
sjálfar að tala máli sínu.“
Hamsun.
Ég mun i lok þessarar greinar
leiða hugann nánar að hinum sér-
kennilega og finslipaða skáld-
skap Jul Haganæs, en fyrst víkja
að tengslum hans og fjölskyldu
hans við einn af stórmeisturum
heimsins í skáldlistinni, Knut
Hamsun. Og enn gef ég Haganæs
orðið:
„Það sem ég hef að segja um
samband Hamsuns við heimili
mitt og fjölskvldumína, hefur fað-
ir minn sagt mér, einnig föður-
systur mínar og fleiri. Ég ber
nafn afa míns, sem hét Jul Haga-
næs. Amma mín var frá Hollandi.
Þegar þau höfðu búsett sig hér á
Onstadmarken, kom Knut
Hamsun hingað í Aurdalinn og
fékk húsnæði hjá vini sínum Erik
Frydenlund póstmeistara. Hann
kom hingað eftir fyrri Ameríku-
dvöl sína 1885, til þess að leita sér
lækninga við illkynjuðum bron-
kítis. Hamsun kom hingað aftur
snemma árs 1898, og þá útvegaði
Frydenlund skáldinu húsnæði
hjá vini sínum á Onstadmarken,
Jul bdnda Haganæs. Hamsun
hafði tröllatrú á þurru megin-
landsloftslaginu í Valdres, sem
hann áleit að hefði læknað sig af
brjóstveikinni 1885. Svo mun
Hamsun hafa þótt friðsælt og fag-
urt hér, og meðal annars þess
vegna óskað að búa hér, meðan
hann væri að skrifa nýja skáld-
verkið, sem hann var þá að
forma."
Þetta skáldverk var Victoria,
sem er ein fegursta ástarsaga
heimsbókmenntanna. Bókin kom
út á íslensku árið 1912, í snilldar-
þýðingu Jóns Sigurðssonar frá
Kaldaðarnesi.
Síðast dvaldi Hamsun í Aurdal
hjá Frydenlund 1930 og vann þá
að síðasta bindi skáldsögunnar
um August, sennilega „Men Iivet
lever“. Synir hans tveir gengu þá
í gagnfræðaskóla í Aurdal. (Sum-
ar af þessum upplýsingum eru
fengnar úr bókinni: „Brev til
Marie“ — sfðari konu K.H. —
gefinni út 1970 af syni skáldsins,
Tore Hamsun).
Ilamsun fékk stofu á 2. hæð
íbúðarhússins á Onstadmarken.
Þetta er stórt timburhús og stend
ur enn í góðu gildi, og búa for-
eldrar Haganæs þar, en sjálfur
hefur hann reist sér og fjölskyldu
sinni hús á sömu lóð. Meðan
Haganæs sýndi okkur Arnheiði og
Orgland gamla húsið, sagði hann
okkur meðal annars:
„Að því er ég best veit, var
Hamsun góður vinur afa og
ömmu, og greinilegt var, að hann
kunni vel við sig i Aurdal. Þegar
hann sat ekki við skriftir, mun
hann oft hafa tekið sig til og
hjálpað afa við störfin á þessari
litlu bújörð. Og Hamsun var
geysilagtækur f höndunum. Með-
al annars smíðaði hann stórfalleg-
an sófa úr stofni stórrar furu, sem
fallið hefði í roki. Sófinn stóð
lengi i stofunní hérna, þangað til
ein af frænkum mínum, sem erfði
sófann, flutti heim til sín þennan
einstaka minjagrip um stórskáld-
ið. Uppi á einum veggnum i stof-
unni hans hérna hékk lengi stór
teikning eftir Hamsun, mynd af
manni, en því miður var siðar
málaðyfir hana. Elsta föðursystir
mín segist muna, að eitt sinn hafi
ein af kúm afa míns orðið tryllt
úti á bersvæði, þá hafi Hamsun
náð henni með kastsnöru (lasso),
eins og Lapparnir nota til að
handsama stygg hreindýr."
Eins og sjá má af myndinni af
gamla húsinu á Onstadmarken.
standa nokkrar hávaxnar aspir ut-
an við það. Ég hugsa með sjálfum
mér: Kannski eru það þessar asp-
ir, sem slá berum greinum sínum
í gluggarúður skáldsins, meðan
það er að skrifa listaverk sitt?:
,,—Jóhannes stendur upp og geng-
ur fram og aftur um gólfið. Nábúi
hans í hliðarherberginu vaknar,
hann hættir að hrjóta, það heyrist
stuna, hörmungarandvarp frá
honum. Jóhannes læðist á tánum
að borðinu og sest. Vindurinn þýt-
ur í öspunum fyrir utan glugg-
ann, svo að kuldahrollur fer um
hann. Af Iaufinu er ekki annaðen
rifrildið eftir, og gömlu aspirnar
eru eins og ömurlegur vanskapn-
aður; nokkrar kvistóttar greinar
strjúkast við húshliðina með
skjálfandi braki, eins og snælda,
sem snýst og urgar á pallgólfi — “
Ljóðin
Eins og kunnurgt er hefur Ivar
Orgland þýtt mörg af kvæðum
Jóns úr Vör og gefið þau út
(1972) í Osló undir nafninu:
„Stilt vaker ljoset". í formálanum
Krossgáta
Lesbókar
Lausn á síðustu krossgátu
r- ■ - HH - • ITk flUI-1 Kiflí) A< >’’ : ' SP.t- ‘ £> K°.- r» /
oe- Afll 3 e T L I K e R L 1 N &
\oa i , 4 0" L y © A R h.C'OJ /t © ,w N
f R y A' F u R li r n. i 4 ■ A 5 M R A
rr- N A R. T ' L 0 P T \ N U
& .. }^« - N 1 T ‘TJTT A L \ R £>
Fíal<. A R A R A T •,<«■ 1 f H Á R I T
BHl’ u < fl' ~k'<- TiT
£ V £ R Ð 1 £> ;.ó rr Á T T V. ÍÁR N ý
K 6 L A T l Cx. 1 N U N N A
HiA ' 'J 0 R r ;;y L A Wf 0' £> A L AK N gj- A 4
■ T fl u Nl £ X Av’ ýM-j y Þ D A A/
V llÍULI K e i S l A R K A 1 A N D
0 r 1aíl_ 5 K /E Ð 1 © k L £>’ /e ifij Fe'N O o
OTÍ T A’ R 5 V 1 £ T T A L i) B r
■ . . A f A R 1 K fli?• H A' A R uR- * 5 A
. / / /\y /\ ífldO- F Tf\' <t j.ýaic- Pomur íw~ ©0 HflUD- ÍAMfl ■ 1 ^

o'H R- ei nk- AR pvet- TÁs

Kóm- flR. K'TA’M- R R
^#1 f'ftN'Xff-
d-PR Kvaí> fl Æ £>
peu-A HoR- F fl
ákEUrft 'ft! WU A N
k ■ _-S T, /OtSL/'? BUL- flVL
r3 LIT- 1 N hJ Fftuaft- Lóaa
ecst Fut.LT ruK4L
/iflTlÐ
/ ÍKÍLP- rafnu- ie h uTo V
F/£R\
ÍPI L
\of' e in e i n h l- eiPAZ. Fl SK- Uft/AJ/C
POK - S£TA/. [IfINVH-
j/iý. +- STFiLL’ Uf< IfJfiJ Féu^L FUC.L
IhS
fr<uM- I H L T. HRei- N tfl o h lJ- 'of) KVe*/- •DÝR.
út R' - ^ Áf TpFþ fuaL
VlÐ - gKúld CAT.
ÍUÐ ST/\'V- ftRpýg. i<.
BflUfift 5M FuL ÍL[T-
SKAÐl S Kt> L l
löR.- ■ ULLT hí> PU.LM- AÐUiý.
U RUÍ- 1 q.yC-