Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.1972, Blaðsíða 7

ís- og vindsorfin fjöll Gra nhtnds.
I«la gefur hundnnum út um eidhúsgluggann.
FJÁBBÝLIN FK.U'I ERU KEIST hjá norrænum
bæjarrústum frá miðöldum. Féð bitur haga hinna
gömlu norrænu bænda. Jörðin gefur aftur mönnum
og skepnum af sér arð eftir hálfrcir aldar hlé. Túnih
gömlu eru ræktuð á ný. Sáð er rúgi eða höfrum, upp-
skeran slegin og hey þurrkað úr henni. Grænlenzka
sumarið er of stutt til að hún nái að þroskast. Þegar
beta-i rækt er komin í jörðina, hyggst Karl sá gras-
fræi, eins og nágranni hans, Egon Jensen, hefur
gert. Við ibúðarhúsið hefur Karl stóran matjurta-
garð, sem nær yfir hluta túnsins og fjóshaug norræna
bóndans. Þarna er góð, svört mold, frjó af áburði
hins forna ábúanda. 1 garðinum ræktar Ida kynstur
af rófum, sem eru sætar og bragðast prýðilega. Þær
eru seldar í Tasiussaq og Nanortaiik og gefa nokkuð
í aðra hönd. Auk þess vaxa þar rauðrófur, hreðkur,
gulrætur, hraukkál, grænkál og aðrar matjurtir til
heimaneyzlu og dafna yfirleitt mjög vel, gerist nætur-
feostið ekki of hart.
Lömbin — mikilvægasta tekjulindin — eru seld í
sláturhús hinnar konunglegú Grænlandsverzlunar í
Nanortalik, en nokkuð er þó selt einstökum viðskipta-
vinum í bænum Nanortalik. Heimaslátrun er mikið
starf og auk þess er takmarkað hve mörg lömb er
hægt að selja í bænum. Karl segir það skilyrði fyrir
efnahagslegri afkomu byi-jandans að hann hafi ákveð-
inn einkamarkað. Þar rennur í h'ans eigin vasa frá-
dráttur Grænlandsverzlunarinnar fyrir slátrunar- og
flutningskostnaði. Því miður er einkamarkaðurinn
mjög þröngur eins og áður er sagt. Þangað verða að-
eins seld fyrsta flokks lömb. Sé verzlað eingöngu við
sláturhúsið, þar sem verðlagið er fremur lágt, verða
menn að eiga a.m.k. 500 fjár til að hafa af því nauð-
synlegar tekjur. Byrjandi á ekki svo mikið fé. í lok
árs 1970 átti Karl um það bil 300 kindur.
Fjárbændurnir þrír við Tasermiut hafa skipt með
sér iandsvæðinu við fjörðínn, en hafa þó komið sér
þannig fyrir, að rúm er fyrir nýja nágranna.
Fjársmölunin er mjög erfið. Hlaupa verður yfir
marga ferkílómetra lands frá því snemma á morgn-
ana þar til seínt á kvöldin. Upp 5—600 metra háar
íjallshliðar, náður í dali og upp eítir aftur. Hundarnir
eru til mikillar hjálpar og spara smölunum margt
sporið. Féð er þekkt í sundur á eymamörkum. Marka
verður iömbin á vorin; þau íylgja ávallt móðui'inni
og þannig er eignarrétturinn ákvarðaður. Fénu er
haldið sem næst bæjunum á vetrum svo hægt sé að
taka það fljótt í hús ef þörí krefur. Sé snjóþungt, er
þvi gefið daglega. Þegar Karl kaliar á það, kemur
það í sprettinum heim, oft lengst ofan úr hlíðum.
Það hlýðir eins og hundar, sem kallað er á.
BtJRBKSTURINN BYGGIST Á ÞYÍ að féð bjargi
sér á að bíta gras, mosa og teinungá á fjallinu að
minnsta kosti hálían veturinn. Vetrarfóðri er safnað
til þriggja mánaða eða því sem næst, en stundum
geta komið langir og harðir vetur eins og 1966—’67.
Það er þ\d áhættusamt að heyja of lítið. Og áhættu
ber að varast. Karl ætlar þess vegna að rækta 8—10
hektara graslendis utan við tún norræna bóndans, en
við það fæst miklu meiri heyjaforði. Þegar allt þetta
iand hefur verið ræktað, er hægt að hafa allt fé á
gjöf langan isavetur. Þetta nýja svæði er þó of stórt
ti! að það verði ræktað á sama hátt og bæjartúnið,
og í þvi er auk þess mikið gr jót, sem bera þarf burt
eða sprengja ef það er óf stórt að aka þvi saman í
hauga. Landbúnaðarstöðin Upemaviarssuk getur
hreinsað jörðina og búið undir ræktun fyrir upphæð
er nemur 350—450 þúsundum króna. En Karl ætlar að
kaupa vélar fyrir sömu upphæð og vinna jörðina
sjálfur.
Auk þess að gefa fénu þurrkað kom og gras fóðr-
ar Karl það á fiski. Lítil vík við bæinn þornar alveg
um fjöru. Oft villast torfur af þorski og sild þangað
inn. Með netum er þeim varnað útgöngu og þegar
fjarar liggja fiskarnir spriklandi á sandinum. Þá er
hægt að tína þá upp og gefa þá fénu eða nota þá í
áburð.
Af húsdýrum á Karl tvo f járhunda og hryssu, sem
eígnaðist foiald í fyrra.
KARL HEFUR SAMBAND M» UMHEIMINN
gegnum loftskeytastöð. Hann getur talað við ritsima-
stöðina í Nanortalik og nágranna sinn Egon Jensen,
sem hann á löng samtöl við einkum að vetrinum þeg-
ar ísinn lokar vikinni og illviðri eru. Karl á vélbát
með utanborðsmótor, sem hann notar þegar hann og
eiginkonan þurfa að fara í búðina í byggðinni Tasius-
saq eða til Nanortalik að selja lömb. Mikil bræla er á
firðinum allt sumarið á meðan sólin skin, svo hann
verður að sigla eldsnemma á morgnana eða seint á
kvöldin. Um miðjan daginn er sjóferðin oft alltof
hættuleg.
Víkin er lokuð af ísi frá þvi í október fram i mai.
Um mánaðartíma fyrst og siðast á þessu tímabili er
ísinn of þunnur tii að unnt sé að fara ferða sinna á
honum. Ná verður heim öllum vetxarforða áður en
ísinn kemur, en það krefst mikiliar skipulagningar
og stórútgjalda í einu lagi.
Á veturna eru yfirleitt mikil snjóþyngsli i landi.
Karl og kona hans og börnin verða að nota skiði til
að komast fram og aftur um jörðina.
Verði skyndilega mikil snjókoma að vetrinum og
féð er of langt frá húsunum, verður að hjálpa því
heim. Karl og börnin verða þá að ganga á undan og
troða gangstíg i snjóinn. Féð eltir síðan í halaröfu.
Fyrir kemur, að stórt lamb gerist svo þreytt, að Karl
verður að bera það heistn á herðum sér. Sé það óró-
legt, velta þau oft um i snjónum, bæði hann og lamb-
ið. Eftir slíka útreið eru sokkar hans stundum frosnir
við stígvélin.
Á IIVEKJUM VETRI SJÁST ÍSBIRNIR við fjár-
býiin. Þeir eru á vakki kringum húsin og hundarnir
hafa veður af þeim. Siðastliðinn vetur fundust leif-
arnar af kind, sem gestkomandi bjöm hafði étið. I
víkinni eru selir og Karl hremmir stundum einhvern
þeirra. Haust og vetur er mikið af rjúpu í fjallinu,
sömuleiðis nokkuð af hérum og refum. Úr einni veiði-
ferð kemur Karl stundum með allt að 60—70 rjúpur
og þær eru heimilinu kostafæða um langan tima.
Hann skýtur með 6 mm riffli og notar frakkann sinn
fyrir veiðisekk. Þau Ida eru bæði góðir veiðimenn. I
stofu sinni hafa þau stórt safn skotvopna af ýmsu
tagi.
Hluti landsvæðisins kringum Nalagssut eru grasi
grónar hlíðar eða langti dalir. Ofar gnæfa hrött
f jöll allt að 2000 metra há, en efstu tindar þeirra hafa
staðið upp úr jafnvel á verstu ísöldum. Landslag er
mjög fagurt. Frá húsi Karls sjást þverhníptir hamrar
og tindar, sem á kvöldin ber eins og ógnvekjandi
skugga við bjartan himininn. Á siðsumrum og á
haustin flögra norðurijósin'um himinhvolfið og opin-
bera þöglum áhorfandanum þá veröld fegurðar, sem
ekki verður með orðum lýst. Landið er stórbrotið og
mjög fagurt.
Karl Kristensen er eftirmaður hins norræna bónda,
Hann hefur byggt hús sín nærri hiinum gömlu tóft-
um. Garður og tún eru á jörð sem ræktuð var á mið-
öldum. Karl hefur fundið merki um brynnihgargryfj-
ur og troðninga. I gömlu sorphaugunum hefur við
uppgröft fundizt ýmis úrgangur, sem fleygt hefur
verið á dögum íyrirrennaranná: tálgusteinsbrot með
gatí í, mikið af ryðguðum nöglum með breiðum haus,
reizlur o.s.frv., en af þeim á hann mikið safn. Sumur-
in 1969 og 1970 hafa Svend Albrethsen safnvörður og
Joel Berglund stud. mag. frá Þjóðminjasafninu graf-
ið upp sum af útihúsum hins forna bæjarstæðis. Frið-
un þeii-ra verður nú aflétt og Karl ætlar að reisa ýms-
ar nýbyggingar á grunni þeirm.
EINS OG FYRIRRENNARAR HANS á miðöidum
kann Karl að nýta landið og möguleika þess. Hann
er arftaki miðaldabóndans að þessu grænlenzka land-
svæði. Eins og fvrirrennari hans er hann f jölhæfur, en
það verður hann að vera til að halda velli við hinar
ströngu aðstæður — til áð lifa af þá þrekraun, sem
það er í raun o-g vcru að reka landbúnað á heim-
skautacynni Grænlandi með hið óstöðuga veðurfar.
Það er aðeins fólk með vissa skapgerð, sem þolað
getur þær margháttuðu raunir, sém grænlenzkur
íjárbóndi á við að stríða. Iíarl og kona hans eiga þá
skapgerð: Þau eru starfssöm og iðin. Þeim þykir
vænt um landið og finna til samkenndar með hinum
fornu bændum, sem leituðu lífsbjargar á þessum
sama stað og við sömu eða enn erfiðari aðstæður.
Það er ekkert sællífi að vera fjárbóndi við rústir
nr. N137 í Eystribyggð. Karl og íjölskylda hans hafa
með góðum árangri gengið á hólm við hina græn-
lenzku náttúru og skapað sér heimili og vinnustað.
En við það hefur aftur færzt líf til eins hinna yftr-
gefnu bólstaða fortíðarinnar — nýbyggjar hafa setzt
að á jörð hins foma norræna bónda.
9. aprffl 1972 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7