Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1970, Blaðsíða 2

*
Látravík. Myndin er tekin af bergsnösiumm undir Axarfjalli og
sést vestur tii aðalbjargsins að nokkru.
Hombjarg séð af sjo.
yrking eður grasnautn, sem
'f1' hann brúkaði þar, sem var að
fóðra eina kú og fáeinar ær.
Reki er góður fyrir þessum
almenningum, þar sem festi-
fjara er, bæði hvals og viða,
j>ó það þyki nokkuð fara til
þurðar, og nýta ýmsir so sem
hvör fær til náð öldungis toll-
frí og átölulaust. Þessir al-
menningax eru að lengd 3 vik-
ur sjáfar þegar róið er með
landi fram eftir sem gamlir
menn hafa kallað, en torfæru
vegur mikill er á landi og lítt
fær nema gángandi mönnum,
og því sækja menn hingað jafn
an á skipum. Horn í Aðalvík á
land við þessa almenninga að
vestanverðu í Flæðihamar, en
Smiðjuvík að austanverðu í
hamar þan>n sem Lás kallast.
NB. Væri bygð sett í þessum
almenningum (sem þó er ei lík-
legt að verða muni) þá ætla
menn að hún heyri til Grunna-
víkursveit og Staðarkirkju-
sókn, og so var þau 2 ár sem
bygt var.
NB. Vatnsfjarðarkirkja segja
menn að hj>er eigí nokkurn
hlut í tovaineka, en vita ekki
gjörla hvað mikinn og meina
það ver.ði umdirrérttað ljösiegar
af Vaitetstfjaffáter staðarh-aldara."
Við þessa frásögn j,ar®abók-
arinnar er það að athuga, að
Horn er alls .ekki í ASalvát og
hefur að ég hygg aldrei verið
svo kallað, heldur í fíornvík.
Aftur á móti mun .sveitin eða
» hreppurinn á þessum tíma hafa
fengið nafn af Aðalvík, og ver
ið kallaður Aðalvíkurhreppur
eða Aðalvíkursveit, má það
hafa valdið ruglingi þessum.
En kirkjusóknin hefur trúlega
ávallt heitið Aðalvikursókn,
þar sem kirkjan og prestssetr-
ið var á Stað í Aðalvík. Nú
um alllangan aldur hefur hrepp
urinn heitið Sléttuhreppur, eft-
ir jörðinni Sléttu í Jökulfjörð-
um, sem var forn og ný krist-
fjárjörð fram yfir s.l. aldamót,
undir forræði Vatnsfjarðar-
presta. Einnig má geta þess, að
það sem jarðabókin hér kallar
„Bjarnanes", er nú almennt
nefnt Bjarnarnes, samkvæmt
því sem segir í Landnámabók
um Skjalda-Björn: „Hann nam
land frá Straumnesi til Dranga,
og í Skjalda-Bjarnarvík bjó
hann, en át-ti annað bú íBjarn-
arnesi. Þar sér miklar skálatótt
ir hans.“
Haustið 1840 skrifar séra
Torfi Magnússon á Sfað í
Grunnavík lýsingu Grunnavík
ursóknar, fyrir Hið íslenzka
bókmenntafélag í Kaupmanna-
höfn. Sóknarlýsingin er bæði
stutt og lítið merkileg, en þar
3egir svo um Bjarnarnes, sem
prestur kallar að vísu Bjama-
nes eins og jarðabókin: „Loks-
ins er bær nefndur Bjamanes
byggður I almenningi, sem oft-
lega hefur I eyði verið, þar
skepnur fóðrast ekki grasleys-
is vegna, og fólkið lifir ein-
ungis á sjávarafla, káli, fjalla-
grösum og fuglatekju við Hom
bjarg.“
Eins og framangreindar lýs-
ingar bera með sér, er jarðnæð
ið í Bjamarnesi rýrt og kosta-
lítið, en þar var þó búið fram
um s.l. aldamót, stundum af
bammörgum fjölskyldum, og
má xxærri geta hvernig þau
lífskjör hafa verið. Er þó eng-
an veginn víst, að þau hafiver
ið í neinu lakari en á nálægum
kotum, Smiðjuvík og Látravík,
þar sem fæðuöflun byggðist
að verulegu leyti á veiðiskap,
bæði fugla og fiska.
Þegar dr. Þorvaldur Thorodd
sen var þama á ferð, sumarið
1886 eins og fyrr segir, þá bjó
í Bjarnarnesi Jón Guðmunds-
son, ættaður úr Árneshreppi í
Strandasýslu. Mælt er, að hann
hafi verið meiri að hæfileikum
en veraldargengi, og mun hafa
sannast á honum sem fleirum,
að sitt er hvað gæfa og gervi-
leiki. Jón var eðlisgreindur
maður, bókhneigður og fróð-
leiksgjarn, en átti þess raun-
ar lítinn kost að fullnægja
þeirri þrá. Hann varði þó ávallt
nokkm fé til bókakaupa og
meiru en ætla hefði mátt, eftir
efnum og ástæðum.
Hann var fylgdar- og leið-
sögumaður dr. Þorvaldar Thor
oddsen um nokkum hluta
Horastranda, og minnist dr.
Þorvaldur hans í Ferðabók
sinni með svofelldum orðum:
„Bóndinn, Jón Guðmundsson,
er hinn eini, sem heldur frétta-
blað hér á Norður-Ströndum
og les þær nýjar bækur, sem
hann getur náð í. En það má
nærri geta, hve fljótt og greið-
lega blöð. og bækur berast á
þennan útkjálka, þar sem engir
póstar koma nærri. Guðmund-
ur Ólafsson í Smiðjuvík er í
Þjóðvinafélaginu og veit ég
ekki til, að það séu aðrir en
þessir tveir menn á allri strand
lengjunni frá Geirólfsnúp að
Horni, sem eftir föngum reyna
til að fylgja því svolítið, sem
gerist annars staðar á landinu.
Jón Guðmundsson leiðbeindi
mér ágætlega hér um fjöllinog
gaf mér margar góðar upplýs-
ingar um ýmislegt, er snertir
Homstrandir, enda er hann
manna kunnugastur, því hann
hefur búið 13 ár í Bjarnarnesi.
Hornstrendingur einn komst
svo að orði, að þeir Guðmund-
ur í Smiðjuvík og Jón Guð-
mundsson í Bj arnarnesi væru
hinir einu „vísindamenn" á
Homströndum, annar væri í
Þjóðvinafélaginu, hinn héldi
Þjóðólf."
Ýmsar frásagnir og lýsingar
dr. Þorvaldar frá þessum norð-
urhjara, einkum þó veðurfars-
lýsingar, eru sem von er til
hvorki bjartar né glæsilegar,
því að tíðarfarið sumarið 1886
var alveg ódæma illt norður
þar, eins og raunar meira og
minna allan áratuginn frá 1880
til 1890. Þó munu sumurin
1882, hið svonefnda mislinga-
sumar, og 1886 hafa verið einna
verst, og veðurfar þeirra lík-
ara köldu hausti en sumartíð.
Um Bjamames sérstaklega
segir dr. Þorvaldur svo: „Þetta
er einn með afskekktustu bæj-
um á landinu, engin byggð
nærri. Snjófjöll og öræfi fyrir
ofan, en íshafið fyrir utan. Hér
hafa menn ekkert að skemmta
sér við nema brimlöðrið við
bjargtangann, hafísinn og fugla
gargið, og er mikið að nokkur
miaðiur sikiuli hialdast vilð á þeeis-
um eyðiklöppum.“
Raunar er það nú ekki að öllu
réttmæli, að Bjarnames hafi þá
verið öllu afskekktara en aðrir
bæir á þessum slóðum, nema
síður væri, því að þaðan er til-
tölulega skammur vegur út í
Látravík, sem þá var byggð orð
in, aðeins yfir Axarfjall að fara
Og frá Látravík er heldur eng
inn óravegur út í Hornvík, þar
sem voru þrír bæir.
Um aldamótin 1900 bjó í
Bjarnarnesi Baldvin nokkur
Sigfússon og kona hans,
Lovísa Jónsdóttir. Þau munu
hafa verið seinustu ábúendur
þar. Baldvin var gæddur nokk
urri ófnesikisigáfiu, einkiuim á
unga aldri, og hafði sem bam
hvorki frið né ró fyrir sýnum
þeim, er að honum sóttu. Þótti
aðstandendum hans þetta hið
mesta mein og leituðu ráða
við kvilla þessum hjá sóknar-
presti sínum, sem var séra Ein
ar Yemharðsson á Stað í
Grunnavík.
Séra Einar varð stúdent frá
Bessastaðaskóla árið 1842, þá
25 ára að aldri og vígðist sama
ár aðstoðarprestur föður síns,
séra Vernharðar Þorkelssonar
í Reykholti. Staðarbrauð í
Grunnavík fékk séra Einar ár-
ið 1852 og hélt það til ársins
1883, er hann sagði af sér
prestskap. Bjó hann síðan
embættislaus á Sútarabúum,
sem er kot eitt lítið þar í vík-
inni, skammt frá Stað. Þar
andaðist hann árið 1900, 83
ára að aldri. Séra Einar var
vel látinn af sóknarbörnum
sínum, talinn allvel lærður og
lét sér mjög annt um upp-
fræðslu barna og unglinga í
sókn sinni.
Að því er snerti sjúkleika
Baldvins litla, þá tók prestur
því vel að reyna að lækna of-
skynjanir hans, er hann nefndi
svo. Tók hann þá fram lækn-
isdóminn, sem var messuvín,
er hann rauð á augu barnsins,
þrisvar sinnum á nokkurra
mínútna fresti, en bað stutta
bæn þess í milli. Að því búnu
kvað prestur sér á óvart koma,
ef þá skipaðist ekki til hins
betra um ósköp þessi. Og svo
kynlega brá við, að eftir það
fékk Baldvin litli frið fyrir
hinum áleitnu sýnum, þó að
skyggn væri hann alla ævi, en
yfirleitt án þess að óþægind-
um ylli.
Einhverju sinni bar svo við,
þegar Baldvin og kona hans
bjuggu í Bjamarnesi, að sum-
ardag einn seint á slætti, þá
er sól skein í heiði og hey-
þurrkur var sem beztur, en
bóndi og húsfreyja ásamt pilti,
sem hjá þeim var, störfuðu af
ákefð í heyi, þá saekir að
bónda ósigrandi svefndrungi
og máttleysi. Sólheiðir þerri-
dagar eru sjaldgæfir á Horn-
ströndum, en þegar þeir gef-
ast liggur enginn á liði sínu,
og því barðist Baldvin svo sem
hann mátti, á móti sleninu og
svefnhöfganum. Þar kom þó að
lokum, að hann mátti ekki af
sér bera, gengur þá til bað-
stofu og hallar sér út af í rúmi
þeirra hjóna. Þegar honum er
aðeins horfin veröldin, hrekk-
ur hann upp við það, að hon-
um finnst einhver kæfandi
þungi hvíla á andliti sínu.
Hyggur hann í svefnrofunum,
að þetta sé höfuðfat sitt, sem
hann hafði lagt þar til þess að
skýla fyrir birtu frá glugga-
borunni.
Þegar hann svo komst til
ráðs og fann, að þetta var
miklu þyngra en húfu hans
eða hatti svaraði, þreif hann
ómjúklega til þess óvænta að-
skotahlutar, og varpaði hon-
um frá sér af afli út á bað-
stofugólfið. Kvað þá við dynk-
ur mikill, því að þetta reynd-
ist vera stór og nokkuð þung-
ur skaftpottur úr járni, sem
ella stóð á hillu frammi í bað-
stofuhúsinu og allfjarri hjóna-
rúminu.
Þetta þótti í fyrstu ærið kyn-
legur fyrirburður, því að alls
engum var til að dreifa í þá
átt, að um hrekki eða hvefsni
gæti verið að ræða. Ekki var
annað manna á bænum en
drengurinn og þau hjón, sem
fyrr var sagt. Og nú voru
þau, kona Baldvins og vinnu-
pilturinn, úti á túni við hey-
þurrkinn og höfðu sem mest
að starfa. Enda hefði þeim
aldrei til hugar komið, hvað
þá heldur meir, að hafa slíka
gráglettni í frammi.
Alllöngu síðar var þó talið,
að skýring hefði fengizt á
fyrirburði þessum. Þá frétti
Baldvin með fullum sannind-
um, að einmitt þennan dag og
um sama leyti dagsins, þá er
svefninn sigraði hann við hey-
þurrkinn, hefði andazt maður
nokkur, sem hann var kunnug-
ur fyrrum, þegar báðir voru
yngri að árum. Höfðu þeir oft
átt glettur saman og sumar
sviplíkar þeim, er nú höfðu
átt sér stað með pottinn. Er
Baldvin var þessa vís orðinn
var hann þess fullviss, að hér
hefði fomkunningi hans verið
að verki nýdauður eða um það
bil, sem hann geispaði golunni.
Útgefandl: Hif. Árvakur, Reykjavik.
Framkv.stj.: Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar; Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónston.
Ritstj.fltr.: Gísli SlgurCssðn.
Auglýsingar: Árni Garöar Kri$tln££on.
Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 10100.
2 LESBOK MORGUNBLAÐSINS
5. apríl 1970