Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1967, Blaðsíða 7

M
J-"* injavernd getur í fjölmenn-
um stórborgum verið jafnviðkvæmt
mál og náttúruvernd hjá okkur ís-
lendingum. Á tímum endurskipulags
á öllum sviðum er oft gripið til þess
ráðs að jafna fornar byggingar við
jörðu til þess að reisa þar skýja-
kljúfa og skrifstofubyggingar. Þann-
ig var og farið að í Englandi þar til
skáldið John Betjeman skar upp
herör. Sagt er, að honum einum sé
það að þakka, að stofnaðar hafi ver-
ið minjaverndarnefndir í svo til
hverju einasta smáþorpi í Englandi.
Árangurinn er sá, að allar bygging-
ar, sem hafa sögulegt eða listrænt
gildi og byggðar voru fyrir 1850,
munu nú taldar úr hættu og bein-
ist því barátta Betjemans nú að því
að vernda byggingar sem reistar
voru á síðari hluta 19. aldar.
J ohn Betjeman er 61 árs að aldri.
Hann er lágvaxinn og feitlaginn, hvít-
hærður og mildur á svip. Af látbragði
hans og fasi mætti ætla, að hann væri
sífellt annars hugar, en því mun fara
víðs fjarri. Það fá skipulagsnefndir bæja
og borga sífellt að reyna. Betjeman
fylgist betur en aðrir með því sem fram
fer í kringum hann. Þekking hans á
sögu lands síns og samtíma er svo
mikil, a’ð skáldið Evelyn Waugh hefur
sagt um hann: „John Betjeman virðist
hafa öðlazt þá einstæðu reynslu að
hafa alizt upp í öllum bæjum Englands“.
1 smábæ einum hafði bæjarráð tekið
þá ákvörðun, að ráðhúsið, sem reist var
á viktoríanska tímabilinu í gotneskum
stíl, skyldi víkja fyrir neðanjarðarbíla-
stæðum. Betjeman tókst að sveigja al-
menningsálitið í bænum sér í vil og ráð-
húsinu var bjargað. Meðal annarra bygg-
inga, sem ákveðið var að rífa, en björg-
uðust fyrir tilstilli Betjemans, má nefna
Marx Memorial Library, þar sem Lenín
sat á sínum tíma og ritstýrði fréttablað-
inu Iskra og Ritz Hotel á Piceadilly-
torgi í London.
Aðferðir Betjemans við þessa
björgunarstarfsemi eru stundum æði
frumlegar., Þegar stóð til að rífa glæsi-
legt stórhýsi frá Georgíska tímabilinu,
þar sem klúbbur fjárhættuspilara var
til húsa, gerðist Betjeman meðlimur
klúbbsins, til þess að geta frekar beitt
sér í málinu. Um leið og ákvæði til
verndar húsinu hafði verið samþykkt,
gekk Betjeman úr klúbbnum aftur. Eg
er ekkert sérlega góður fjárhættuspilari,
segir hann, auk þess hafði ég ekki efni
á þessu. Nú er ég líka búinn að fá því
framgengt, að húsið fær að standa, svo
að ég þarf ekki að vera áfram í klúbbn-
um.
B etjeman leggur þó áherzlu á, að
markmið baráttu sinnar sé ekki það
24. september 1967 ------------------
JOHN BETJEMAN
Skáldið John Betjeman kynnir enska húsagerðarlist í sjónvarpi.
eingöngu að bjarga einstökum húsum.
Hann lítur öllu alvarlegri augum á rösk-
un heildarsvips heilla bæjarhluta eða
hverfa. Ekkert finnst honum ljótara en
þegar nýtízkuverzlunarhús er sett nið-
ur í umhverfi sem allt ber samfellt svip-
mót einhvers ákveðins tímabils bygg-
ingarsögunnar. Eina úrræðið til a’ð koma
í veg fyrir að ljótum húsum fjölgi, er
að opna augu fólks fyrir því fegursta
í sérhverju skeiði húsbyggingarlistar,
segir hann, byggingarlistin er varanlegur
minnisvarði yfir smekk hverrar kyn-
slóðar og kannski talar hún máli síns
tíma skýrar en nokkur önnur listgrein.
Hún verður ekki lokuð inni og hún verð-
ur ekki sniðgengin. Hann tekur upp
hanzkann fyrir húsameistara Viktorí-
anska tímabilsins, en almannarómur
dæmdi hús þeirra með því ljótasta í
enskri byggingarlist. Betjeman telur, að
íburðurinn og skrautið feli í sér sanna
sköpunargleði, sem enn sé lífrænn þátt-
ur hins fullunna verks. Þessir menn
unnu af ást á verkefninu og hjá þeim
voru Iistrænu sjónarmiðin ríkjandi.
Betjeman kann raunar áð meta bygg-
ingarlist nútímans einnig, jafnvel Frank
Lloyd Wright. En að hans áliti eru
húsateiknarar nútímans ekki nægilega
sjálfstæðir, byggingarnar eru of líkar
hver annarri og allt er of háð fyrirfram
gerðu skipulagi, sem listræn tjáning nær
ekki að rísa gegn. .
Arangur sinn í þessari menning-
arviðleitni á Betjeman að miklu leyti
sjónvarpsþáttum sínum að þakka. Þann-
ig hefur hann náð til fjölda fólks, sem
annars hefði ekki látið sig minjavernd
nokkru skipta. Framkoma hans í sjón-
varpi er þægileg og tilgerðarlaus. í þess-
um þáttum sínum sýnir hann hús og
mannvirki og lýsir sögulegu eða list-
rænu gildi þeirra. Þar eys hann af
hinni óviðjafnanlegu þekkingu sinni á
sögu þjóðarinnar, og skipar húsum og
kirkjum og jafnvel járnbrautarstöðvum
í rétt sögulegt samhengi. Nýlega hafði
hann sjónvarpsþætti, þar sem hann fjall-
a'ði um enska húsa- og húsgagnasmíði
á árunum 1600—1800 og sýndi þá sex
safnhús víðs vegar í Englandi. Heim-
sóknir almennings í þessi söfn margföld-
uðust eftir þessa sjónvarpsþætti.
J ohn Betjeman er einnig eitt af
ástsælustu ljóðskáldum þjóðár sinnar.
Síðasta ljóðabók hans, „High and Low“,
sem kom út í fyrra, seldist í 25000 ein-
tökum fyrsta mánuðinn, og sjálfsævi-
saga hans í ljóðum, „Summoned by
Bells“, sem birtist fyrst í tímaritinu
The New Yorker, hefur selzt í meira en
100.000 eintökum. Ljóð hans eru mjög
aðgengileg og njóta þess vegna almennr-
ar hylli, ljóðin eru oft rímuð og hrynj-
andin hefðbundin. Einn gagnrýndandinn
segir, að hann yrki eins og Pound og
Eliot hefðu aldrei verið til. Betjeman
nefnir samt Eliot í einu kvæða sinna,
þar sem hann rifjar upp þeirra fyrstu
kynni. Betjeman sendi Eliot sýnishorn
af kvæ'ðum sínum meðan hann var enn
í gagnfræðaskóla, og eftir því sem seg-
n ykvæði Betjemans lét Eliot aldrei í
Ijós álit sitt:
„I wonder what he thought?
he never says
When now we meet, across
the port and cheese."
I rauninni má segja, að Betjeman
verði allt að ljóði, yrkisefni eru marg-
vísleg. Stundum dregur hann upp gam-
ansamar myndir úr hversdagsleikanum,
önnur kvæði hans eru ljóðrænar nátt-
úrumyndir. Gagnrýnendur eru vissulega
ekki á eitt sáttir um gildi verka hans,
en sjálfur segist Betjeman vera nægi-
lega hrokafullur til að líta á sjálfan sig
sem annað og meira en léttúðarfullan
vísnasmið. Ljóðagerðin segir hann að sé
sér hjartfólgnari en allt annað, og sjón-
varpsþætti og fyrirlestrarhald stundi
hann í rauninni aðallega til a'ð afla fjár
til að geta stundað yrkingar.
Hann var alla tíð ákveðinn í að
verða Ijóðskáld og olli sú ákvörðun föð-
ur hans miklum vonbrigðum, en hann
hafði ætlað honum að gerast silfursmið-
ur. Háskólanám stundaði Betjeman við
Oxfordháskóla. Ekki þótti hann áhuga-
samur námsma'ður, en tók þátt í félags-
lifi stúdenta, ritstýrði m. a. stúdenta-
blaði. Vinir hans segja, að engum hafi
þá þótt hann skáldi líkur. Auden og
Spender voru fyrirmyndirnar og skáld
áttu helzt að líkjast velefnuðum verð-
bréfasölum. Það gerði Betjeman ekki.
Framhald á bls. 12
LESBÖK MORGUNBLAÐSms 7