Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1967, Blaðsíða 1

j 34. tbl. — 24. september 1967. — 43. árg.
________________________________________________
í eftirfarandi samtali við Lesbók Morgunblaðsins segir próf-
essor Magnús Már Lárusson m.a.: Ellefu alda byggðar yrði
verðugast minnzt með rannsókn á elzta bæjarstæði Reykja-
víkur. Náttúrulegar aðstæður landnámsmannsins verður að
hafa í huga við Landnámurannsóknir framtíðarinnar. Sagna-
ritun 13. aldar ber vott um auðuga og menntaða yfirstétt.
Menn héldu að íslendingasögur væru til orðnar eins og alman-
akið, sem þeir skrifuðu upp á 19. öld. Sagnaritarar voru frjálsir
gagnvart íslendingasögum, en heilagra manna sögum var búið
stirðnað form. Rómönsk menning barst hingað með skólum
biskupssetranna. Frumorsakar norrænnar sagnaritunar er e.t.v.
að leita í máldagagerðir.
Fróðleiksþættir og sögubrot heitir
bók, sem nýlega kom út, safn rit-
gerða eftir prófessor Magnús Má
Lárusson. í tilefni af útkomu bókar-
innar átti blaðamaður Mbl. samtal
við prófessor Magnús Má og spurði
hann einkum um heimildir að elztu
sögu þjóðarinnar. Fyrst barst talið
að upphafi byggðar í landinu og
þeim viðbúnaði, sem nú er hafinn
til að minnast ellefu hundruð ára
afmælis íslandsbyggðar. Um þau
efni sagði prófessor Magnús:
— Þar hef ég dálítið sérstaka skoðun.
Það þýðir ekki að apa eftir þjóðhátíð-
inni 1874, þá voru forsendur hátíðahalda
allt aðrar en nú. Konungur var að koma
með stjórnarskrá og þjóðin var að vakna
til raunverulegrar meðvitundar um að
hún gæti stjórnað sér sjálf; þá var
ástæða til hátíðahalda að Þingvöllum
og þau gátu haft jákvæðan tilgang. Við-
horfið er allt anna'ð, er við viljum nú
minnast ellefu hundruð ára byggðsu-.
Allt, sem við kepptum að 1874, höfum
við nú fengið.
— Telur þú, að ártalið 1974 sé rétt
ártal til að minnast 1100 ára byggðar
í landinu?
— Það er að minnsta kosti eins gott
og hvert annað ártal, sem til greina
kæmi. Úr því að 1874 var valið til a'ð

Prófessor Magnús Már Lárusson við skrifborðið. (Ljósm.: Kristinn Benediktsson)
minnast þúsund ára byggðar sé ég ekki
ástæðu til að breyta til nú. 1 tímasetn-
ingu og minningu fornra viðburða mið-
um við gjarna við tvenns konar raun-
veruleika. Hitt er svo annað mál, að ým-
islegt gæti bent til þess, að byggð hér
sé eldri en þetta. Mín skoðun er sú,
að í tilefni þessara tímamóta ætti a'ð
nota tækifærið og finna hvar elzta bæj-
arstæðið í Reykjarvík hefur verið. Ef
vilji væri fyrir hendi, væri sjálfsagt
hægt að útvega pennnga til þessa og eins
mætti þjálfa menn til að standa að
þessu. Svo undarlega vill til, liggur mér
við að segja, að sumar lóðirnar, sem
helzt koma til greina sem elzta bæjar-
stæði, eru enn óskemmdar, svo að hér
býðst sérstaklega ákjósanlegt tækifæri
til rannsóknar á mikilsverðum atrfðum
fornrar sögu. Þetta tækifæri ættu menn
ekki að láta sér úr greipum ganga.
— Hvað vilt þú segja um elztu ritað-
ar heimildir íslenzkrar sögu, sem nú eru
nokkuð véfengdar, íslendingabók og
Landnámu?
— Um íslendingabók er það að segja,
að annaðhvort verður að leggja hana til
grundvallar við rannsóknir, eða hafna
henni gersamlega. Hún er þannig upp-
byggð.
Landnáma er mjög sterkt heimildar-
rit og vil ég færa fram tvær megin-
ástæður fyrir þessari fullyrðingu. Kem-
ur þar í fyrsta lagi til greina, a'ð brigða-
rétturinn var takmarkalaus, menn urðu
ætíð að geta sýnt fram á hinar beztu
heimildir að landi. Því efast ég ekkert
um, að rétt sé, að Jörundur goði hafi
lagt land til hofs, eða þeir Hákon teig-
inn i sama skyni. Landi'ð var þá, eins
og það er reyndar enn, mesti höfuðstóH
eignarinnar. í öðru lagi þurftu menn
samfara þessu að geta rakið ættir sínar
til að geta sannað heimildir sínar a'ð
eigninni. Þá má líka hafa hliðsjón af
hinum ströngu ákvæðum um stofnun
hjúskapar og við vitum fyrir víst, að
það tók töluverðan tíma að koma þeim
á. Hjúskapartálmunin náði til sjöunda
liðs í skyldleika, en bannið til fimmta
liðs. Því valt á miklu að geta rakið
ættirnar hindrunarlaust.
Þegar við lítum til hinna Nor'ður-
iandanna, getum við að vísu ekki bent
á neina „Landnámu" hjá þeim þjóðum,
en landnámssögubrot er í skjali einu