Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1967, Blaðsíða 6

BÓKMENNTIR
Framhald af bls. 4
Ef ég aðeins næði í hönd
— sem er horfin fyrir löngu.
Fyrir löngu.
Þrátt fyrir hina hátíðlegu, Biblíulegu
setningu um sóunarsemi herrans, og
skjálfta hjartans, er þetta sannfærandi
skáldskapur, ekki rismikill, en lífvæn-
legur og nýtur sín vel í hópi hinna ljóð-
anna. Ljóð eins og Barnið á götunni,
vitjar aðeins skálds, sem eins er ástatt
hjá og Sigurjón lýsir sjálfur:
Sýnir gróa fram í sálu minni.
Inn i liðna tfð.
Og ókomna tíð.
Oftast með skyndingu,
svo að ekki verða festar hendur né
augu á. —
Þessar sýnir auka drjúgum við mynd
okkar af skáldinu, en gera um leið erf-
iðara fyrir að meta verk hans. Það hefði
verið mun auðveldara að gera sér grein
fyrir skáldinu, sem orti Ljóðmæli, og
Heyrði ég í hamrinum, eingöngu.
I Barninu á götunni, kynnumst vi'ð
einnig ævintýraskáldinu Sigurjóni Frið-
jónssyni. Ævintýrin eru sum skyld
Skriftamálum einsetumannsins að formi,
þau eru Ijóðræn og bera vitni dulhyggju.
Algengt viðfangsefni eru samskipti
huldukvenna og sveitapilta, nokkurs
konar dæmisögur innilegar og trega-
blandnar. í þáttunum eru hjónabands-
vandamál oft tekin til meðferðar, eink-
um í smásagnasafninu Þar sem grasið
grær, 1937. Þar kemur Sigurjón fram
sem athyglisverður höfundur óbundins
máls; nokkrar sögur þeirrar bókar eru
með því besta, sem eftir hann liggur, og
gætu einar sér nægt til þess að nafn
hans geymdist í minni.
Fyrsta saga bókarinnar Hríðarbylur,
lýsir sveitafjölskyldu, sem berst harðri
og vonlítilli baráttu fyrir tiLveru sinni.
Hjónin hafa fjarlægst hvort annað,
hjartveikur bóndinn verður að þola sí-
vaxandi ónot konu sinnar ásamt ágangi
slæmra veðra. En hann getur ekki num-
i’ð staðar, gefist upp, því í dóttur sinni
eygir hann von: „Hugsun um Sigríði
brá fyrir eins og leiftri. Jafnvel í vofu-
ríkinu mundi lifandi í návist þess, er
maður unni“. Það eru römm veðurhljóð
í þessari sögu „um veikleika mannsins",
hún er nærfærnisleg lýsing á hugarheimi
manns, sem telur æviverk sitt unnið
fyrir gýg, en bugast samt ekki, horfir
til framtíðarinnar augum vonar.
Sagan Ég leitaði að orði, er í ætt við
Hríðarbyl. í henni er það sveitaprestur,
sem verður að þola vonbrigði lífsins.
Kona hans reynist honum ótrú, varpar
þeim skugga á lífsstarf hans, sem veld-
ur því áð hann snýr sér að öðrum verk-
efnum. Hann er örvæntingarfullur:
„Hann situr oft við borð með penna í
hönd — en skrifar lítið. Og aftur og
aftur segir hann við sjálfan sig: Ég leit-
aði að orði; lausnarorði. Og ég fann
það ekki“. En hjá bjartsýnismanninum
Sigurjóni Friðjónssyni getur saga ekki
endað þannig. í foreldralausum dreng,
sem presturinn hefur gengið í föður stað,
er falinn megintilgangur tilverunnar:
„Var ekki hlýjan til þessa foreldralausa
barns sú gjöf lífsins, sem honum var
sjálfum dýrmætust?" Og sagan endar
á mannúðarboðskap: „Hjálpsemi; hjálp,
sem ekkert heimtar og stefnir þó til
samhjálpar — mundi það ekki vera
lausnarorðið? Mundi það ekki vera
innsti kjarni lífsins? Og um leið — fyrir
þann er finnur — hin fyllsta hamingja?
Þar sem grasið grær, sagan, sem bók-
in heitir eftir, er að mestu leyti sam-
ræður tveggja gamalmenna, sem hitt-
ast af tilviljun á fjölförnum vegi, og
rifja upp gömul kynni. Niðurstaða sög-
unnar verða orð mannsins: „Það er
hreint ekki óhugsandi, að skilnaður okk-
ar hafi orðið okkur báðum drýgri til
vaxtar en samvistir hefðu orðið — enda
þótt okkur sýnist við hafa mikils misst.“
S amræðuformið er algengt hjá
Sigurjóni, umræður tveggja manna um
tilgang lífsins og leiðir. Þannig eru sög-
urnar Nótt í veitingahúsi, úr Barninu
á götunni; og Af mold ertu kominn, og
Spekingurinn í Norðurhlíð, úr Þar sem
grasið grær; rökræður um heimspeki og
þjóðmál.
Af mold ertu kominn, er löng smá-
saga og fjallar um mannleg samskipti
í ljósi hins nýja tíma, sem brýtur sér
leið til sveitanna, og inn í þorp á Norð-
urlandi. Kommúnismi og Halldór Lax-
ness eru þar m. a. til umræðu, og er for-
vitnilegt áð kynnast þeim sjónarmiðum,
sem þá voru ríkjandi um ýmislegt fram-
andi á þeim tíma, en margir nútíma-
menn þykjast að minnsta kosti hafa
krufið til mergjar. SigUrjón hefur margt
hugsað um kommúnismann, og kemur
það víða fram í ritum hans; ég nefni
sem dæmi lesendum til fróðleiks það
sem hann lætur spekinginn í Norður-
hlíð segja um þessa stefnu: „Er ekki
í Rússlandi — sem við vorum einkum
að tala um — sú hætta á ferð, að þeim
kunni að verða útrýmt, sem sjálfstæðast
hugsa, og að því fylgi storknun í ein-
strengingslegum kreddum fyrr éða síðar,
íhald, afturhald og afturför? — Eg trúi
ekki á óskeikula páfa í stjórnmálum
heldur — hvort sem þeir eru nefndir
Marx, Lenín, Stalín eða eitthvað ann-
að.“
Sögur Sigurjóns Friðjónssonar eru
móralskar, hafa ríkan siðferðisboðskap
að flytja án þess að höfundurinn ásaki,
dæmi. Hann hefur samkennd með öll-
um þeim, sem hann skrifar um, jafnt
fólki og grasi. Sögur hans eru „góðar
gamaldags frásagnir" með töluverðu
bókmenntagildi. Flestar þeirra hafa þol-
að vel tímans tönn, geta haft jafn mik-
ið gildi fyrir nýja lesendur og fyrir þá,
sem voru ungir á tímunum fyrir seinni
heimsstyrjöld. Þær hafa yfirleitt þann
kost að vera ekki langdregnar eða
mærðarfullar, heldur athyglisverðar, og
stundum ágætlega skemmtilegar.
E itt af því, sem gefur til kynna
vöku Sigurjóns, eru ljóðaþýðingar hans.
Hann mun ekki hafa kynnst að neinu
marki erlendum ljóðskáldum fyrr en um
fimmtugt. Frá því segir hann í inngangi
að Heyrði ég í hamrinum. Sigurjón
skrifaði líka formála fyrir Ljóðmælum,
og er í báðum þessum stuttu' ritgerðum
að finna viturlegar athuganii um ljóða-
gerð, og gefa þær ekki litla hugmynd
um skáldið og manninn. Sigurjón þýddi
mest eftir sænsku skáldin Fröding og
Karlfeldt, og Danann Johannes Jörgen-
sen; tvö fræg ljóð þýddi hann eftir
Edgar Allan Poe: Annabel Lee, og
Hrafninn. Hann hikaði ekki heldur við
áð leggja til atlögu við hið vandasama
Ijóð Shelleys um dauðann, og tókst von-
um framar. Þýðing hans á Hrafninum er
að mörgu leyti geðþekk, og sama er að
segja um aðrar þýðingar hans. Að von-
um tekst honum best við skandinavísku
skáldin, finnur þar einkum til skyld-
leika. Einnig er gaman að þýsku þýð-
ingunum þótt valið sé hefðbundið: Heine
og Goethe, en eitt ljóð eftir Theodor
Storm flýtur með.
Val Sigurjóns á verkefnum til þýð-
ingar ber vott dirfsku og kjarki, sem
er óvenjulegur. Og giftusamlega leitar
hann til skálda, sem eru lík honum að
gerð, eins og Karlfeldts. Það eru ekki
margir hnökrar á ljóðum þessa sænska
þjóðskálds í búningi Sigurjóns; engu er
líkara en þeir séu einn og sami maður-
inn Sigurjón og hann. Eða að í sam-
neyti við Karlfeldt eflist íslenska al-
þýðuskáldið, og fái rúm í salnum, þar
sem harpan síunga seiðir, og er gjafmild
þeim, sem gefa sér tíma til að leggja
við eyru.

-i-T;
I
Þær stúlkur á giftingaraldri, sem á næstliðnu ári höfðu ekki vitað hvað þeim
til friðar heyrði og látið hjá líða að ganga í hjónaband, voru spenntar fyrir
plóg á fyrsta sunnudegi í föstu og látnar draga hann um götur. Teikningin
er fyrst birt í bók eftir Troels-Lund: Dagligt liv i Norden.
HIÁIRÚ
ALLT ÁRBÐ
Mr að bar við í Svíþjóð á Lúsíu-
nótt laust eftir 1880, er Johan Svens-
son var að vinna í sögunarmyllu
sinni, að hann varð fyrir óþægilegu
atviki. Hann hafði unnið frameftir
kvöldi, en þegar klukkan var tólf
stanzaði sagarhjólið skyndilega, enda
þótt vatnshjólið, sem knúði sögina,
gengi af fullum krafti. Johan tók lukt
og gekk yfir að vatnshjólinu til að
vita hvað væri áð. Þegar hann beindi
ljósinu að leðurreiminni, sem lá af
vatnshjólinu yfir á sagarhjólið, sá
hann hvar vot hönd hélt reiminni
fastri. Jafnframt kvað við draugaleg
rödd:
„Lúsíunótt, þú langa nótt, buslum-
basl, buslumbasl, farðu heim og
leggðu þig, Johan Svensson".
Johan hljóp þegar til og stöðvaði
sagarhjólið og jafnskjótt veifaði
höndin til hans og hvarf niður um
gólfið.
mt essa frásögn er að finna í bók,
sem fyrir nokkru kom út í Svíþjóð:
God jul, om vardagsskrock och helg-
dagssed, av Jan-Öjvind Swahn. Bon-
niers. í þessari bók er fjallað um
ýmis hjátrúarfyrirbæri og þau rakin
ári'ð um kring. Þar segir frá því m.a.
r---

■íife.
U' v
|l|
111' — ■

hvernig hægt er að segja fyrir um
veðurfar langt fram í tímann með
því að ganga út á Mikjálsmessu, 29.
september, og virða fyrir sér stjörnu-
himininn, nánar tiltekið vetrarbraut-
ina, sem liggur eins og band um þvert
himinhvolfið. Fyrst skal horfa til
norðurs og gaumgæfa þann hluta,
sem liggur við sjóndeildarhring. Ef
hann er bjartleitur og skínandi boð-
ar það kaldan októbermánuð og ekki
ótrúlegt að snjói. undir mánaðarlok-
in. Ef nyrzti hluti vetrarbrautarinn-
ar er á hinn bóginn dökkleitur bendir
það til þess, að haustið ver’ði milt og
vætusamt. Með því að horfa í aðrar
áttir er svo hægt að komast eftir
því hvernig veðrið verður á öðrum
árstímum.
H
Lér er einnig sagt frá ýmsum
uppátækjum við upphaf föstunnar,
sem ýmist eiga rætur að rekja til
hjátrúar eða eru síðasta dægrastytt-
ing, áður en fastan sjálf, með öllu
sem henni tilheyr’ði, gekk í garð.
Margt var það sem menn báru við
í Svíþjóð fyrrum í föstuinngang:
köttur var sleginn úr tunnu eins og
enn er gert á Akureyri, en einnig
var höfuðið dregið af gæsinni. Er það
svipaður leikur; gæs er hengd upp á
afturfótunum og riddarar ríða hjá og
reyna að svipta af henni höfðinu
um leið. Sá riddari bar sigur úr bít-
um, sem tókst að hrifsa til sín höfuð
gæsarinnar. Þá segir hér frá furðu-
legum viðurlögum, sem ungar stúlkur
voru beittar, sem höfðu veri’ð á gift-
ingaraldri næstliðið ár án þess að
ganga í hjónaband. Þær voru spennt-
ar fyrir plóg og látnar draga hann
um götur, ugglaust í því skyni að
hvetja allar ungar stúlkur til að
ganga í hjónaband strax og þar höfðu
aldur og þroska til.
E
I!
Búálfur, tomte, hugsar um hag heim-
ilisins.
I in hrollvekja er hér frá hvíta-
sunnu, er segir frá orminum í lindi-
trénu, lindorm, sem einmitt vaknar af
dvala þann dag og er þá mjög að-
þrengdur af sulti eftir vetrarlangt
hungur. Ung stúlka, Elna Nilsdóttir,
var á leið til kirkju á hvítasunnudag
laust eftir 1850. Sólin skein, fugl-
arnir sungu og beikiskógurinn ilmaði
ljósgrænn. Við veginn stóð linditré,
neðstu greinarnar voru svo lágar, að
þar var mátulegt sæti. Þar settist
Elna, lokaði augunum og lét sig
dreyma. Sjalið lagði hún á grein vi'ð
hliðina. Varla hafði hún komið sér
fyrir, er lindormur, með augu stór eins
og undirskálar, gægðist út um rifu
í trénu yfir höfði hennar. Þegar hann
hafði nokkrum sinnum deplað aug-
unum á móti sólinni varð hann var
stúlkunnar og vatn kom í munn hans.
Framhald á bls. 14
24. september 1967
6 LESBÓK MOIL GUNBLAÐ SINS