Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1966, Blaðsíða 12

HÖLMAVIK
Framhald af bls. 10
á millí stranda. Eitt er það, sem sér-
staklega bendir á þetta, og það er Sel-
ströndin norðvestan fjarðarins. Þar
skiptast á klettabelti og grónir stallar,
sem snarhallar frá efstu brún og í sjó
fram. Ekki er þó þessi halli jarðlaganna
láréttur fram með ströndinni, heldur
hallar þeim skáhallt innan og ofan
frá brún á móts við Bassastaði og ská-
hallt út ströndina alla leið út á Reykja-
nes, svo að segja óslitið. Þetta er svo
ótvírætt tákn um jarðrask og jarðsig,
að betra getur varla verið. Borgirnar
ofan við Hólmavík hafa líka fengið sinn
„omgang“ því að það er eins og þær
steypist kollhnís út í fjörðinn ofan
Hóbnavíkur; þar skiptast á grasgeirar
og klettastallar upp á efstu brúnir. Þó
er þetta ekki eins reglulegt þar og á
Selströndinni. í Borgunum er meira um
lárétta stalla, sérstaklega neðan til, og
þar byggja menn nú hús sín. En eitt
er víst: það eru margir grasigrónir
geirar þarna í Borgunum, þar sem gott
er að liggja og sóla sig á góðviðrisdög-
um. Sunnan fjarðarins er þetta ekki eins
áberandi, þótt landinu halli þar að vísu
meira og minna í sjó fram, það má
þó víða sjá ótvíræð merki um jarð-
rask og jarðsig niður að firðinum. Þetta
er eitt af þeim fyrirbrigðum, sem gera
útsýnið frá Hólmavík svo sérstakt og
rómantískt.
Jarðhiti er í Hveravík á Selströnd úti
undir Reykjanesi niður við sjó, og hef-
ur nú verið byggð þar ágæt sundlaug.
Nú er kominn vegur alla leið þangað.
Mun láta nærri að þangað sé um 30
km. vegalengd frá Hólmavík.
Þess má líka geta, að fremst á eyr-
inni, sem Hólmavík stendur á, eru
kíettastallar og þaðan liggja sker sem
ganga út og suður í sjóinn.
Eitt þeirra er mest (Hólminn), og á
fjöru koma þessi sker svo að segja
óslitið upp úr sjónum og mynda þannig
ihöfri frá náttúrunnar hendi.
S ýslumannsembættið var flutt frá
Borðeyri til Hólmavíkur 1938. Síðasti
sýslumaður á Borðeyri var Halldór Kr.
Júlíusson, en fyrsti sýslumaður í Hólma-
vík var Jóhann Salberg Guðmundsson,
frá 1938 til 1958. Frá 1958 hefur Björg-
vin Bjarnason verið sýslumaður, og
held ég, að ég megi segja, að báðir
þessir menn hafi verið vel látnir af
sýslubúum.
Ég gleymdi að geta þess í samibandi
við Víðidalsá og Stað, að þar er veiði
nokkur, og hefur áin verið leigð út um
langan tíma. Víðidalsá er almikil lax-
veiðiá, aftur á móti er í Staðará aðal-
lega um silungsveiði að ræða, þó að
eitthvað gangi í hana af laxi.
M
lTJ.argt gæti eg sagt meira um
menn og málefni þar nyrðra. Hólm-
vikingar eru yfirleitt léttlyndir og fé-
lagslyndir menn, sem gaman er að
blanda geði við, og á ég þá bæði við
þá, sem eru þar enn, og hina, sem
burt eru fluttir. Halda þeir því skemmt-
anir ýmiss konar og dansleiki. Það
háir Hólmvíkingum mjög, að þá vant-
ar gott samkomuhús, því að samkomu-
húsið, sem þeir hafa orðið að notast
við í mörg ár, er orðið alls ófullnægj-
andi. Aftur á móti er komið myndar-
legt félagsheimili með leiksviði á
Kirkjubóli, og heitir það Sævangur.
Verða Hólmvíkingar því að gera sér
það að góðu að sækja allar meiri hátt-
ar skemmtanir þangað.
Aðalvandamálið í Hólmavík núna og
undanfarin ár er atvinnuleysið, og það
sem verra er: þá vantar stærri og nýrri
skip. Þeir eiga fimm báta, 28—35 tonn,
og fjóra báta 10 tonna fyrir utan trill-
ur. Stærstu bátarnir eru of litlir til að
elta síldina norður og austur fyrir land.
En á hverju lifir þá fólkið í Hólmavík?
ar hið rómverska riki hruridi til grunna,
varð páfinn af hreinni nauðsyn að taka
stjórn Rómar í sínar hendur vegna þess
pólitíska tómrúms, sem hafði myndazt.
Trygging fjárhagslégs sjálfstæðis varð
að fá me'ð öðrum hætti en nú á tímum,
því að skattar voru litlir eða engir, en
þrælar og öreigar gátu lítið látið af hendi
rakna. Aftur á móti varð kirkjan að
kalda uppi kennslu, trúboði, klaustrum
og allskonar sjúkrahjálp og mannúðar-
starfsemi, sem veraldarlegir valdhafar
létu sig litlu eða engu varða. Kirkjan
varð því að hafa tekjur sínar af jarð-
eignum, alveg eins og konungar og léns-
herrar. Sumar þessara jarðeigna
voru fengnar við arfleiðslu eða gjafir,
aðrar látnar í té af stjórnarvöldum, enn
aðrar fengnar fyrir vaxandi vald bisk-
upa í borgum, og svo fór að lokum, að
kirkjan átti ]A til Ve allra jarðeigna.
Hún var þá orðin auðug stofnun og óháð,
næð djúpar rætur í öllu atvinnulífi mið-
aldanna.
Af öllu þessu leiddi hinsvegar, að
kirkjan varð vegna fjárhagslegs öryggis
sins að vera á móti öllum freklegum
þjóðfélagsbreytingum, sem gátu stofnað
í hættu starfi hennar á sviði trúarboð-
unar, kennslumála og mannúðarmála.
Hún varð líka a'ð verjast áleitni konunga
og lénsaðals og tókst það í Norður-
Evrópu þangað til við siðaskiptin, þegar
furstar og aðalsmenn sölsuðu undir sig
eignir hennar, en í Frakklandi allt fram
að stjórnarbyltingunni miklu.
Kirkjan varð líka að tryggja sér mögu-
leika til áð rækja sitt andlega hlutverk.
Baráttan gegn heiðninni hafði verið hörð
og löng og allskonar heiðnar venjur
tiðkuðust meðal alþýðu. Við það bætt-
ist flóðalda Múhamme'ðstrúarinnar, sem
hafði lagt undir sig mörg kristin lönd og
þrengdi stöðugt að austan frá. Kirkjan
varð að standa sameinuð til þess að fá
haldið velli. Það varð því þjóðfélagsleg
naúðsyn að halda niðri öllum dreifing-
aröflum og „villutrú", sem hlaut að
veikja mótstöðuafl hennar. Tíðarandinn
og sannfæring þess, að trúin yrði að
vera ein og óskipt, verður varla skilin,
r.ema hin erfiða aðstaða kirkjunnar gegn
ytri hættum sé tekin með i reikninginn.
Þessvegna lögðu líka stjórnvitringar
kirkjunnar svo ríka áherzlu á einlífi
klerka, svo áð þeir yrðu engum öðrum
háðir. Kirkjan varð að halda uppi róm-
verskum aga, og reglu.
Kirkjuhöfðingjarnir urðu að vera
hæfir menn, færir um að stjórna,
setja reglur og fylgja þeim fram. Gáf-
aður drengur af alþýðustétt gat stund-
um risið til hárra metorða innan kirkj-
unnar, einkum með því áð ganga klaust-
urveginn, en annars var manna með
stjórnarhæfileika helzt að leita meðal
aðalsins. Á hinn bóginn var réttarfar á
umrótstímum miðaldanna ekki með
þeim hætti, að kirkjunnar menn, upp-
aldir í rómverskri lögvísi, gætu sætt
sig við það, t.d. áð láta einvígi skera úr
málum, og því varð kirkjan að koma
sér upp sínum eigin dómstólum, eiga
sinn „extra territorial" rétt í löglausu
umhverfi.
Almenningur mátti að jafnaði vænta
skjótari, formlegri og réttlátari máls-
Erfðir og umhverfi.
I undanförnum þáttum hefur ým-
islegt verið sagt um áhrif erfða og um-
hverfis á líffræðilega þróun, en hvort
Uppgröftur fornminja við Dauðahaf.
Loftinu? JS, auðvitað, en þó að Hólm-
víkingar séu nægjusamir, þá dugix það
ekki til. Fleira þarf að koma til ef
menn eiga að haldast þarna við. Allir
vinna þorpsbúar, ef vinnu er að fá.
Eins og ég hef áður sagt eru þeir nægju-
samir, og aldrei hef ég heyrt þá kvarta.
Ég held, að barlómur (og ég hef reyndar
kynnzt því) fari mjög eftir byggðar-
lögum.
B ryggja er þarna nýleg, járnuð
utan, en „rnassiv" hið innra, svo að
þar geta lagzt stór hafskip. Áður var
þama löng og sterkbyggð trébryggja
og var hún gerð úr rekaviði af Strönd-
um, enda er víst hvergi meiri rekavið-
ur hér við land. Svo er þarna stórt
síldarplan, sem ekki hefur verið notað
í um 20 ár, enda orðið feyskið, eins
og ég komst áþreifanlega að, þegar ég
var rétt búinn að missa bílinn minn þar
niður fyrir nokkrum árum.
Ég man þá tíð, þegar þarna var sölt-
uð síld, og allir, sem vettlingi gátu vald-
ið, unnu af kappi. Nú er það löngu lið-
inn tími; en eitt er víst, að þarna verð-
ur hið opinbera að hlaupa undir bagga
og koma til móts við þetta þrautseiga
fólk, sem um langan tíma er búið að
þreyja þarna atvinnuleysi við óblíð veð-
ur og löng skammdegi, og bíða eftir
þeim gula og síldinni, sem getur orðið
löng bið enn. Það er þó fjarri mér að
ætlast til þess, að ríkið hlaupi alls
staðar undir bagga, en Hólmavík hefur
sérstöðu, bæði hvað atvinnuleysi snertir
og fjarlægð frá höfuðstaðnum. Fyrir
15—20 árum var sett á stofn niðurlagn-
ingarverksmiðja fyrir smásíld, en það
fyrirtæki stóð ekki lengi. Því miður
var það, eftir því sem ég bezt veit, kæft
í fæðingunni.
I Hólmavík eru nú um 400 íbúar, en
síðastliðið haust fluttust þaðan um 20
manns, og ef ekkert yrði gert, héldi
flóttinn áfram, og geta menn séð að við
svo búið má ekki standa. Þarna vantar
einhvern sterkan mann til framkvæmda
og forystu. Þetta fallega pláss með
mörgum nýjum húsum og ágætum skil-
yrðum bæði á sjó og landi verður að
efla og styrkja, svo að fólkið, sem þar
býr og vill búa, megi búa við öryggi og
traust á framtíðinni. Það hefur til þess
unnici.
20. marz 1966.
Rómverskt hafskip — eins og Páll ferð'aðist með
— Húmanismi
Framhald af bls. 4
uð af Hellas og Róm. Páll notaði gyð-
inglega og gríska menntun sína til út-
skýringar kristinnar trúar, enda hefur
hann verið kalla'ður hinn fyrsti guðfræð-
mgur. Var þar ekki farið í geitahús að
leita ullar, því að enn nota allar vísinda-
greinar að meira eða minna leyti hug-
£ök og heiti, sem fengin eru frá Forn-
grikkjum.
Rómverjar áttu lítið af djúphygli
Grikkja, en þeir áttu þau hyggindi,
sem í hag korna. Skipulagsgáfa þeirra
beindist ekki aðeins að sigurvinningum
í hernaði, heldur engu síður, er stundir
hðu fram, a'ð því að setja í fastar skorð-
ur löggjöf og stjórnarfar. Lögvísindi
þeirra náðu einkum fulkomnun á 3. öld
og stjórnskipulagið hélt sér furðanlega,
þótt ríkinu sjálfu hnignaði vegna gífur-
legs herkostnaðar og margra innri mein-
semda. Rómverska kirkjan tók þetta
skipulag í arf og margir af eftirmönnum
Péturs, fiskimannsins frá Genesaretvatni,
voru meðal mestu lögspekinga sinnar
samtíðar.
tveggja skiptir líka meginmáli við þróun
menningarinnar og stofnana hennar.
Hér hefur verið rætt um þríþættan arf
kirkjunnar sem stofnunar, en fróðlegt
er að kynnast grein, sem Garl G. Gustav-
son prófessor í sagnfræði við Ohio-há-
skóla gerir fyrir áhrifum ytra umhverfis
á sögu kirkjunnar í mjög skýrt skrif-
aðri bók: A Preface to History (1955).
Hann telur það undravert að trúar-
kenning mildi og auðmýktar skyldi ekki
aðeins lifa af innrásir hálfvilltra þjóða,
heldur vinna siðferðilegan sigur á þeim.
í vörn sinni varð kirkjan stundum að
sækja fram á sviðum, sem áttu lítið skylt
við andlegan boðskap hennar, en þeg-
12 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS'
5. júní 1966