Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1966, Blaðsíða 1

báðum megin Atlantslhafs, hrifizt af
a'ð horfa á sömu sjónvarpssendinguna
samtímis. Með því að sigrast á síðasta
þröskuldi fjarlægðarinnar, hafa gervi-
hnettir hafið nýtt tímabil á sviði mann-
legra samskipta. í ölium áþreifanlegum
skilningi munu iandfræðileg og pólitísk
landamæri hætta að vera til.
Til þess að skilja sigur gervihnatt-
anna á rúmi og tíma, verður að muna,
að sjónvarp og útvarpssími ganga með
geysihárri tiðni, sem köiluð er mikró-
byigjur. Þessar byigjur fyigja ekki boga
jarðarinnar heldur ganga í beinni línu.
Þar af ieiðir, að „seiiing“ þeirra tak-
markast af 30—40 km. sjónhring eftir
landslagi.
T il þess að senda skeyti um mikl-
ar vegalengdir á landi, nota sjónvarp
David Sarnoff:
r
SJONVARPSBYLTINGIN
Mannkynið stendur nú and-
spænis yfirvofandi fjar-
skiptabyltingu, sem mun breyta
bö-gum manna jafn-rækilega og iðn-
byltingin á 19. öld gerði.
Á næstu 5—10 árum verða komn-
ir orkumiklir gervihnettir hátt uppi
yfir miðbaug, sem geta sent sjón-
varpssendingar beint til þeirra, er
tæki eiga, hvar sem er í heiminum,
án þess að endurvarp þurfi að koma
við sögu móttökumegin, eins og nú
á sér stað. Löngu fyrir árið 2000
geta menn haft tafarlaust fjarskipta
samhand — með hljóðvarpi og sjón-
varpi, skriflega og skipzt á rafreikna
upplýsingum — við hvern sem er
©g hvar sem er. Menn í Stokkhólmi,
New York eða Buenos Aires munu
geta pantað og fengið, næstum sam
stundis, eintök af verzlunarsamn-
ingum og sögulegum skjölum, ljós-
myndir og ljósprentanir frá hvaða
stað, sem vera vill á hnetti vorum.
]^íámsmenn, bvar I beimi sem er,
munu geta „sótt tíma“ um lokað sjón-
varp í Oxford eða Harvard, Svarta-
skóla eða Moskvu-háskóla. „Ráðstefnu“
taisambönd færast í aukana, svo að
vísindamenn, til dæmis að taka, geta
tekið þátt í alþjóða-umræðum, og bæði
eéð og heyrt starfsbræður sína, án þess
»ð fara úr vinnustofum sínum. Ef vanda
mál ber að höndum, munu fulltrúar
SÞ geta „hitzt“ tafarlaust, rætt máiin
og greitt um þau atkvæði, án þess að
íijúga til New York.
Margir þekkja sjálfsagt hin einstöku
tæknilegu atriði, sem hér koma við
fiögu —• sambands-gervihnetti, mini-
elektrónísk tæki, rafreikna og hina
furðulegu laser-geisla, sem geta haft
jnæstum ótakmarkaða töiu rása. Sumir
vita einnig, að neðansjávar-strengir,
cem n,ú flytja ritsíma- og taisímaskeyti,
Biunu mjög bráðlega verða útbúnia- til
Myndin er tekin í apríl 1912, þegar Taft Bandaríkjaforseti leyfði Sarnoff ein-
um að hafa loftskeytasamband við linuskipið mikla, Titanic, þegar það var
að sökkva. — 1500 manns fórust með skipinu.
að flytja sjónvarpssendingar, eftirmynda
sendingar og svo að segja allar aðrar
elektróniskar sendingar. En það eru
ekki nema sérfræðingar, sem geta gert
sér ljóst, hvernig allir 'þessir þættir
verða sameinaðir — og jafnvel ennþá
færri gera sér Ijósa hina víðtæku þjóð-
félagslegu, hagfræðilegu og stjórnmála-
legu þýðingu þeirra. Þar koma í gagn-
ið kraftar, sem geta haft óútreiknanleg-
ar afleiðingar til góðs og ills.
HIMINHÁR turn.
E ftirtektarverðasti fyrirboði þess-
arar nýju samskiptaaldar hefur verið á
braut síðan 6. apríl 1965, þegar gervi-
hnettinum Early Bird var komið fyrir
35.881 km. uppi yfir miðbaug. Early
Bird getur tekið við og sent frá sér
sjónvarps-, talsima-, rafreikna- og eftir-
myndasendingar miili N-Ameríku og
Evrópu. Þegar haiá miiljónir manna,
og útvarpssími venjulega margar milli-
stöðvar eða turna. Því hærri sem turn-
inn er, því lengra getur hann sent frá
sér. Early Bird er raunverulega ekki
annað en einn svona turn — en bara
35,881 km á hæð! Hann getur sent út-
sendingar til næstum þriðja hluta yf-
irborðs jarðar. Tveir slíkir gervihnett-
ir á réttum stöðum yfir jörðu, mundu
fullkomna net, sem næði til alls hins
byggða heims.
Fyrirrennarar Early Birds, tveir Tel-
star- og tveir Relay-gervihnettir, náðu
til stórs svæðis, en aðeins takmarkað-
an tíma dag hvern — það er þegar
jörðin, á snúningi sínum, sneri þessu
svæði inn á sjónsvið gerviðxnattanna.
Early Bird losnaði við þessi hlé, vegna
þess að hann er „samstilltur“, þ.e. hann
fer kringum jörð á nákvæmlega sama
24 klukkustunda tímanum, sem jörðin
snýst einn hring. Þetta er raunverulega
sama sem hann sé staðbundinn.
SVIPMYND Lesbókarinnar í dag
Tjallar um höfund þessarar grein-
ar.
ER FRAMUNDAN
En Early Bird er ekki nema byrj-
unin. Bráðum koma stærri og kraft
meiri gervihnettir, sem geta geymt 10-
20 sjónvarpsrásir og þúsundir talsíma-
og rafreiknitalnarásir samtímis. Þessir
gervihnettir verða geysistór „skipti-
borð“ í geimnum, sem senda áfram el-
ektrónisk boð, allra tegunda, til og frá
hvaða stað sem vera vill á jörðinni.
HÆTTUL.EG TÆKI.
S tórkostlegustu framfarirnar á
sviði fjarskipta — sem bjóða upp á
gífurleg tækifæri og möguleika, en einn-
ig hættu, álít ég að komi með þessum
sterku gervihnöttum, sem geta sent
beint til hvaða sjónvarpstækis, sem er
í víðri veröld. (Venjulegt sjónvarpstæki
þarfnast ekki nema lítilfjörlegra Oig
ódýrra breytinga, til þess að geta tekið
við boðum beint utan úr geimnum).
Eins og er, þarf Early Bird sérstakar
stöðvar á jörðu niðri, til þess að end-
urvarpa sjónvarpssendingum sínum.
Þannig hefur móttökustöðin stjórnina.
Bandarísk stöð ákveður, hvort dagskrá
frá Evrópu verður send áfram handa
áhorfendum í Bandaríkjunum, en 'ev-
rópsk stöð ákveður hvort veita skuli
evrópskum áhorfendum aðgang að
bandarískri dagskrá. En þessi yfirráð
á hverjum stað hverfa úr sögunni jafn-
skjótt sem við getum tekið beint á móti
erlendum útsendingum, rétt eins og við
getum nú tekið á móti stuttbylgjusend-
ingum í útvarpi.
Hin gamla skoðun, að aðeins auð-
ugar og tækniþróaðar þjóðir muni hafa
efni á útvarps-gervihnöttum, sem sendi
út sjónvarpsefni, ihefur verið afsönn-
uð. Kostnaðurinn hefur minnkað stór-
lega. Samstilltan gervihnött er nú hægt
að búa til og staðsetja fyrir einar 10
milljónir dala, (um 430 millj. ísl. kr.)
eða þriggja hnatta kerfi fyrir 30 millj-
ónir. Þetta er ódýrt, því að sjónvarps-
stöð í stórri borg kostar nú þegar meira
en þetta.
Um svipað leyti og Early Bird var
settur á braut, tóku Sovétríkin að reka
sinn fyrsta fjarskiptahnött, sem sendir
sjónvarpsboð milli Moskvu og Vladiv-
ostok um 6.500 km. vegalengd. Gervi-
hnötturinn getur líka flutt tvístefnu
margrása talsíma og ritsímaskeyti, svo
og símamyndir. Vafalaust koma Sovét-
ríkin sér upp gervihnattakerfi með tíð
og tíma, sem nær til alls hnattarins, og
bjóða öðrum löndum afnot af því með
skilmálum, sem ákveðast fremur af
pólitískum en hagrænum sjónarmiðum.
Og áður en lýkur verða komin upp mörg
svona kerfi.
Þegar sovézkur gervihnötttur fer að
geta útvarpað beint til bóndabæjar í
Kansas — eða Bandaríkjahnöttur til
samyrkjubús í Ungverjalandi — hver
verður þá til þess að hindra, að þessi
fjarskiptaaðferð verði banvænt vopn —.
tæki til allsherjar undirróðurs og stríðs-
æsinga? Freistingin af sjónvarpi frá
fjarlægum stöðum — síðar meir í lit-
um — verður næsta ómótstæðileg.
Aróður — lævís eða ódulbúinn — mun
koma í ginnandi umbúðum sem skemmt-
un, fræðsla, menning. Þannig getur
tæki til gagnkvæms skilnings og
fræðslu endurkastazt sem aukin spenna
og hatur.
Nú er tíminn til að afstýra þessari
augljósu hættu. Ef við drögum það,
þótt ekki væri nema fimm ár, að tak-
ast á við vandamál alþjóða-eftirlits,
getur ruglingurinn, sem af þeirri van-
rækslu stafaði, orðið okkur ofviða.
Fyrstu samskiptin.
Með hjálp gervihnatta, sem ná til
allrar jarðarinnar, verða dagskrár um
heilsufræði, almennan þrifnað, menntun,
lestrarkennslu og önnur efni send til
vanþróaðra og jafnvel frumstæðra
Þjóða. Ríkisstjórnir og einkaframtak
ið mun geía einangruðum þjóðflokkum
Framlhald á bls 14