Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1966, Blaðsíða 11

Hann baðst afsökunar!

— Heíur hann nú segið þig aftur? — Já! — Af hverju ertu svona ánsegð? —
. .. . ~ ... ■- .—fc.. i
itiMmiií

EFTIR síðari stórstyrjöld mátti kaupa við vægu verði undra-
fögur marmarahöfuð, sem brotin höfðu verið af höggmynd-
um einhvers staðar langt inni á fjarlægum víðáttum Asíu —
eða höfðu verið grafin úr jörðu, hver veit hvar. En jafnvel
lítt fróðir menn í listasögu máttu hér kenna brot af dýr-
gripum þeirrar fornu Gandhara-listar, sem varð til í norður-
héruðum Indlands. Þessi list breiddist allvíða út í Asíu og
þróaðist öldum saman. Mér er í minni eitt af þessum „höfð-
um“, sem einn kunningi minn í Hong Kong hafði fengið að
láni — og gat vel fengið keypt fyrir nokkur hundruð krón-
ur, ef hann hefði viljað. Yfir þessu afhöggna marmarahöfði
hvildi svo mikil tign, ró og fegurð að jafnvel einfaldur maður
hlaut að skilja að það hafði mikið listrænt gildi. Og (hvílíkt
verk hefir þá öll styttan verið meðan Ihún var í heilu lagi.
Flestir íslendingar myndu líta á það sem óþarft verk og
illt ef saguð væri í sundur stytta Jóns Sigurðssonar á Aust-
urvelli, eða ef einhver garpurinn færi vaðandi inn í listasafn
Einars Jónssonar með sleggju og tæki að brjóta höfuðin af
höggmyndunum og selja síðan fyrir nokkra dollara erlend-
um mönnum, í þeim tilgangi að kaupa sér sígarettur og bjór.
Ef ég þekki lesandann rétt, þá myndi hann ekki aðeins viðhafa
ófögur orð um þetta framferði, heldur einnig finna til.
Þannig er um listaverk, sem oss eru kunn og kær, og eru
sýnileg með berum augum, svo að sprungur og skemmdir sjást
og menn geta þreifað á þeim. En þegar um tónverk er að ræða
og jafnvel talað mál, þá eru menn ekki jafn næmir á það, sem
sæmilegt er og ósæmilegt.
Klassisk messa er eitt af þeim listaverkum, sem fslendingar
hafa eitt sinn átt, en farið með líkt og skrælingjar, sem slá
höfuð af höggmyndum. Að vísu erum vér ekki einir um þessa
villimennsku. Hún á sér sögu og einnig orsakir. En fáir munu
þó hér á landi nógu kunnugir sögu litúrgíunnar til þess að
gera sér ljóst hvað hefir verið brotið af þessu listaverki, sem
heilög kirkja hefir verið margar aldir að smíða. Vér erum
komnir svo langt niður í helgihaldi að lifandi skilnings er hér
ekki að vænta, nerna hjá fáum mönnum, en að tileinka sér
lifandi skilning á list helgiþjónustunnar tekur alllangan tíma,-
ekki sízt þar sem menn hafa tamið sér að taka engan þátt í
helgihaldinu, en hlýða óvirkir á, einnig þá liði, sem flestir
menn geta tekið þátt í, með því að nota þær gáfur, sem Guð
hefir gefið þeim.
'Hér verða ekki rakin þau spjöll, sem unnin hafa verið
um langt skeið á heilagri messu og öðrum athöfnum heilögum.
Hitt ber ekki að þegja um, að lítúrgísk vakning hefir á síðari
áratugum breiðzt land úr landi, og laðað marga menn að til-
beiðslulífinu, sem þeir áður voru orðnir frásnúnir. Miklar
rannsóknir hafa átt sér stað og að þeim hefir unnið fjöldi
mætra manna í mörgum kirkjudeildum og það er engin goð-
gá að tala um vakningu í þessu sambandi, og tekur hún bæði
til hins talaða orðs og tónlistar. Möguleikar til endurreisnar
eru margir, og útkoman í hinum ýmsu löndum og kirkju-
deildum er engan veginn steypt í sama móti.
Nú aðhyllumst vér fremur einföld form, og teljum að oft
væri ávinningur að nota minna tón og meira mælt mál í
messunni. Menn hafa látið í ljós einhvern óljósan grun eða
ótta við að lítúrgískar endurbætur muni leiða til „formalisma“
og aukinna „hákirkjulegheita“ í slæmri merkingu þess orðs,
en vor á meðal er lítil ástæða til að óttast slíkt, en miklu meiri
ástæða til að vona að Guði og mönnum verði með nokkrum
umbótum betur þjónað en nú tíðkast, meðan messan líkist
sundurbrotnu listaverki, sem eitt sinn var lífræn 'heild, en
er það ekki lengur.
Það sem ástæða er til að óttast er það hræðilega misræmi,
sem oft má finna í hérlendum messum — og hefir lengi verið.
Eitt æpir gegn öðru: Frá altarinu er Jesús Kristur játaður,
tignaður og tilbaðinn, en úr stól er honum afneitað og upp
dregin af honum skrípamynd, líkt og „hirðstjórans þrælar“
gerðu á sínum tíma og vér könnumst við úr tuttugasta og
fjórða og fimmta passíusálmi. Hallgrímur varar menn við
því að hæða Drottin og hvetur menn til einlægni í tilbeiðsl-
unni. Þess vegna ber bæði að forðast smekkleysur og mark-
leysur í kirkjunni, en keppa eftir hinu góða, fagra og full-
komna.
A erlendum bókamarkaði
The Golden Treasury of the Best
Songs and Lyrical Poems in the
English Language. Selected and
arranged by Francis Turner Pal-
grave. With a Fifth Book sel-
ected by John Press. Oxford Uni
versity Press 1965. 7/6
Bók þessi hefur oft verið end-
urprentuð frá þvi að hún kom
fyrst út 1861. í fyrstu útgáfu voru
engin kvæði þálifandi höfunda.
Fimmta bók þessarar útgáfu flyt-
ur verk skálda, sem lifandi voru
1861, og sem uppi hafa verið síð-
an og eru ennþá ofan moldar.
Úrvalið nær til 1962. Bókin kom
fyrst út í þessari gerð hjá Ox-
ford 1964 og er þetta endurprent-
un þeirrar útgáfu. Fimmta bókin
er tæpur helmingur allrar bók-
arinnar. Þetta er ein sú bók, sem
mestrar hylli hefur notið af sýn-
isbókum enskrar ljóðagerðar,
allt frá því að hún kom út í
fyrstu, og þessi gerð hennar hef-
ur hlotið ágæta dóma.
The Charlcs Dickens Companion.
Michael and Mollie Hardwick.
John Murray 1965. 25/—
Dickens er vinsælasti höfundur
sem Englendingar hafa átt. Bæk-
ur hans urðu strax mjög vinsæl-
ar og vinsældirnar hafa ekki dvín
að þá öld, sem er senn liðin frá
dauða hans. Fáir höfundar hafa
dregið upp slíkan fjölda persóna
sem hann, og flestar þeirra verða
minnisstæðar. Þessi bók er nokk
urs konar uppsláttarrit í Dickens.
Bókinni er skipt í kafla. Sá fyrsti
er skrá yfir rit hans í tímaröð;
annar kaflinn er skrá yfir flest
allar þær persónur sem máli
skipta í ritum hans og smávegis
deili sögð á þeim; þriðji kaflinn
er söguþráður skáldsagnanna og
helztu smásagnanna; fjórði kafl-
inn er úrval tilvitnana og loks er
stutt frásögn af Dickens, ævi
hans og verkum.
Þessi bók hentar þeim vel, sem
áhuga hafa að lesa verk þessa
ágæta höfundar og vilja kynnast
verkum hans nánar. Þetta er
nokkurs konar lykill að verkum
hans. Bókin er smekklega gefin
út og myndskreytt.
Friedrich Schiller: Maria Stuart
— Die Jungfrau von Orleans —
Die Braut von Messina — Wil-
helm Tell. dtv Gesamtausgabe
7—8. Deutscher Taschenbuch Ver
lag 1966. DM 9.60.
Þessi tvö bindi dtv heildarút-
gáfu Schillers komu út í febrúar
sl. 1793 um vorið er talið að
Schiller hafi í fyrstu komið 1
hug að setja saman leikrit um
Maríu Stuart. 1799 skrifar hann
Goethe um áhuga sinn á örlög-
um þessarar ógæfusömu drottn-
ingar. Hann minnist á þetta í
fleiri bréfum til Goethes sama ár,
og í júli tók hann að vinna að
verkinu og lauk því í júní 1800.
Leikritið var frumsýnt í Weimar
14. júní 1800. Hálfum mánuði eft-
ir frumýningu Maríu Stúart tek-
ur Schiller að vinna að leikriti
um meyna frá Orleans. Hann
skrifar vinum sínum um verkið,
bæði Goethe og Körner, og í bréfi
til Göschen segir hann síðar, eft-
ir að leikritið hafði verið sýnt og
prentað, að hann hafi skrifað það
út úr hjarta sér og boðskapur
þess ætti erindi í hjörtu mann-
anna. Þetta leikrit kom út 1801
og var frumsýnt í Leipzig í sept-
ember 1801. Þessi tvö leikrit eru
í sjöunda bindinu. í áttunda bind
inu eru: Die Braut von Messina,
Wilhelm Tell, Semele, Körners
Vormittag og fleiri smáþættir.
Þessi bindi eru endurprentun
Carl Hanser-útgáfunnar, prentuö
í heild með öllum athugagreinum.
Þessi heildarútgáfa Schillers
verður alls 20 bindi og verður
lokið í haust.
England under Queen Anne —*
Blenheim — Ramillies — The
Peace. G.M. Trevelyan. Collins
— The Fontana Library 1965.
28/6
G.M. Trevelyan var náfrændi
Macaulays og sá síðasti þeirra
ágætu sagnaþula, sem skrifuðu
sagnfræði í uppbyggilegum stíl.
Þetta rit, sem er í þremur bók-
um, er það rit, sem vakti athygli
á honum sem sagnfræðingi, enda
er það með skemmtilegri sagna-
ritum. Blenheim er fyrsta bindi
þessa verks. Höfundur lýsir átök-
unum milli toría og whigga, trú-
málaerjum og vaxandi áhrifum
borgarastéttarinnar á þróun
mála. Hér koma við sögu Daniel
Defoe og Sir Roger de Coverley.
Hér er lýst herferðum enskra
herja í Evrópu og sigri Marl-
boroughs og Eugens prins á herj-
um Lúðvíks XIV við Blenheim,
þaðan er heiti bókarinnar. í
öðru bindi er lýst baráttu Eng-
lendinga við Lúðvík XIV, sigrum
Marlboroughs við Ramillies og
hrakförum frönsku herjanna á
Niðurlöndum, baráttunni á
Spáni. Hér er rakin samninga-
gerðin um samband Skotlands og
Englands og innrásartilraun Stu-
arta 1708. í þriðja bindinu lýsir
höfundur stöðugri sókn Englend-
inga til þess er þeir urðu herrar
hafsins og jafnokar Frakka um
áhrif í Evrópu. íbúar þessara eyja
bjuggu við meira frelsi en al-
mennt var í Evrópu og það vakti
eftirtekt og aðdáun frjálshyggju-
manna um alla Evrópu, þegar
kemur fram á 18. öldina.
Þessi rit komu í fyrstu út á
árunum 1930—34 og eru nú end-
urprentuð í Fontana-útgáfunni.
5. júní 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11