Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1965, Blaðsíða 15

I
SVIPMYND
Framh. af bls. 2
shading, pedaling“, þá er ég ánægðúr
með að vera kallaður mesti tækni-
pianistinn".
líonum hefur aldrei verið brugðið
um leikaraskap eða leiksviðsbrellur á
h’.jómleikum. Hanri situr kyrr og róleg-
ur, líkaminn hreyfingarlaus. Aðeins
hendurnar hreyfast. Honum gremst
mjög að heyra hvers kyns fingrafimleika
á nótnaborðinu. Þegar áheyrendur heimt
uðu aukalög, báðu þeir oft hástöfum um
,,Stars and Stripes Forever" eða rapsódíu
eftir Liszt. í stað þess setti hann upp
þjáningasvip og lék t.d. hæga sónötu
eftir Scarlatti eða „Traumerei" (Draum-
Sýnir) eftir Schumann. í lok tónleika
gafst hann stundum upp og lék það,
sem um v?ar beðið, með enn meiri þján-
ingasvip, en síðan lokaði hann flygl-
inum. Flestir píanóleikarar mundu vilja
gefa mikið fyrir vald hans á slaghörp-
unni, fyrir hið ótrúlega „virtúósitet“, og
fyfir töfravald hans yfir áheyrendum,
sem hann gat breytt úr rólegu mennta-
fóiki í hálftrylltan lýð, sem æpti af
hrifningu, eins og unglingar á söng-
skemmtun hjá dægurlagasöngvara. En
Horowitz hefur alltaf verið feiminn við
þessa ofsalegu hrifningu, sem hann vek-
ur, likt og hann skammist sín fyrir þenn-
an hæfileika, Hann minnir á stúlku, sem
vill láta dást áð sér vegna andlegra
hæfileika sinna;' ekki eingöngu vegna
útlits síns.
Horowitz hefur dregið sig í hlé áður.
3935 var botnlangatotan tökin úr hon-
ur, en síðan fékk hann æðabölgu. Hann
vár óvinnufær fram til ársins 1938, þeg-
ar hann hóf aftur að halda hljómleika
í Evrópu. Hann fór aftur til Bandaríkj-
ennu 1940 og hefur átt heima þar síðan.
A árunum 1922—1935 virtist hann alltaf
vera að flýta sér. Hann vildi öðlast
frægð og hamingju í skyndi, og á tíma-
bilinu 1928—1935 hélt hann 350 hljóm-
leika. Þóknun hans hækkaði úr 500 doll-
urum í 1.500 dollara. Eftir 1938 virtist
honum ekki liggja eins mikið á. Sami
frumkrafturinn bjó enn í honum, en
hann tók íist sína alvarlegri tökum. Sagt
var, að áður hefði hann leikið fyrir og
vegna sjálfs sín; nú léki hann vegna
tónlistarinnar.
Nú er þriðja tímabil hans að hefjast.
Að vísu fór hann aftur að leika inn
á hljómplötur árið 1955, en hætti því
1959, þegar fimm al.búm voru komin út.
1962 sleit hann 30 ára gömlum samn-
ir.gi sínum við RCA Victor og gerði
samning við Columbia Records, þar sem
hánn mun hafa alveg. frjálsar hendur.
Lítið brot af því, sem hann leikur inn
á tönbönd, er gefið út á plötum.
Árið 1940 sagði hann, um líf sitt síðustu
4—5 árin: ,,Ég held, að 1935 hafi ég
raunverulega byrjað að lifa. Árum sam-
an hafði ég spilað viðstöðuiaust. Ég hélt
nærri því 100 hljómleika síðasta árið,
áður en ég hætti. Sum verkin lék ég svo
of£) að ég vár hættur að heyra þau, þþtt
fingurnir væru áð leika. En eftir 1935
þurfti ég ekkert að gera annað en hvíl-
ast og einbeita mér að tónlistinni. Mér
finnst ég hafa vaxið sem listamaður. Að
mirinsta kosti hef ég uppgötvað nýja
hluti við tónlistina“.
Leikur hans breyttist, þegar hann fór
aftur að leika 1938, en jafnframt því
fennst vinum hans hann sjálfur vera
breyttur. Nú átti að spara orkuna, sem
áður hafði verið bruðlað í óhófi. Hann
hélt ekki konzerta nema sex mánuði
ársins, og kom ekki oftar fram en tvisvar
í viku. Þóknun hans var nú komin upp
í 3000 dollara. Hann fór sjaldan út og
umgekkst fáa. Ýmsir minniháttar sjúk-
dómar hrjáðu hann. 1953 varð hann
magaveikur, Hanp ætlaði að hætta að
spila í eitt ár, en að því loknu ákvað
hann að hvílast áfram. „Mér líkaði
hvíldin ágætlega, og því skyldi ég þá
byrja allan hamaganginn aftur?“ Síðustu
tólf árin hefur hann lesið geysimikið um
tónlist á ensku, þýzku, frönsku og
rússnesku. Hann hlustaði á unga píanó-
Ieikara og gaf þeim ráð, en aðallega
spilaði hann canasta af einkennilegri
ástríðu. Árið 1960 fór hann að halda
veizlur annað veifið. Rudolf Serkin,
Nathan Milstein og Arthur Rubinstein
hittast oft heima hjá Horowitz og leika
saman.
Áður vann hann aldrei eftir sérstakri
dagskrá eða áætlun, Nú hefur það
breytzt. Hann fer á fætur klukkan hálf-
eliefu á morgnana, snæðir stóran morg-
unverð og tekur þá ríflega til matar sins.
Síðan æfir hann sig í háífan annan tíma
í mesta lagi. Fyrsta stundarfjórðunginn
leikur hann upp úr sér hvaðeina, sem
honum dettur í hug, en síðan leikur
hann ákveðin verk. Þá gengur hann út
með tvo franska kjölturakka, sezt á
bekk í Fimmtartröð (Fifth Avenue), set-
ur upp dökk gleraugu, lætúr hattinn
slúta og virðir mannlifið fyrir’sér. „Ég
hef gaman af sáifræði og.að athuga fólk-
ið, sem frarp hjá gengur. Óg síðan í
fyrra er ég æstur áhugamaður um
„baseball". Þegar ég kom hingað fyrst
1928, skildi ég ekki ást Bandaríkjamanna
á þessum leik. í fyrra horfði ég á „base-
ball“ í sjónvarpi í fyrsta skipti, og síð-
an héf ég fylgzt vel með“.
essi langa hvíM hefur líklega
orðið honum til góðs. f tólf ár hefur
hann hugsað um sjálfan sig, tónlist og
lífið. Nú er hann kominn aftur, vegna
þess að hann vill það sjálfur. Árið
1956 lét hann undan þrábeiðni þúsund-
anna og féllst á að halda einn konzert,
en þá lenti Sonya, dóttir hans og einka-
barn, í aly.adega bilslysi j Firenze.
Hann hætti þá við hljómleikana. Sonyu
hefur batnað siðan.
Nú finnst honum rétti tíminn vera
kominn. Hann er reiðubúinn. Surnir
halda, að velgengni ýmissa sovézkra
píanóleikara, og ef til vill annarra einn-
ig, hafi ýtt við honum. Sviatoslav Richt-
er er einkum til nefndur. „Horowitz
vill minna menn á, hver er mestur“, seg-
ir einn vina hans. Búast má við, að
hann sé nú þroskaðri og rólegri. Efnis-
skrá hans mun breytast lítið frá fyrri
tímum. Hann leikur helzt verk nítjándu
aldar tónsmiða, en segist nú hafa aukið
sígild tónlistarverk á kostnað „glans-
núfnera". Hann er enn jafn kvíðinn og
taugaveiklaður, áður en hann á að
leika. Einu sinni leið honum svo il’la,
að hann sagðist ekki geta farið inn á
sviðið. Honum var sagt, að ef svo væri,
yrði hann sjálfur að skýr'a áheyrend-
um frá því. Það þótti honum enn verra,
svo að í stað þess að aflýsa tónleikun-
um settist hann við flygilinn og lék
eins vel og alltáf áður.
Honum finnst píanóleikarar nú ekki
vera eins góðir og hinir gömlu, góðu,
svo sem Cortot, Hess, Hofmann, God-
owsky, Moiseiwich, Levitzky, Lhevinne
og Rachmaninoff. „Mér finnst flestir
hinna ungu leika nákvæmlega eins. Ég
þekki þá ekki í sundur, en áður þurfti
ég ekki að heyra nema nokkrar nótur
tii að vita, hver lék. Þeir ungu æfa sig
líka of mikið. Þeir æfa sig fram á sein-
ustu stund! Ég snerti ekki píanóið dag-
inn áður en ég á að leika, svo að vöðv-
arnir séu ekki spenntir. Ég athuga,"
hvort hljóðfærið er rétt stemmt, fer svo
heim og kem ekki aftur fyrr en á elleftu
stund, svo að ég þurfi ekki að bíða bak
við tjöldin og safna áhyggjum. Á eftir
leyfi ég fólki ekki að þyrpast um mig
og segja mér, hvernig þetta hafi verið.
Ég veit það bezt sjálfur“.
Aðspurður, af hverju hann fari nú
aftur að leika fyrir almenning, segir
hann: „Ég er orðinn þpgyttur; á. að ,ieí.ka
fyrir hljóðnema. Ég vil leika fyrir fólk“.
27. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15