Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1965, Blaðsíða 13

Kyndilmessu." í>ví SLykktust menn úr
öllum áttum tii verstöðvanna við Faxa-
flóa seinni hluta jan,úarmánaðar.
Jr ennan vetjir bar svo við að
Nlorðlendingar voru á suðurleið seint í
janúar; mig minnir að þeir væru þrír.
Þeir haÆa lífclega gist í Katanesi, þvi
að þaðan lögðu þeir út á fjörðinn einn
morguninn. Nú var ísinn ekki traiustur
svo utarloga, og þegar mennirnir fundu
það, urðu þeir eðlilega dauðhræddir
og fóru að hilaupa. K.upu þeir í
dauðans ofboði alla leið suður yfir
fjörðinn. Þeir komust þó yfir og suður
í Hólsnes, og þar duttu þeir niður
örmagna af þreytu.
Þetta er í eina sfciptið sem ég veit
að menn hafi gengið yfir fjörðinn á
ísi svona utarlega. En næstu níu vetur
eftir þebta voru líka mikilar frosthörk-
ur. Frá 1881-1890 var fjörðurinn
lagður manngengum ísi vestur fyrir
Hvamim, og þá fórum við stundum til
Saurbæjarkirkjú á sunnudögum. Það
var s\|o stutt að laoba yfir fjörðinn,
mifclu styttra en til Reynival.akirkju.
Prestiu-inn þar, séra Þorvaldur Böð-
varsson, kom lika oft yfir til_ okkar,
aðeins sér til dægrastyttingar. Ég man
vel eftir þeim presti. Hann var mikill
vexiti og síkátur og skemmtilegur i við-
ræðum. En klúryrtur gat hann verið,
svo að mér, krakkanuim, blöskraði.
T vo syni og tvær dætur þessara
Saurbæj arprestshjóna þekkti ég. Lík-
lega hafa þau átt ffleiri böm. Eitt sinn
var séra Þorvaidur að tala við bænd-
urna í Hvörnmunum. Þá segir hann
meðal annars: „Þær fréttir get ég
sagt ykkur, piltar góðir, að nú ætlar
hún Lárétta min að fara að gifta sig
honum Kolbeini fró Leirá. Ég er nú
ánæigður með þennan ráðalhaig dóttur
minnar, svio ánsegður er ég, að ég hefi
lofað þessum Koibeini að gefa honum
stóran móbíldóttan fjögra vetra gaml-
an sauð, sem ég á, ef hann getur átt
bam með henni Láréttu minni. En
hann getur það ekki, þeir eru búnir að
leiyna það piltarnir hjá mér, ha, ha, ha,
ha,“ Þetta er nú lítið sýnishom af
gamni og glettum séra Þorvaldar í
Saurbæ.
En ég var að segja frá frosta- og
snjóavetrinum mikla. Auk frostanna er
hann líka sá mesti snjóavetur, æm ég
hefi lifað. Ég man vel etftir Góubyln-
um miikila, sem oft var vitnað til áður
fyrr, þegar talað var um mikil ill-
viðri. Þessi bylur stóð yfir í marga
daga og var svo þykkur og svartur,
að slíkt hefi ég síðan aldrei séð, og
Ihetfi þó oft verið úti í svörtuim byljum.
E inn morgun birti ekki af degi,
og þegar faðir minn opnaði útihurð-
ina, komst hann ekki út, því áð þá
nótt hafði öll hin mörgu bæjarhús í
Hvammi fennt í kaf, og nú lágu þau
undir djúpri fönn. Ég reyndi ekki að
lýsa hinni mikTu vinnu og fyrirhöfn
föður míns og bóndans í Vesturbænum,
fyrst við að moka sig út úr siínum
bæ, síðan að mofca -sig inn í f jós, f jár-
hús og hesthús, til þess að geta gefið
skepnunum. Og loks að nuoka göng
eða rangala meðfram allri húsröð-
inni. Þegar öllu þessu var lokið og
búið var að grafa smugur inn að bað-
stofuglugganum til þess að fá ofur-
litla dagsbirtu, var miklu hlýrra í
baðstofunni en áður, og okkur leið
vel undir fönninni.
Það hefir verið í marzmánuði sem
Góubylurinn mikli geisaði og allt þetta
gerðisit. Og enn héldu frostin og bylj-
irnir áfram og alltaf bættist við fönn-
ina, án þess að við, sem undir henni
dvöldumst, yrðum þess vör. Þannig
liðu nokkrar vikur, liklega framundir
sumarmél. Þá ioks kom þýð'a, rangal-
inn hrundi og við losnuðum úr fönn-
inni.
Frostaveturinn mikli 1880—81
Eftir Pál Jónsson
P áll Jónsson járnsimiður, sem
er vistmaður á Sólvangi í Hafn-
arfirði og varð níræður 2. nóv.
s.l., hefur sent Lesbókinni eftirfar-
andi hugleiðingar um frostavetur-
inn mikla 1880-81, sem var mesti
harðindakafli nítj ándu aldarinnar.
Páll, sem er minnugur vel, heyrði
mikið talað um og man reyndar
þennan vetur, þegar hann var barn,
enda fæddur og uppalinn í Kjós-
inni, en þá lagði Hvalfjörð þannig
að gang mát'.i yfir rann á ís.
A ður en ég drep á það, sem ég
veit um þarux voðalega harðindavetur,
vill ég leyfa mér að neifna ei'tt atriði.
Undanfarin ár h.efi ég oft heyrt talað
uim Hvalfjörð sam mikinn farartálma
é ruorðurleið og lesið um það ribgerð-
ir í blöðum. Þar Ihafa líka koonið fram
tillcigur til úrbóta. Ferja yfir fjörðinn,
brú yfir harun, og einn stakk upp á
því að grafa jai'ðgöng undir fjörðinn
t£rá Hvalfjarðareyri til norðvesturs.
„Það kostar ekki svo mikið“, skrifaði
höifundur þessa þvættángs. Síðasta uppá
etungan, som ég haf lesið um í blöð-
um, er brú frá suðurströndinni norður
í Þyrilsnes. Það er þó eitthvað vit í
því.
Hvalfjörður verð'Uir ísilagður í mikl-
um frostavetrum. Takið það með í
reikninginn, þið sem ætíiið að brúa
Hvalfjörð. Veturinn 1918-19 var líka
mikill snjóa- og frostavetur. Síðan hafa
ekki komið veruleiga iharðir vetiur,
Qieldur bafa verið hlýindakafl'ar hér
á landi núna síðustu 4-5 áratugi. Þess
veigna er eðlilegt að fódk, sem er fætt
og uppalið á þessum blíðviðratímum
og nú er á léttasita skeiði, hugsi ekki
út í það, að áður fyrr hafa verið mikiu
erfiðari. tímar hér á landi. Hafís hefir
ekki komið svo teljandi sé á þessari
öld enn sem kotrnið er. En hann kom
oft ár etftir áir á öldinni sem leið og
gerði óskapiegt tjón.
„Ertu kominn, landsins fomi fjandi,“
kvað Matthías eitt sinn er hafísinn var
kominn. Seinrxa krvað Einar Ben.:
„Austur og vostui' um hódminn
hállían
hringar sig samfelída, brimhvíta
álfan...........“
Nú ætla ég að segja örfá orð um
frostaveturinn mikla 1880-81.
Hann lagðist snemma að með snjó-
um og frostum haustið 1880. Ég var
þá sex ára í nóvember og man sumt
af því, sem gerðist þann vetur. Ég man
það, að um jólin var Hvalfjörður orð-
inn ísilagður út á móts við Hvamm.
Tveir bændur fyrir norðan ReynivaUa-
háls áttu þá sexæringa, en svo hétu
sexróin fislciskip á bekn tímuim. Annar
þeirra var Gísli Jónsson í Hvamms-
vik, en hinn Pétur Jónsson í Hrúsa-
koti. Það var Pétur sem tóik siig til og
fór til Reykjavíkur á skipi sínu strax
eftir nýárið. Nú stóð skip Péturs í
Gerðataniga við BrynjudalsvO'g, en það-
an eru líklega nálægt 15 kíjóme'trar
vestur í Hvammsós, þar sem tók við
auður sjór. Þeir Pétiu’ og félagar hans
drógu þá skipið á ísi alla þessa vaga-
lengd og gekk vel. Mér er þetta svo
minnisstætt, því að annað eins hafði
ég aldrei séð eða heyrt getið um áður.
Ég stóð uppi á Hvammshódum, því
að þaðan er víðsrýnit mjög, svo að ég
sá til ferða mannanna með sdcipið frá
því að þeir komu vestur fyrir Þyrids-
n-es og allla leið vestur í Hvammsós.
Meðall þeirra, sem drógu skipið, voru
þeir faðir minn og Gísli í Hvamms-
víik. Þeir fóru báðir til Reykjavikur.
Þegar sddpið var að komast alla leið,
hijóp ég niður að sjó og út á ísinn tií
þess að sjá þegar sikipið færi á fiot.
Þar vom þá fyrir nokikrir menn með
ýmiss konar vaming á sleðum til þess
að láta í skipið. Nú vax ísskörin nýlögð
og veik og brotnaði undian skipinu þeg
ar það fór á fdot, svo að ég fór í sjó-
inn líka, en Eyjólfur í Hvamimsvík
greip mig áður en ég sökk. Svo lét
hann mig á sleða ag dró mig grátandi
heim til mömmu minnar.
etta sama kvöld komust þeir
Pétur og félagar hans til Reykjavíkur,
og þar fengu þeir atfgreiðslu daginn
eftir. Á þriðj a degi komust þeir inn
að Hvammi aftur. Ég var oftast uppi á
Hólum rneðan þeir vom í burtu og sá
til þeirra fyrstur manna þegar þeir
kiomu aftur. Þetta þótti filjót ferð á
þeim tímum. Þeir höfðu fenigið hag-
stætt veður í ferðinni, hæga norðan-
átt en mikið frost.
Og ekfcert dró úr froskmiuim, síður
en svo; ísinn breiddisit lengra og lengra
út fjörðinn. Og seint í janúarmámiði
náði hann suður á móts við Laxvog.
Þá fiór vertíð í hönd, hún byrjaði 2.
fiebrúar á Kyndilmessu. Göm.ul fyrir-
myli hljóða þannig: .Hverjum sjómanni
ber að vera kominn að sínum keip á
Páll Jonsson sem legið hefur rumfastur um 30 ara skeið vegna lómunar.
6. tbL 1965\
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13