Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1965, Blaðsíða 9

að en síðar hefur verið. I>á voru 3anda-
ríkjamenn, Engiendingar, Frakkar og
Rússar í hernaðarr.arudalagi, ásamt
Norðurlöndum og fleiri þjóðum. En að
Etyrjöldinni lokinni hefur aðalástæðan
til þess að ekki hefuir verið unnt að
vinna með kommúnistum verið sú, hve
fast þeir hafa fylgt Rússum, sem aila
tíð frá styrjaldarlokum hafa verið í
fjandsamlegri andstöðu við Vesturveld-
in. Eg vii leggja áherzlu á, að eftir
átökin 30. marz 1949, þegar kommúnist-
ar réðust á Alþingi, hef eg aldrei get-
að hugsað mér stjórnarsamvinnu við
þá. Hinu get eg ekki leynt, að mér
ihefur fundizt sök sér að vinna með
kommúnistum í innanlandsmálum,
enda oft ekki mátt á milli sjá, hvorir
skárri hafi verið á því sviði, kommú-
nistar eða Framsóknarmenn.
Svo sem allir vita var aðalstanf Ný-
sköpunarstjórnarinnar að hefja nýja
stefnu á ölLum sviðum atvinnulífsins
með verklegar framkvæmdir og vél-
búnað á oddinum. Hún beitti sér fyrir
miklum skipakaupum, verksmiðju-
byggingum, stórefldi landbúnaðinn
með kaupum á stórum jarðraektarvél-
um og öðru því, sem síðan hefur bezt
reynzt í okkar framkvæmdalífi. Til
undirbúnings allri þessarí starfsemi var
skipuð nefnd, sem hét Nýbyggingar-
ráð og áttu sæti í því Jóhann Þ. Jósefs-
son, sem var formaður, Einar Olgeirs-
son ritari og Steingrímur Steinþórs-
son.
A stæðan til þess að Steingrímur
Steinþórsson fór í þessa nefnd var ekki
sú, að hann sæti þar fyrir atbeina
Framsóknarflokksins eða sem sérstakur
fulltrúi hans, heldur það, að hann var
búnaðarmálastjóri og víðsýnni maður
og samvinnuþýðari en almennt gerist
um Framsóknarmenn.
Haustið 1945 var eg kosinm forseti
Sameinaðs þings og var það til 1949
í það sinn. Eins og gefur að skilja
vóru það Sjálfstæðismennirnir í ríkis-
stjórninni, sem eg hafði samvinnu við,
þeir Ólafur Thors og Pétur Magnús-
son. Um larudbúnaðarmálin var sér-
stak'ega góð samvinna milli okkar
Péturs Magnússonar. Kom þar margt
til greina. Eg var líka sá sem á þeim
tíma stóð í hvað mestri baráttu fyrir
stjórnarinnar hönd ram ritstjóri ísa-
foldar og Varðar. Vóru skammirnar
að kalla má takmarkalausar af Tímans
hálfu í minn garð. Þær dundu á manni
lon og don og var tg m.a. kallaður
bændasvikari. Til gamans má geta þess,
að einu sinni sagði Jónas frá Hrifilu við
xnig: ,,Þú hlýtur að græða á því mörg
atkvæði í Húnavatnssýslu, hvað Tím-
inn sikammar þig mikið. En þú nýtur
þess ekki til fulls, nema þú getir haldið
því við fram yfir kosningar." Segja
mátti, að eg væri lagð ir í einelti af sum
um Framsóknarmönnum og ekki var að
sjá annað á málflutningi þeirra en að
þeir væru sannfærðir um, að eg væri
versti maður, sem krímið hefur nálæigt
þingsölunum.
Spá Jónasar Jónssonar reyndist rétt.
í kosningunum 1946 sigraði eg Fram-
sóknarmanininn með 210 atkvæða mun
og fékk hærri atkvæðatölu en nokkru
sinni. Að sumu leyti hafði eg gaman af
þessari sennu og held eftir á, að eg hafi
aidrei legið í vaskinum í baráttunni
við Tímann.
XTm baráttuna innbyrðis i Sjálfstæðis
flokknum haustið 1944, þegar verið
var að mynda Nýsköpunarstjórnina,
get eg ekki annað sagt en hún hafi
verið heldur leiðinleg. Hæfir og vinsæl-
ir menn í fllokknum snerust öndverðir
gegn formanni hans og meirihluta.
Ekki leið þó á löngu áður en samning-
ar tókust við þá Ingólf Jónsson og
Þorstein Þorsteinsson og hreyfðu þeir
sig ekki til andstöðu við flokkinn eftir
það. Hinir þrír vóru harðari í and-
stöðunni við stjórnina meðan hún var
við völd, en létu þó einkuim til sín taka
á bak við tjöldin. Vegna þessarar and-
stöðu var Gígli Sveinsson, sem verið
hafði forseti Sameinaðs þingis, ekki end-
urkosinn haustið 1945. Eg hafði ekki hug
mynd um, að stefnit væri að því að gera
mig forseta Sameinaðs þings fyrr en
morgun þess dags, er kjósa skyldi. Þá
hringdi Ólafur Th(ors til mín og skýrði
mér fr'á því. Hann sagði :,,Um það hef-
ur orðið samkomulag í flokknum, með-
al þeirra, sem stjórninni fylgja, að þú
verðir forseti Samemaðs þings.“ Eg
var dálítið hikandi að takast á hendur
svo vandasamit starf og sagði: „Betra
fer á, að einhver þingvanari maður verði
fyrir vailinu.“ En eftir langt samtal lét
eg þó tilileiðast. Svo fór og, að eg varð
ekki fyrir neinum árásum sem forseti
Sameinaðs þings, ekki heldur frá and-
stæðingum stjórnarinnar, Framsóknar-
mönnum.
Tillaga um hervernd
E ins og kunnugt er hertóku Bret-
ar ísland í maí 1940, en árið eftir var
um það saimið, að Bandaríkjamenn
tækju að sér hervernd landsins og 3ret-
ar færu burt. Af hálfu Bandaríkjamanna
var því hvorki þá né síðar uim neitt
hernám að ræða, eins og sumir hafa sí-
fellt tönnlazt á undanfarið og þeir sem
hafa algjörLega orðið sljóleikanum að
bráð gera jafn-vel enn. Herverndarsamn-
ingurinn frá 1941 var í.inhver bezti sa-mn
ingur fyrir ísland, sem gerður hefur
verið. Eitt megin-atriði hans var það,
að hann s-kyldi gilda meðan hættuást-
andið í utanríkismálum væiú fyrir hendi.
Haustið 1946, þegar si.yrjöldinni var
llokið, kom beiðni um það frá Banda-
ríkjamönnum að gera herverndarsamn-
ing til 99 ára. Að þessu vildu þingmenn
ekki ganga, en Keflavíkursamningur var
gerður árið eftir. Eg lagði til í flokkn-
um ha-ustið 1946, að beiðni Bandaríkja-
manna væri svarað á þá leið: að vitna
í samninginn frá 1941 og segja sem svo:
„Alþingi lítur svo á, að þessi samning-
ur sé í gildi þa-ngað til friða-rsamninign-
um er lokið og neitar að gera nokkurn
annan samning.“ Þessi tillaga fékk ekki
byr í flo-kknum og þess vegna flutti eg
hana ekki o-pinberlega. En eg hef verið
sannfærður um það ávaMt síðan, að
þetta hefði verið okkur þjóðlheppilegasta
úrlausnin, Þá byggjum við enn við samn
inginn frá 1941, værum undir vernd
Bandarikjamanna og nytum beztu kjara
á sviði- inn- og útflutnings, seim þar
getur verið um að ræða, eins og ákveð-
ið var í samningnum. Þá hefðum við get
að verið fram á þennan dag lausir við
allar deilur um Keflavíkursamning, Atl
anfcshafsbandalag og nervarnarsamning
frá 1951, sem í mínum augum er miklu
lakari en samninguritin frá 1941. Frið-
arsamningum við Þjóðverja er eklki enn
iioikið og þess vegna meðal annars stend
ur Berlínardeilan og ýmsir aðrir ang-
ax kalda stríðsins. Þann dag sem Þýzka-
landsmálin eru útkljáð og friðarsa-mn-
ingar hafa verið gerðir, má búast við
sæmilega tryggu ástandi í Evrópu.
Landbúnaðarráðherra
A rið 1947 rofnaði samstarfið um Ný-
sköpunarstjórnina vegna Keflavíkur-
sam-ningsins. Kommúnistar snerust harð
lega á móti þeim samningi og rufu
stjórn-arsamvinnuna. Þá var ný ríkis-
stjórn mynduð undir forsæti Stefáns Jó-
hanns Stefán-ssonar, en þessi stjórnar-
samvinna varð ekki langlíf, því að Fram
sókn-armenn rufu hana 1949. Þá va-rð
að rjúfa þingið og stofna til nýrra kosn-
inga. Fóru þær fram um veburnætur
1949. í þeim kosningum stiidtu Fram-
sóknarmenn í Austur-Húnia-va-tnssýslu
upp nýjum manni gegn mér, Hafsteini
Péturssyni, bónda á Gunnsteinsstöðum.
Eg sigraði með yfirgnæfandi fylgi.
Eftir kosningamar 1949 fól forseti'
íslands Ólafi Thors að reyna stjórnar-
myndun sem formaður fjölmiennasta
stjórnarflbkksins. Gerði hann miklar og
langvarandi tilra-unir ril samninga, eink-
um við Framsóknarmenn, en þær strönd
uðu allar. Yarð þá að lokum úr að Ól-
afur myndaði einlita flokkstjórn, sem
þá var í minnihluta á Alþingi. I hana
fóru, auk formannsins sem var forsæt-
isráðherra, Bjarni Ben-ediktsson utanrík
is- og dómsmálaráðherra, Björn Ólafs-
son fjármálaráðherra, Jóhann Þ. Jós-
efsson sjávarútvegsmslaráðherra, og eg
sem landbúnaðar- og samgöngumáiaráð-
herra. Tók eg heitið „landbúnaðarráð-
herra“ og hafði enginn ráðherra áð-ur
tekið það upp.
Rétt áður en stjórnin var mynduð tal-
aði Óla-fur Tliors við mig um það, hvort
eg vildi ekki fara í stjórnina sem land-
búnaðar- og samigöngumálaráðlherra. Bg
tók því strax vel og varð það að sam-
komulaigi okkar í m-UlL, að úr því yrði.
Ástæðan til þess að eg tók málaleitan
hans svo vel sem raun ber vitni, var
sú, að þau mál-eÆni, sem áttu að heyra
undir mig, vóru mér hugleiknari en
önnur og í byrjun vissi eg ekki nenia
stjórnin mundi sitja iengur en reynalan
sýndL Valdatími hennar varð ekki nema
rúmir þrír mánuðir og það um hávetur,
þegar megimhluti starfsins gekk í valda-
bras flokkanna og baráttu stjórnarinnar
við mótstöðu Framsóknar.
í sambandi við gengislækkunina gerði
það sem í mínu valdi stóð til að
tryggja hag landbúnaðarins og tókst það
held eg sæmiiega. Um undirbúning á
framkvæmdum og verðlagi var ekki að
ræða á þessu tímabili, en aftur á móti
þurfti eg oft að fjalla um það, hvernig
genigi með fjárskiptaframkvæmdirnar,
sem þá stóðu hvað hæst. Gerði eg mitt
til að tryggja ha-g sauðfjáreigenda sem
bezt í þeim efnum.
Mér fannst þreytandi að vera ráð-
herra á þessu stutta tímabili og ekki
sem skemmtilegast, af því að svo að
segja allur tími fór í undirbúnin-g og
rag fram á næ-tur um gengisfrurrwarpið
og þær ráðsta-fanir, sem því fylgdu.
Þegar eg lít til baka þykir mér meira
virði að geta hugsað ti’. þess ti-ma, þag-
ar eg var forseti Sameinaðs þings en
ráðherra.
Um gengisskráni-nguna er það eitt að
segja, að krónan var Jallin og ekki um
annað að ræða eins og ofitar en viður-
kenna það sem orðið var með breyttri
skránin-gu og gera um leið ýmsar ráð-
stafanir, sem nausynlegar þóttu. Það tók
langa-n tíma að semja víðtækt frumvarp
um þetta mál og kostaði mikla vinnu.
Reyndist og svo, að frumvarpið varð
eigi fullgert fyrr en nokkru upp úr ára-
m-ótum 1949-50. Stjórnin hafði ekki
heldur langan tíma fyrir ára-mót, þvi
hún var skipuð 6. desember.
Reynt var að semja við Framsókn-
armenn um frumvarpið og stóðu þeir
samningar lenigi. Slitnaði loks upp úr
þeim 24. febrúar og dagin-n eftir var
frumvarpið lagt fram í þinginu. Sama
daginn fluttu Franisóknarmenn van-
traust á ríkisstjórnina. Var það sam-
Framhald á bls. 12.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
Handhafar forsetavalds 1952: Steingiímur Steinþórsson forsætisráðherra, Jón Pálmason forseti Alþingis og Jón
Ásbjörnsson íiorseti Hæstaréttar.
4.
6. tbl. 1965.