Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1965, Blaðsíða 1

sviði sagna sinna og kvæða. Auðug’t
fólk tók að hópa^v til Sviss til að njóta
sjálft þeirrar lotningar ag unaðssemda,
sem hinir stormblásnu tindar vöktu, að
sögn rithöfundanna '>g skáidanna. Til
undrunar fólkinu, sem hafði lifað með-
al þeirra, komust tindarnir fljótlega í
tízku, — meira að segja svo mjög, að
menn byrjuðu að klífa þá, því það veitti
enn meiri unað en að norfa bara á þá.
Hinir miklu tindar voru klifnir
hver af öðrum og fjailgöngumennirbir
voru klæddir á þarn hátt, sem gera
myndi sérhvern göngumann nútímans
forviða — og valda þvi að hann frysi
í hel. Englendingur Eð nafni Eustaee
Anderson skrifaði:
„Klæðnaður minn voru hvítar flónels-
MATTERHORN
Var fyrst klitinn fyrir 100 árum, en sú raun kostabi fjögur mannslif
Þsgar Edward Whymper og
sex félagar hans börðust við
að ná upp á tind Matterhorns hinn
14. júlí árið 1865 urðu þeir hinir
fyrscu í veraldarsögunni til að sigr-
ast á hinum 14.683 feta háa tindi,
sem gnæfir til himins eins og geysi-
stór pýramidi yfir þorpinu Zermatic
í Alpafjöllum. Sigurinn og sorgin,
sem mörkuðu afrek þeirra, gerðu
það annað af tveim mestu fréttavið-
burðum ársins (hirm var morðið á
Lincoln Bandaríkjaforseta). Til að
minnast 100 ára afmælis þessa af-
reks hafa Svisslendingar ákveðið að
gefa árinu 1965 naínið „Ár Alpa-
fjalla.“ í júlímánuði næstkomandi
hafa þeir á prjónunum að setja á
svið hluta af hinni merku upp-
göngu Whympers.
Matterhorn, sem var sá síðasti af hin-
■um miklu tindum A'prtfjalla-, sem klif-
inn var, hafði um árabil verið kall-
aður „fjallið ókleifa“. Leiðsögumenn
neituðu að reyna við það og fóru ekki
dult með. „Allt nema Matterhorn, herra
minn“, sagði einin þeirra, þegar Whymp
er reyndi að ráða han;i til að koma með
sér í æifingaiklifur. Loks þegar Matter-
ihorn hafði verið sigrað lauk bernsku-
skeiði fjallgöngunnar á víðfrægan hátt.
Mr að skeið hófst árið 1786 þegar
dr. Michei-Gabriel Paccard og Jacqu-
es Balmat klifu Mont Blanc, hinn fyrsta
af hinuim miklu fjaliatindum heimsins
sem klifinn var einfaidlega vegna for-
vitni og ævintýraþrár. Fram til þess
tíma höfðu fáeinir menn farið fuilílir ótta
upp á fjailstinda tii að gera yfirbót
synda sinna eða þá vegna þess að þeim
haí'ði verið skipað það af yfirboðuruim
siniuim. En enginn hafði klifið snævi-
þakinn tind af þeirri einföldu ástæðu,
að hann væri þarna — ástæðu sem flest
ir fjaJ 1 gómgumenn nútímans bera fyrir
6ig til að skýra ákafa sinn.
Satt að segja vair enginn sem dáðist
einu sinni að þeim á jörðu niðri. Til
viðbótar hinum raunveruleigu hættum
af nístandi kulda, stonmviðri snjóskrið-
um, ótraustum brúm og illa merktum
íjail lastígum gerðu bændur miðaldanna
sér í huganlund alls honar ímyndaðar
hryllingar. Þeir trúðu því, að drekar
skriðiu milili klottanna, að Pontius Píla-
Matterhom og svissneska þorpiS Zermatt, þaöan sem Whymper og félaga
hans héidu í hina afdrifaríku göngu 13. júlí 1865. Litla myndin sýnir hvai
farið var upp og hvar fjórir féiaganna hröpuðu.
tus ætti sér bústað á Pílatusfj alli fyrir
ofan Lucerne, að borgarrústir væru á
tindi Matterhorns, sem gætt væri af
illum öndum.
Þessi ótti við fjöllin var ríkjandi allt
fram á 18. öld. Þá varð bylting í leit
mannanna að lífsnautnum, sem afieið-
ing aí hinum rómanúska áhuga á nátt-
úrunni, sem Jean-Jacques Rousseau
hafði biásið lífi í ásarrn nokkruim öðrum
rithöfundum, sem gerðu Alpaíjöllin að
buxur, jakki úr sama efni, hvítur frakki
úr hör, flónelss'kyrta, Jivítur og barða-
stór flókahattur, þunnir ullarsokkar og
aðrir þyklkari utan yfir þá, og leðurk.oss
ar, sem sérstaklega voru gérðir í London
í þessum tilgangi. Só:arnir voru auð-
vitað þéttsettir broddum. Ég hafði einn-
ig með mér legighlífar til að hafa á nótt-
unni.“
Ti'l hjálpar yfir erfiðu.stu hjallana
höfðu þessir brButryðjendur með séx
heimilisaxir, sem beir notuðu til a8
höggva þrep í jökuúr.n, og göngustafL
Stundum höfðu þeir rreð sér stiga sem
gátu komið sér vel tíl að brúa jökul-
sprungur og komast upp snarbrattan
halla. Eniglendmgum þótti einn-
ig nauðsynlegt að J.afa með sér peia
með sterku, köldu tei, sem var gjarnan
þynnt með vatni eða snjó.
Þótt útbúnaðurinn væri frumslæðu-r
reyndist hann svo vel, ásamt sterku
köldu tei, að um miðja síðustu öld voru
aðeins örfáir af tindum AlpafjalJa ó-
sigraðir. Af þeim var frægastur ,,hinn
ókleifi Mattei'i"iDrn.“
E dward Whymper, maðurinn sem
sannaði að því var ekki þannig farið,
fæddist 27. apríl árið 1840, einn a.f 11
systkinum. Faðir hans var myndslrurð-
armaður. Þegar drengurinn var 14 ára
að aldri varð hann að hætta í skóla
til þess að vinna í fyrirtæki fjöJskyld-
unnar.
Drengurinn reyndist vera góður mynd
skurðarmaður — svo góður, að þegar
hann hafði náð tvítugsaldri var hann
ráðinn til að myndskreyta bók um
AJpafjöM, gem WiMia..n Longman, útgef-
andi í London hugðist gefa út. Þegar
Whymper fór til Sviss til að gera riss-
teikningar sá hann Matterhorn fyrsta
sinni, en það hafði en.gin áhrif á hamn.
„Hann er stórfenglegur", skrifaði hann
í dagbók sína, „en fagur held ég að hann
sé ekki.“
En í Zermatt hitti hann hóp enskrá
fjallgöngumanna og emn þeirra bauðst
til að kenna honum undirstöðuatriði
þessarar tiginmanniegu íþróttar. Hann
tók boðinu fegins hendi — vafalaust á-
nægður að hafa verið álitinn heldrimað-
ur líka.
Næsta ár sneri hann aftur til að sigr-
ast á Matterhorn. Engum heldrimanni
hafði tekizt það, þótt margir reyndu.
Sem þeir áleit hann, að auðfarnasta leið
in á tindinn væri Ítalíu-megin, svo
hann hélt til ítalska þorpsins Breuil,
réð sér leiðsogumann og lagði af stað
upp. Þegar þeir voru um það bil 2 þús-
und fet frá því að ná tindinum neitaði
leiðsögumað'urinn að Jialda áfram.
A rið 1863 sneri Whymper aftur til
Breuil o« hafði með sér í þetta skipú
tvlo leiðsögiumenn fra Zermatt. Á leið
þeirra upp fjallið skall á stormur á
tindinum. „Við héldum okkur eins fast
og við gátum, þegar við sáum hnefa-
stóra steina fjúka lárétt út í geiminn“,
sagði Whymper síðar. „Við þorðum ekki
að standa uppréttir, heldur lágum á fjór
um fótum eins og við værum límdir við
klettana.“
Leiðsögumennirnir voru svo skeif-
ingu lostnir að þeir þi'erneituðu að geia
aðra tilraun. Þá réð Whymper sér
mann frá Breuil, Jean-Antoine Carrei
að nafni, og hélt á fjallið enn einu sinni,
en aftur var það ofviðri, sem neyddi
hann tii að snúa við.
Hann bað Carrel þá að gera enn eina
tilraun. Carre neitaði. svo Wfhymper
hélt einn af stað. Að þessu sinni tókst
honum að komast innan við 1400 fet frá
tindimum áður en fjallið neyddi hann
til baka. Á leiðinni niður varð honum
fótaskjortur og valt hann um 200 feta
vegalengd áður en Jvann rankaði við
sér aftur. Hann settist upp og veitt-i
því þá eiftirtekt, að blóð rann út nokkr-
™ djúpuim skurðum á höfði hans. Hann
setti heiftiplástur á skurðina og klifraði
að því búnu niður á oruggan stað. Þar
missti hann meðvitund.
Þegar hann hafði náð sér aftur tókst
honum að komast til Breuil. Þar hvíld-
ist hann og hélt svo á tindinn í fimmta
sinn í fyigd með Carrel og tveim öðr-
Fraimihiald á ois. 6
Eftir
Robert Deardorff