Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1964, Blaðsíða 12

Maríu mey og barnið. Mynd úr Kti'lsb ok
PAPAR
Framhald af bls. 1
En þegar hinn helgi Ciaran varð
þessa atburðar áskynja, þá sendi hann
annan munk eða lærisvein, sem sé
greifingjann, til þess að elta refinn
um mörkina, og leiða þennan bróður
sinn heim til hlýðni. Greifinginn, sem
þekkti alla stigu skógarins, hlýddi
strax. boði ábóta síns og hélt beint til
grenisins, þar sem refur bróðir faldist.
Hann kom að rétt í því að skolli var að
byrja að éta skó herra síns.
Réðst greifinginn þegar á refinn,
hárreytti hann og beit af honum eyr-
un og skottið. Síðan neyddi hann ref-
inn til þess að fylgjast með til klaust-
ursins, þar sem refurinn átti að gera
yfirbót fyrir þjófnaðinn.
Refurinn sá sig tilneyddan að snúa
heim með greifingjanum til klefa síns
hjá heilögum Ciaran, og bar með sér
skóna, sem enn voru óétnir.
Og hinn helgi maður mælti við ref-
inn: „Bróðir, hversvegna hefir þú fram
ið þetta óþokkabragB, alls óverðugt
munki? Sjá, vatn vort er ferskt og öll-
um heimilt, og öll fæða vor er sameign
ailra. Ef þig langar í kjöt, samkvæmt
eð'i þínu, þá myndi hinn almáttki Guð
gjöra þér kjöt af þessum trjáberki fyr-
ir bænarstað minn.“
Þá bað refurinn fyrirgefningar, og
byrjaði föstu sem yfirbót, og át ekkert
fvrr en dýrlingurinn skipaði honum.
Eftir þetta tók refurinn þátt í sam-
félagi hinna eins og áður. Er tímar
liðu komu lærisveinar og margir aðrir
úr Öllum áttum og söfnuðust kringum
heigan Ciaran á þessum stað.
Upphófst nú klausturlifnaður með
mikilli frægð. En hin mannelsku dýr
héldu sig hjá dýrlingnum alla ævi, því
að hinn blessaði öldungur hafði ánægju
af nærveru þeirra.
Céli Dé - Þingmenn Cuðs
Þannig bjó einbúinn í kofa sínum
fjarri vonzku heimsins — en gerði enga
tilraun til að umbæta heiminn.
Um miðja áttundu öld, og einkum
í lok þeirrar aldar, kom fram hreyfing
í þá átt að siðbæta klaustrin og endur-
vekja strangleika fyrri tíða. Sum þess-
ara fomu klaustra hófu siðbót, ekki
eingöngu meðal sinna eigin manna,
heidur höfðu þau forgöngu víðs vegH'.r
í þessari siðbótarhreyfingu, eins og til
dæmis klaustrið í Lismore. Önnur
klaustur sendu burt hópa af munkum,
sem settust að í nágrenni þeirra, en
héldu miklu strangari reglur.
Sumstaðar varð þessi siðbótarvið-
ieitni til þess að efla einstök klaustur
stórum í helgu líferni og heitri trú.
Þessir siðbótarmunkar köliuðu sig Céli
Dé eða Þingmenn Guðs. Nafnið Þing-
maður Guðs er dregið af þeim háttum
íra hinna fornu, að höfðingi réð
fyrir hópi frjálsra manna, nokkuð svip-
að og var um goðann og þingmenn hans
nér á íslandi. Og það er einmitt úr
hópi þessara Þingmanna Guðs sem
Paparnir hafa komið, þessir fyrstu íbú
ar fslands að sögn Ara fróða og írskra
hein.ilda.
Papar voru siðbótarmenn
Þessir munkar sném sér frá lær-
dómi og listrænum iðkunum hinna
fornu klaustra, en lögðu þess meiri
áherziu á meinlætalifnað og guðræknis-
iðkanir. Meðal Þingmanna Guðs, Pap-
anna, kemur fyrst fram bókmennta-
iðkun á móðurmálinu. Svo virðist sem
í sumum siðbótarklaustrum hafi
verið margir munkar sem ekki voru
prestvigðir og kunnu ekki latínu. Sum
staðai er jafnvel gefið í skyn að nokkr
ir munkanna hafi ekki verið læsir.
Andi þessarar siðbótar var ákaflega
strangur. Beztu heimildirnar um þann
hugpunarhátt þeirra em hinar svo-
nefndu yfirbótaskrár, Penitential, þar
sem taldar eru upp yfirbætur eða iðr-
unarverk, sem syndarinn á að fremja
til þess að létta af sér glæpaokinu.
Þar er talað um að standa í köldum
!æk heila nótt, og lesa bænir. Eða þá
að liggja á nettlum, vaka langar vök-
ur í köldum kirkjum biðjandi án af-
láts. Stundum átti að standa upprétt-
ur tímum saman með útrétta arma, eða
falla fram fyrir Drottni mörgum sinn-
um á dag í bæn,
,Ó hörð ertu yfirbótaskrá'
Slík iðrunarverk munu fyrst og
fremst hafa verið ætluð klaustrafólki.
Mörgum þætti vandlifað ef hann ætti
að halda regiur af þessu tagi: „Tali
einhver ónytjuorð til annars manns,
þá leiðrétti hann sjálfan sig og biðji
fyrirgefningar. Gjöri hann eigi svo, þá
hljóti hann fimmtíu svipuhögigi
Sá, sem afsakar sig, sé fundið að við
hann, og segir ekki á stundinni: Þetta
er min sök, ég bið forláts — hann fái
fimmtíu högg.
Sá, sem baknagar bróður sinn eða
hlustar á rógburð, hann fasti í þrjá
daga.“
Þessi mikli strangleiki varð auðvitað
örðugur fyrir margan manninn, enda
hefir einhver afskrifari ritað á spáss-
iuna á slíku riti: „Ó, hörð ertu yfir-
bótaskrá!“
Svörtu skipin
Papar voru langt komnir með að
siðbæta klaustrin, þegar sá atburður
skeði árið 795 sem varð upphaf mik-
illa og illra tíðinda fyrir írland. Kyn-
leg sigjling sást stefna að ströndum eyj-
arinnar grænu. Þessi skip voru löng
og grunnskreið, svo að þau gátu auð-
veldlega siglt upp í ár og langt inn á
iandið.
Kolsvört, sköruð skjöldum, með þan-
in seg! sigldu langskip víkinga að landi.
Herir þeirra óðu grenjandi yfir allt
og eirðu engu, körlum né konum, gi'iml
ur.i eða ungum.
Fjölmargir kennimenn flýðu land,
einkum til Frankaríkis sem þá var í
niiklum uppgangi. Ófriðurinn kollvarp-
að: að lokum siðabót Papanna — og það
áður en hugsjónir þeirra náðu að blómg
ast til fulls.
Landaleit Papa
Miklar höfðu ferðir íra verið áður
er víkingar komu, en þaðanífrá varð
flótti oft lífsnauðsyn. Takmark Pap-
anna var, sem fyrr segir, friður, og til
þess að geta fundið sér friðarstað
þurftu þeir stundum langt að fara.
Ekki var landaþekking þeirra tíma
ýkjamikil, og því ekki alltaf öruggt um
hvert halda skyldi.
En Paparnir höfðu sína öruggu leið-
arstjömu, hvort sem þeir sigldu með
löndum eða héldu út á opið haf. „Lát-
um Krist róða ferðinni“, segir í einni
siíkri ferðasögu.
Sagan um Papana og
köttinn
Þrír munkar írskir héldu í pílagríms-
fero. Sú för var hafin af miklum ákafa
og brennandi hjörtum. Þrír brauðlhleif-
ar var allt nesti þeirra í þessari sjó-
ferð.
Þegar þeir voru komnir út á rúm-
sjó, sögðu þeir: „í nafni Krists, lát-
um oss varpa árum í hinn gráa sæ og
fela oss í Guðs hendi.“ Og svo gjörðu
þeir. Ekki mjc.jj löngu síðar komu þeir
til eyjar nokkurrar. „Þetta er indæl
eyja“, sögðu þeir. „Hér er vatn og næg-
ur eldiviður." Köttur þeirra fór til og
veiddi ágætan lax, svo mikið sem þrjá
laxa dag hvern. Þá sögðu félagamir:
„Þessi för vor er allsengin pilagríms-
ferð lengur, því að vér hófutm ftatt
með oss birgðir. Það er að segja að nú
er kötturinn orðinn að birgðastjóra hjá
oss. Vér skulum ekki framar eta af
veiði kattarins." Þannig sátu þeir mat-
arlausir í sex daga, þar til gjöf frá
KrisL birtist á altarinu, hálfur hveiti-
fcrauðshleifur og fiskbiti á mann.
í lok sögu þessarar, sem er skráð
í Leinstersbók, segir frá því hvernig
pílagrímarnir dóu hver á fætur öðrum,
unz eftir lifði gráhært gamalmenni, sem
nú varð einn að standa undir helgihaldi
sem áður var borið uppi af þrem.
En kattargreysins biðu dapurlegri ör-
lög Því að hann ót alla laxana sem
húsfcændur hans forsmáðu, og varð svo
ógnarlega stór og digur, að þegar heil-
agur Brendan kom til eyjarinnar á
einni af hinum miklu ferðum sínum —
þá réðst hann að skrímsli þessu og
banaði kettinum að lokum eftir fræki-
lega viðureign. Síðan leysti helgur
Brendan öldunginn frá byrðum helgi-
haldsins, til þess að hann gæti dáið
rólegur.
Hvernig, Papar fundu
ísland
Leinstersbók nefnir ekki nafn þess-
arar sælueyjar, en talið er að Brend-
an helgi hafi komið til íslands á leið
hans um Norður-Atlantshaf. Hver veit
nema fundur íslands í þann tíð hafi
einmitt orðið með þeim hætti, að Pap-
arnir hafi varpað árunum í hafið úti
Helgiskrín með hjöllu heilags Patreks,
gert af bronsi og skreytt gulli, silfri og
glerungum. Frá 11. öld í Þjóðir.injasafn-
inu í Dýflinni.
á rúmsjó, og borizt þannig með straumi
og vindum norður í höf, unz Kristur
visaði þeim til íslands.
Þar hafa þeir getað lifað á laxi og
silungi, því að Papar máttu eta fisk,
þótt kjötát þætti ótilhlýðilegt, nema á
stórhátíðum og varla þó það. Þeir voru
líka slynf/r fiskimenn og ganga af
slíku margar sögur.
Hér heima hafa þeir gælt við æðar-
fuglinn, og strokið lágfótu frá haus
aftur á hala, því að „á þeirri tíð var allt
kyrrt í veiðistöð enda óvant manni.“
Pappbýli — Papabýli
Paparnir hafa gert sér hreysi úr viðl,
sem nóg var af, nokkra kofa kringum
toppbyggða kirkju. Menjar slíkra húsa
finnast enn frá þessum tímum á vestan-
verðu írlandi.
Hver veit nema Skeiðarársandur
geymi enn í djúpum sínum hornsteina
kirknanna í Pappýli, sem enginn veit
nú lengur hvar var. Svo segir í íslend-
ingabók Ara fróða: „Þá voru hér menn
kristnir, þeir er Norðmenn kalla Papa.
En þeir fóru síðan á braut, af því að
þeir vildu eigi vera hér við heiðna
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
26. tbl. 1964