Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1964, Blaðsíða 2

X

SVIP-
MVND

Kúame Nkrúmah verður alls
(ekki umflúinn í G-hana nú-
tímans. Frímerki landsins bera
mynd hans. Á kvöldin glitrar nafn
hans í neon-ljósum yfir Kúame-
Nkrúmah-torgi í Accra. Tröllaukin
líkneskja af honum stendur fyrir
framan þinghúsið. Þulir og fyrirles-
arar útvarpsins í Ghana kalla hann
„Endurlausnarann,“ „Sigurvegar-
ann,“ „Hans Messíasarhátign.“
Ekkert annað land blökkumanna í
Afríku er jafnnátengt nafni eins
manns, og enginn blökkumaður í
Afríku hefur valdið meiri misklíð
en Kúame Nkrúmah. Meðal Ghana-
búa eru menn sem bera trúarlega
lotningu fyrir honum, en líka aðrir,
sem hafa svo megna og' djúpstæða
andstyggð á honum, að tvisvar á
Iiðnum tveimur árum hefur hann
aaumlega sloppið undan banatilræði.
Þegar Nkrúmah leiddi þjóð sína til
sjálfstæðis og tók við völdum af Bret-
um fyrir sjö árum, hafði Ghana yfir að
ráða beztu embættismannastétt í allri
Afríku, átti beztu skólana, menntuðustu
lögfræðingana, ýmsa stoltustu íhalds-
menn álfunnar og heitustu byltingar-
mennina. Blöðin voru frjáls, dómsvald-
ið var óháð, þingmenn voru kosnir í
frjálsum kosningum. Aldrei voru vin-
sældir Nkrúmah meiri en þá.
í Ghana nútímans er þögnin einasta
leiðin til að láta í Ijós ósamþykki eða
óánægju. Blöðin hafa verið málbundin.
Dómurum er vikið úr embætti og nið-
urstöðum dómstóla breytt að geðþótta
Nkrúmah. Þjóðþingið er ekki annað en
gúmmístimpill fyrir flokk Nkrúmah,
sem hann nefnir á ensku „Convention
People’s Party“. Enginn annar stjórn-
málaflokkur er leyfður. Opinberlega er
C.P.P. „forvarðalið þjóðarinnar í bar-
áttu hennar fyrir sósíölsku þjóðfélagi“
— og það er engin tilviljun að þessi
orð bergmála orð úr stjórnarskrá Sovét-
ríkianna frá 1936.
S ú var tíðin að Nkrúmah var
hylltur sem atkvæðamesti leiðtogi Af-
ríku. Hið snemmbúna sjálfstæði Ghana
varð öðrum leiðto'gum í Afríku vegvísir.
Þeir hölluðu sér að Accra, fengu sið-
ferðilegan og fjárhagslegan styrk til að
halda uppi sókn sinni og árásum gegn
nýlenduveldinu. Nkrúmah varð fyrstur
afrískra Ieiðtoga til að taka upp stjórn-
málasamband við Austurlönd. Hann var
talinn vera einn af frumkvöðlum hlut-
leysisstefnunnar 1 álfu þar sem flestir
vilja komast hjá beinum afskiptum af
kalda stríðinu.
En nú hefur dýrðarsól hans hnigið
til viðar. Afrískir leiðtogar, sem fá óum-
beðin bréf frá honum, taka mjög ó-
stinnt upp ráðleggingar hans um hvern-
ig þeim beri að stjórna ríkjum sínum.
Aðrir leiðtogar eru forviða á því að vera
kallaðir „flugumenn nýrrar nýlendu-
26. tbl. 1964
stefnu“ aðeins vegna þess að þeir hafa
verið vantrúaðir á þá hugmynd, sem
virðist gagntaka Nkrúmah, að Afríka
eigi að sameinast þegar í stað undir
einni stjórn.
Nígeríumenn, sem meta málfrelsi
mjög mikils, þyrpast þessa dagana til
sýninganna á „Masks 1960“, ^em er
háðsk og hárbeitt pólitísk revía. í nýj-
ustu útgáfu hennar er atriði, þar sem
Nkrúmah er læstur inni í svefnherbergi
sínu og stynur: „O, Guð allrar Afríku,
færðu mér heim sanninn um að fólkið
elski mig!“ Þættinum lýkur á því, að
Nkrúmah afræður að látast vera dauð-
ur til að reyna hollustu fylgismanna
sinna. Þegar þeir sjá Iíkama hans gráta
þeir í uppgerðar-alvöru, en snúa sér svo
til hliðar og veltast um í hljóðlausum
hlátri.
1\Æ örgum Ghana-búum fellur illa,
hve landi þeirra er mikill gaumur gef-
inn erlendis og hvílíkt veður er gert út
af því sem þar gerist. Ástæðan til þess-
arar athygli er fyrst og fremst sú, að
ekkert annað nýfrjálst Afriku-ríki hef-
ur tilnefnt sjálft sig sem „fyrirmynd“
annarra ríkja í álfunni, og enginn ann-
ar leiðtogi í Afríku hefur skipað sjálf-
an sig „Raust Afríku“. Hvort sem það
er réttmætt eða ekki, þá er Ghana meir
undir smásjánni en önnur ríki í Afríku
einfaldlega vegna þess, að ekkert ríki
annað var jafnvel undir sjálfstæðið búið.
Ef nokkúrt ríki í álfunni gat gert sér
vonir um að þræða braut frelsis og lýð-
ræðis, var það Ghana.
Sú hugsun sem altekur Nkrúmah og
allt líf hans er hugsunin um örlög
Afríku og forustuhlutverk hans sjálfs í
þeirri framvindu. Jafnvel meðan hann.
var auralaus stúdent í Bandaríkjunum
var hugur hans allur við frelsun Ghana.
Síðan fór hann til Hagfræðiskólans í
Lundúnum eftir stríðið, og þar tók hann
þátt í að skipuleggja „Hringinn", leyni-
samtök afriskra byltingarsinna, en með-
al þeirra var Jómó Kenjatta núverandi
forsætisráðherra Kenýa.
í Lundúnum stækkaði draumsýn
Nkrúmah og náði smám saman til Af-
ríku allrar. Hann dreymdi um að álfan
sameinaðist undir einum fána með
„einni stjórn, einum leiðtoga, einni vold-
ugri raust.“ Á stjórnmálaferli sínum hef-
ur Nkrúmah gefið sér tíma til að skrifa
fjórar bækur og fjöldann allan af ræð-
um. Þær fjalla allar um afríska ein-
ingu og þörfina á „nýjum Afríkubúa",
sem sé ekki framar undirgefiinn þjónn,
heldur hreykinn af svörtum hörundslit
sínum og minnugur hinna afrísku erfða
sinna. Rit Nkrúmah eru ævinlega vekj-
andi, oft málsnjöll og ósjaldan bera þau
vitni mikilli skarpskyggni. „Sé vottur
af harmleik í lífi Nkrúmah," segir
menntamaður frá Nígeríu, „þá er hann
sá, að hugmyndum hans hefur verið vís-
að á bug vegna hinna mörgu fáránlegu
athafna hans.“
S vo að segja allt í lífi Nkrúmah,
síðan hann komst á fullorðinsár, hefur
verið helgað undirbúningi undir hlut-
verkið, sem draumur hans um „ein»
stjðrn, eínn Ieiðtoga" hafði kjörið hann
til. Hann hefur alla ævi verið sjúklega
metnaðargjarn og hörundsár. Einn af
prófessorum hans við Lincoln-háskólann
í Pennsylvaníu minnist hans á fyrsta
námsári, þegar hann lagði á sig mikið
erfiði til að fá að leika með í skóla-
leikritinu, en hætti og fór burt særður
þegar honum var sagt að hann fengi
ekki að leika hetjuna.
Nkrúmah hefur alla tíð verið mikill
lestrarhestur. Marx, Engels og Lenín
höfðu snemma sterk áhrif á hann. I
Englandi sótti hann fundi kommúnista-
flokksins „til að kynna sér baráttuað-
ferðir þeirra". Þó hann þverneiti að hafa
nokkurn tíma verið flokksbundinn
kommúnisti, hefur hann aldrei farið í
launkofa með, að hann er marxisti, enda
hefur marxisminn fullnægt ýmsum til-
finningalegum þörfum hans. Voru það
ekki kapítalistar sem vildu halda Afríku
í ánaúð áfram? Voru það ekki þeir sem
vildu samsæri til að halda Ghana veiku,
sundruðu, háðu öðrum, jafnvel eftir að
ríkið hafði öðlazt sjálfstæði?
„Með árunum hefur Nkrúmah í æ
ríkara mæli þróað með sér viðhorf sam-
særismannsins við sögunni," segir gam-
alreyndur erlendur erindreki í Accra.
„Marxismi hans átti sennilega stóran
þátt í því, en meginþættirnir eru í hans
eigin persónuleik.“
Það er álit margra sem til þekkja, að
þetta viðhorf samsærismannsins hafi
aldrei komið fram með skýrara og átak-
anlegra hætti en í desember sl. þegar
Nkrúmah rak yfirdómara Ghana, Sir
Arku Korsah, frá embætti, vegna þess
að hann hafði sýknað þrjá háttsetta em-
bættismenn, sem ákærðir höfðu verið
fyrir landráð af ríkisstjórninni. f augum
Nkrúamh bar sýknunin vitni um „undir-
róður“ og „spillingu" hjá dómsvaldinu,
sem miðaði að því að skapa „óró“ og
„rugling" — sem beindist að honum
sjálfum, eins og hann leit á málin.
Þegar hann hafði í huganum fullviss-
að sig um samsæri, hófst hann strax
handa um að „uppræta það“. Niðurstað-
an varð að sjálfsögðu klásúla í þjóðar-
atkvæðinu í janúar sl. sem veitti
Nkrúmah rétt til að víkja dómurum úr
embætti og breyta dómsniðurstöðum
þeirra. Hann er orðinn sinn eigin yfir-
dómari, og áfrýjun kemur ekki til greina.
Þjóðaratkvæðið var einn meiriháttar
skrípaleikur, þar sem 99,9% kjósenda
veittu Nkrúmah einræðisvald.
* að er raunar kaldhæðni örlag-
anna, að lýðræðið hefur ævinlega verið
Nkrúmah hliðhollt. Bæði 1954 og aftur
1957 vann hann og flokkur hans glæsi-
legan kosningasigur yfir andstöðuflokkn-
um, „United Gold Coast Convention“.
En þrátt fyrir meirihluta á þingi og
miklar persónulegar vinsældir varð
Nkrúmah æ þollausari gagnvart „mál-
þófi“ andstæðinganna og skorti þeirra á
„jákvæðri gagnrýni". Og þegar upp
komst um meint samsæri gegn stjórn-
inni árið 1958, fékk hann samþykkl hin
illræmdu kyrrsetningarlög, aðeins ári
eftir að landið hlaut sjálfstæði.
Enginn veit með vissu, hve margir
Ghana-búar hafa horfið bak við lás og
Framhald á bls. 13
Uigeiancu: tu Arvaxur, ReyKjavXX.
FramKv.stJ.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason fr4 Viaur.
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konróð Jónsson.
Auglýsingar: Arm Garðar Krlstlnsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 22480.
KÚAME
NKRÚMAH
2 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS