Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1964, Blaðsíða 17

. ibii !■ ii—wiwiim iniii n ii iTniiHr—mrr—wf
Gömul gelísk þula
Förumann sá ég í gær,
mat ég lét á matarstað,
drykk ég lét á drykkjarstað,
hljómlist á hlustarstað;
og í hinu blessaða nafni hins þríeina,
blessaði hann mig og heimili,
fénað minn og ástvini.
Og lævirkinn kvað í söng sínum
OFT, OFT, OFT,
fer KRISTUR um í förumannsins gervi
OFT, OFT, OFT,
fer KRISTUR um í förumannsins gervi.
Síra Ásgeir Ingibergsson sneri úr ensku.
..............................................................trnaK
veggnum? Ég var áður trésmiður og
fékk að hafa nokkur smíðaáhöld hjá
mér, því ég vann að smíðum hérna.
Einu sinni greip ég öxina, þegar vörð-
urinn kom með vatnsgrautinn, og ætl-
aði að slengja henni í hausinn á kvik-
indinu, öxin losnaði af skaftinu og lenti
þarna í veggnum. Vörðurinn æddi út.
Eftir það fékk ég handhlekkina."
Hann horfði grimmdarlega á
Matthildi og hélt svo áfram: „Hvern-
ig vogið þér yður að koma inn til mesta
illræðismannsins í Kakola, já, þess
versta í öllu Finnlandi. Eruð þér ekkert
óttaslegin?“
Þá reis Matthildur á fætur, lagði
hendi sína á öxl jötunsins og sagði með
sinni mjúku, en ákveðnu rödd:
„Ég er ekki óttaslegin. Þér farið ekki
að gera mér neitt illt. Það er Guð, sem
hefir sent mig til yðar og hann vernd-
ar mig og varðveitir. Setjist nú hérna,
Arska, svo skulum við halda áfram að
tala saman, eins og áður“.
Hann settist, en fór svo skyndilega
að gráta. Hrikalegur líkaminn kipptist
til. Matthildur talaði róandi til hans.
Allt gæti hann fengið fyrirgefið, vígsl-
spor bernsku og æsku, en einnig af-
brot fullorðna mannsins. Guð fyrirgæfi.
Það væri til nokkuð, sem kalla mætti
frið í hjartanu.
Gráturinn hætti. Illræðismaðurinn
strauk með hendinni af buxnaskálmum
sínum tár, sem fallið höfðu þangað frá
blóðhlaupnum augum hans. Loks sagði
hann:
„Þér eruð örugglega kristin. Ég hefi
aldrei kynnzt. slíkri manneskju sem yð-
ur“. En svipurinn varð aftur þungur,
líkami hans kipptist til og hann kjökr-
aði: „Sé það satt, að Guð sé miskunn-
samur, hvers vegna eru þá ekki menn-
irnir það? Getur hundi batnað af þess-
ari meðferð? Nei, hann verður enn
trylltari og grimmari".
Smám saman tókst Matthildi að róa
hann. Hún gaf honum snotra útgáfu af
Nýja testamentinu, sem hann lofaði
henni að hann skyldi lesa í. Vörðurinn
stóð með brugðið sverð frammi á gang-
inum og horfði undrandi á eftir Matt-
hildi þegar hún gekk út. Þetta var ein-
kennileg manneskja, að hún skyldi jafn-
vel geta fengið grjótið til að gráta,
hefir hann sennilega hugsað.
En það merkilegasta af öllu þótti
það, að Stór-Arska varð ljúfur sem
lamb eftir þetta. Hann var leystur frá
því að bera sumt af hlekkjunum, settur
í betri klefa og látinn baða sig og fá
betri föt. í nýja klefanum sinum gat
hann séð hluta af himninum og örlítið
af vaxandi vorgróðrinum.
VII.
Fljótlega fékk Matthildur umhugs-
unar- og áhyggjuefni, sem olli henni
mörgum vökunóttum. Hvað var hægt
að gera fyrir fanga, sem voru látnir
lausir úr fangelsi? Þeir áttu yfirleitt
erfitt með að fá atvinnu, vegna tor-
tryggni þeirra, sem höfðu yfir vinnu
að ráða. Matthildi varð Ijóst, að eitt-
hvað varð að gera í þessu máli. Hún
ræddi þetta mál við Hinrik bróður sinn,
sem var trúaður og hafði áhuga á
starfsemi systur sinnar í þágu fanganna.
Eftir stuttan tíma frá því að þau fyrst
höfðu rætt um þetta, kom þeim saman
um, að þau yrðu að stofna einhverskon-
ar hæli fyrir fanga, sem höfðu endur-
heimt frelsi sitt. Og á árinu 1887 stofn-
uðu þau slíkt heimili á hjáleigu frá
Rabbelugn, sem hét Toivonoja. En þegar
heimilið hafði verið stofnað, lét Matt-
hildur kalla það Toivola, sem eiginlega
þýðir „von margra“. Þetta heimili hýsti
síðan marga. Þó að gestir heimilisins
hefðu hlotið frelsi sitt, voru það sann-
arlega ekki allir, sem kunnu með það
að fara. Oft lenti Matthildur i erfið-
leikum, en tókst jafnan á undra- og
aðdáunarverðan hátt að yfirstíga þá. Hef
ir hún sjálf nefnt mörg dæmi um það.
— Einu sinni kom hún til Toivola. Að-
eins einn vistmaður var heima, allir
hinir höfðu farið á fyllirí. Þá spennti
Matthiidur Stjörnu sína fyrir vagn og
hætti ekki fyrr leit sinni að heimilis-
mönnunum, en hún hafði draslað þeim
öllum heim. M.a. fann hún tvo þeirra í
skurði, þar sem þeir lágu að nokkru í
vatni. Voru þeir sofandi, en nærri dauða
en lífi, þegar tókst að vekja þá. —
Öðru sinni var það vetrardag nokkurn,
að Matthildur þurfti til pósthússins með
bréf, sem mikil peningaupphæð var í.
Einn mannanna frá Toivola ók henni
þangað í vagni heimilisins. Leiðin lá
gegnum stóran skóg, sem fjarri var öll-
um mannabústöðum. Allt í einu spurði
maðurinn:
„Er það satt, að ungfrúin sé með mikla
peninga á sér?“
„Já, það er satt“, svaraði hún.
„Og þér þorið að láta mig aka með
yður. Þér vitið þó, að áður var ég sekur
um mörg innbrot“.
„Já, áður, það er rétt. Þá voruð þér
slæmur maður, en þér eruð það ekki
lengur". Við þetta svar hennar varð
þögn, en svo heyrðist maðurinn segja
snöktandi, eins og við sjálfan sig:
„Hún treystir mér“. Svo sagði hann
nokkru hærra: „Guð hjálpi mér til þess
að verða betri maður, því að nú þrái ég
það“.
Og ferðin gekk vel til pósthússins.
VIII.
að er árið 1890. Matthildur er
orðin 26 ára. Frægð hennar er farin að
berast víða. Henni er boðið að sitja al-
þjóðlegt þing fangavarða, sem haldið er
í St. Pétursborg í Rússlandi. Hún gladd-
ist af þessu tækifæri, sem hún taldi að
myndi verða til þess að hún gæti víkk-
að sjóndeildarhring sinn. Og hún fór
til þingsins, fyrstu ferðin út fyrir landa-
mæri Finnlands. Hún var yngsti þátt-
takandinn á þinginu og auk þess eina
konan. Þarna voru fulltrúar frá flest
öllum löndum Evrópu mættir. Fyrsta
daginn var hún kynnt fyrir heilum her-
skara af framámönnum um fangamál-
efni. Næsta dag var hún sett í flokk
sem átti að vinna saman og þá sat
Ungverji henni til vinstri handar, en
Þjóðverji til hægri
Þarna voru á þinginu flutt fræðandi
erindi og umræður talsverðar. Matthild-
ur var ekki alltaf ánægð með þessa
mælsku, því að henni þótti nokkuð
skorta að tekið væri raunv.erulegt tillit
til fanganna. Og það átti ekki við hana,
sem um þetta leyti hafði hlotið heiðurs-
heitið „vinur fanganna“.
Einn síðasta dag þingsins flutti yfir-
maður frönsku fangavarðanna fyrirlest-
ur, sem hann kallaði: „Meðferð ófor-
betranlegra afbrotamanna". Fyrirlestur-
inn var langur og mælgin og orðskrúð-
ið næstum takmarkalaust. Matthildi
fannst ekkert að græða á þessum fyrir-
lestri og eins á umræðunum, sem fram
fóru á eftir. Menn veltu því fyrir
sér, hverjir teldust óforbetranlegir. Nú,
væru þeir óforbetranlegir, þá væri auð-
vitað ekkert hægt fyrir þá að gera!
Að þessari niðurstöðu voru menn komn-
ir, ef niðurstöðu skyldi kalla, þegar
Matthildur var loks nóg boðið. Hún bað
um orðið og flutti mál sitt á góðri
frönsku. Hún sýndi fram á, hversu
gagnslitlar slíkar umræður væru. Taldi
hún, að enginn óforbetranlegur maður
væri til, hvort sem hann væri utan
eða innan fangelsismúra. Meðal annars
sagði hún þá þessi kunnu orð:
„Það er til meðal, sem umbreytt get-
ur sérhverjum afbrotamanni, jafnvel
þeim, sem þér hafið leyft yður að kalla
óforbetranlega. Það er kraftur Guðs.
Lög og reglugerðir geta ekki breytt
hjarta afbrotamanns, en það getur Guð.
Reynsla mín hefir sannfært mig um
það, að menn ættu að leggja sig meira
fram, já, framar öllu öðru að snúa sér
að sálum fanganna og hafa andleg áhrif
á þá“. Þegar Matthildur hafði lokið
hinni snjöllu ræðu sinni, var henni
þakkað fyrir hana með miklum fagn-
aðarlátum. En hún var smeyk um, að
allir hefðu gleymt henni, þegar þeir
hefðu yfirgefið þingsalinn. En hún fékk
sannanir fyrir því, að mikið tillit var
tekið til hennar og sumsstaðar farið
eftir orðum hennar.
Arið 1891 ferðaðist hún til Eng-
lands. Þar kynntist hún dr. Beadecker,
sem varð svo hrifinn af starfi hennar,
að hann helgaði sig síðan starfi fyrir
fangana. — 1893 fluttist hún algerlega
til Helsingfors. Hún lét ekki nægja að
tala við fangana sjálfa, heldur talaði
hún skörulega máli þeirra við yfirvöld-
in. Og árangur starfs hennar fór þegar
á fyrstu starfsárum hennar að bera
sýnilegan ávöxt, m.a. með mannúðlegri
meðferð á föngum en áður hafði tíðk-
azt. Starf hennar var mótað af kristi-
legum kærleika og samúð á kjörum
þeirra, sem á einhvern hátt hafa orðið
undir í baráttunni um brauðið. Sökin
var að sjálfsögðu oftast þeirra sjálfra.
Það voru þeir sjálfir, sem höfðu sett
sig upp á móti lögum þjóðfélagsins og
þannig fengið þjóðfélagið upp á móti
sér. En Matthildur vildi koma hér sætt-
um á. Hún vildi sætta fangann við þjóð-
félagið og þjóðfélagið við hann. Eins
og að líkum lætur, var þetta starf oft
vanþákklátt og mörg voru þau von-
brigði, sem urðu á vegi Matthildar. En
það var sjaldnar, sem það voru fangarnir
sem veittu henni þessi vonbrigði, heldur
fangaverðirnir, verðir laga og réttar og
jafnvel fangelsisprestarnir. Þessir aðil-
ar litu þegar frá upphafi, margir hvérj-
ir, hornauga til starfs Matthildar. Oft
kom það fyrir, þegar hún kom til fang-
elsis, þar sem hún hafði ekki komið
áður, að hún hlaut aðkast í orðum fyrir
það, að hún væri að spilla föngunum.
Hún væri að reyna að fá þá til þess
að telja þjóðfélagið seka aðilann, en
ekki afbrotamennina. Þó að þetta væri
að sjálfsögðu heimskuleg firra, mætti
Matthildur henni oft. En hún varð
aldrei orðlaus. Stundum svaraði hún
hvasst, þegar beint var að henni órétt-
látri ásökun. Þeir voru ekki fáir, sem
fundu stundum til nokkurs sviða undan
orðum hennar, og fundu jafnframt til
samvizkubits yfir orðum sínum.
Yfirmenn allmargra fangelsa og prest
ar þeirra tóku nú að bera það á Matt-
hildi, að hún væri of útásetningasöm
gagnvart embættum þeirra og rakalaus-
ar væru margar aðfinnslur hennar. Hún
svaraði fyrir sig. Árekstrarnir urðu æ
fleiri. Og vafalaust hefir öfund rekið
ýmsa til þess að hnjóða í starf hennar.
Þegar svona var komið, er ekki ólíklegt,
að Matthildur hafi ekki verið farin að
taka eins mikið tillit og áður til hinna
ýmsu og misjafnlega miklu erfiðleika,
sem fangelsayfirvöldin höfðu við að
stríða. Nokkuð er það, að á árinu 1911 er
lögfest bann við því að tala megi við
fanga, án þess að einhver fulltrúi fangels
isins sé viðstaddur. Þegar Matthildi barst
til eyrna þetta lagaákvæði, féll henni
það ákaflega þungt. Nokkru síðar sagði
hún við yfirmann Kakola fangelsisins.
„Ég heimsæki aldrei óhamingjusaman
fanga í návist þriðju persónunnar". Hún
taldi sig einkum ná árangri með því að
tala við fangann í einrúmi.
IX.
Nokkrum árum síðar, eða 1914,
brauzt fyrri heimsstyrjöldin út. Þá
sneri hún sér mikið að félagsstörfum.
Svo varð byltingin í Rússlandi. Afleið
ingarnar af henni urðu þær í Finnlandi,
að embættismenn voru settir frá störf-
um, en aðrir teknir í þeirra stað. Aftur
þörfnuðust fangelsin heimsóknar af
„vini fanganna." Matthildi barst bréf
frá Kakola fangelsinu, undirritað af 725
föngum. Þeir báðu hana innilega að
koma. Og hún hikaði ekki, heldur lagði
þegar af stað. Þegar hún kom til Kakola,
stóðu 300 fangar í heiðursfylkingu í
fangelsisgarðinum, til þess að heilsa
henni. Þeir sungu síðan fagnaðarsöng
og báru hana loks á gullstóli einn
hring um garðinn.
Þessi móttökuathöfn var henni fagn-
aðarefni og koma hennar til fangelsisins
var sannarlega kærkomin.
Vorið 1918 urðu innanlandsóeirðir í
Finnlandi. Var þá gerð þar byltingar-
tilraun. Þeir sem að byltingunni stóðu
voru almennt kallaðir „hinir rauðu“,
en stjórnarsinnar voru kallaðir „hinir
hvítu“. Fangelsin voru nú víðast hvar
tæmd af „hinum rauðu“, en fyllt aftur
með „hinum hvítu“. Til litla heimilisins
hennar Matthildar í Helsingfors komu
menn af báðum þessum litarflokkum.
Hvernig átti hún nú að snúa sér í þessu
máli? Samkvæmt erfðavenjum átti hún
eiginlega aðeins að fylgja hinum hvitu
og hjálpa þeim. En það fólk, sem hún
varð mest að starfa fyrir sem fanga, var
af þeim rauðu. Hún leysti þennan vanda
á táknrænan hátt:
í móttökuherbergið setti hún blóma-
vasa með hvítum og rauðum blómum.
Bæði þessi blóm höfðu vaxið upp í
finnskri mold og þau nærðust af sama
vatninu. Þannig gaf hún til kynna, að
fyrir hana væri ekki um neinn mismun
að ræða. Stjórnmálaleg viðhorf fengu
ekki að veikja störf hennar.
Nú var það einkum eitt hinna
stærri fangelsa, sem fylltist af
föngum úr flokki „hinna hvítu“. Matt-
hildur fór þess á leit að fá að koma
þangað. Þegar hún stóð frammi fyrir
yfirmanni fangelsisins, varð hún ekki
lítið undrandi, því að þar var kominn
einn af föngunum frá Kakola fangels-
inu. Þegar hún fór fram á að fá að
kynna sér ástand fangelsisins og meðferð
Framhald á bls. 19.
1. tölublað 1964.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17