Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1964, Blaðsíða 8

SMÁSAGAN
Framhald af bls. 6
ðaiga, og síðan.Karlmennirnir voru
nöldursamir og uppstökkir og gáfu
stundum volandi krökkunum utanundir.
Strax eftir kvöldmatinn fóru þeir í hátt
inn, eða hópuðust saman á götunum
æstir í hug og ræddu ástandið; þegar
sumir voru orðnir drukknir slepptu
þeir sér alveg og slógust eins og skepn-
ur, meðan aðrir hlógu að eða eltust við
stelpurnar sem voru á höttunum í kring
um þá.
Þetta gat ekki gengið lengur. Það
varð að stinga á meinið svo formæl-
ingunni létti.
Ríkisstjórnin gaf út orðsendingu til
alþjóðar, og hvatti fólk til að æðrasit
ekJki, en taka málinu með stillingu. Til-
kynnt var að nefnd hefði verið skipuð
til að rannsaka slysið á Hallgerði lang-
brók; frásögn Björns vaeri án efa upp-
spuni einn; hægt yrði fljótlega að hefja
róðra að nýju og hið opinbera mundi
veita sérstaka fjárhagsaðstoð vegna þess
ara atburða. En sá þvættingur! hugsaði
hver og einn við birtingu þessarar til-
kynningar.
Það var of seint. Kýlið var myndað
og það varð að skera á það.
E n hvernig átti að snúast gegn
formælingunni? Það varð að finna ein-
hvern sökudólg. Mér hefur aldrei tek-
izt að komast að því, hvernig þessi
gamla saga var grafin úr gleymsku. En
til að bjarga sér og sínu sökktu menn
sér niður í gamlar frásagnir og sínar
eigin endunminningar.
Viðbrögð almennings voru þau að
snúast gegn vesalings Birni. Hann sem
áður hafði haft samúð allra, eini eftir-
lifandi maðurinn úr skipbroti Hallgerð-
ar langbrókar, þótti nú grunsamlegur.
Það var engum vafa undirorpið að
Bjöm var undirrót þessa vandræðaá-
stands. Og eftirfarandi saga var grafin
Úr gleymsku.
Á Blönduósi, fæðingarstað Bjöms,
átti heima gömul sjómannsekkja að
nafni Sigurlaug. Hún bjó í lágreistu
húsi spölkom frá þorpinu handan ár-
innar. Hún hafði alla ævi gengið á ís-
lenzkum búningi, enda fór sá klæðnað-
Ur henni sérlega vel. Sigurlaug hafði
áreiðanlega verið lagleg; það mátti enn-
þá greina á andlitsdráttum hennar, þeg-
ar að var gáð. Gamla fólkið á Blöndu-
ósi sagði að Sigurlaug hefði ekki allt-
af verið sem siðprúðust á æskuárum
sínum, þegar hún fór til Reykjavíkur,
og sögur gengu um að Bjöm væri son-
ur hennar þótt enginn vissi það. Sú
staðreynd að Björn bjó alltaf hjá Sig-
urlaugu gömlu, þegar hann kom í heim-
sókn í fæðingarbæ sinn þrisvar eða
fjórum sinnum á ári, styrkti þennan
orðróm. En aldrei var á þetta minnzt
í návist Sigurlaugar, því gamla konan
var enn í fullu fjöri og orðhvöt mjög
þegar því var að skipta.
Sigurlaug fór á hverju kvöidi yfir
brúna á ánni, sem skildi hús hennar
frá þorpinu, til að sæikja sér mjólkur-
lögg út á skyrið. Á leiðinni staldraði
hún við hér og þar, til að masa við
kunningjana og hlusta á nýjustu slúð-
ursögurnar. Það var hennar bezta dægra
stytting, enda hafði hún lítið við tímann
að gera.
Kvöld eitt að vanda kom Sigurlaug
röltandi í mjólkursöluna, með brús-
ann sinn í hendinni. Hún staldraði þar
við stundarkorn, spjallaði við fólkið og
sneri síðan heim á leið. Þá var komið
myrkur.
Morguninn eftir fannst hún drukknuð
í ánni.
Lögreglan, sem var vanari að hirða
Uppruni nokkurrc
sígiidru jólusúlmu
án þess að hafa í huga list eða fágun.
Eftir séra Sigurjón Gubjónsson prófast i Saurbæ hafa orðið tn íyrir n,'atUi-;a innlií*
VII. Syng með oss þakkarljóð, himn-
anna herskari glaðvær (Jauchzet ihr
Himmel, frohlocket, ihr Eugel, in Chör-
en).
Sálmurinn er byggður á Jes. 7.14 og
er átta vers. Helgi lektor þýddi hann,
sleppir þó einu versi. Hefur sennilega
við þýðinguna haft hliðsjón af norskri
þýðingu Landstads, „Synger for Herren
og leg er I himmelske Hære“. Höfund-
ur er Gerhard Tersteegen, fæddur 25.
nóv. 1697 í Mörs, skammt frá Rín, en
dáinn 3. apr. 1769 í Muhlheim í Ruhr-
héraði. Tersteegen var yngstur sjö syst-
kina og veiklaður í bernsku. Faðir hans
var guðhræddur og ráðvandur kaup-
maður, Kalvínstrúarmaður, en dó þeg-
ar drengurinn var tæpra sex ára. —
Móðir hans sendi hann í latínuskóla,
þegar hann hafði aldur til. Þrátt fyrir
góðan námsárangur, tók hún þá ákvörð-
un að láta hann hætta námi fimmtán
ára gamlan. Sendi hún hann þá til mágs
síns í Múhlheim til að búa hann undir
verzlunarstarf og kaupmennsku. Mun
þessi ákvörðun hennar hafa staðið í
sambandi við efnaskort. — Ekki átti
þetta starf við hann til lengdar. Sneri
Tersteegen sér nú að vefnaðariðn, og
varð silkibandsvefari um skeið. — Hann
lifði ofur einföldu lífi, var hneigður til
einveru og undi vel sínum hag „ánægð-
ur, eins og ég væri konungurinn sjálf-
ur“ segir hann.
Þegar hann var um hálfþrítugt sótti
á hann hugarstríð mikið. Um það leyti
kynntist hann ritum dulfræðinga og
sökkti sér niður í þau. — Það verða
straumhvörf í lífi hans. Á skírdags-
kvöld 1724 gefur hann sjálfan sig frels-
ara sínum til fullrar og eilífrar eignar.
Hann ritar sáttmála þar að lútandi með
undirskrift eigin blóðs. Þar stendur m.a.:
„Jesús, frelsari minn, ég gef mig þér til
fullrar og eilífrar eignar.. . Frá þessu
kvöldi er hjarta mitt og kærleikur að
eilífu helgað þér.... Héðan í frá og að
eilífu verði ekki minn, heldur þinn vilji!
Bjóð, drottna og stjórna mér! Ég gef
þér fullt vald yfir mér, og lofa, með
þinni hjálp og aðstoð, að hella fyrr út
blóði minu til síðasta dropa en vera
þér ótrúr eða óhlýðinn.... Andi þinn
víki ekki frá mér, og dauðastríð þitt
styrki mig! Já, Amen! Andi þinn inn-
sigli það sem í einfeldni skrifar þín
óverðug eign Gerhard Tersteegen."
Þrátt fyrir skamma skólasetu varð Ter-
steegen vel menntaður maður, einkum
í guðfræðilegum efnum. — Þrá hans
eftir kyrrð og friði var mjög rík. —
Hann las mikið en reit því meira. Gerði
litlar kröfur til lífsins, hvað mat, drykk
og klæðnað snerti. Sáu nánir vinir að
SÍÐARI GREIN
verulegu leyti fyrir nauðþurftum hans.
— í allri kyrrþey myndaðist stór söfn
uður um hann í Múhlheim. — Hann
þótti ágætur prédikari og afburða skrifta
faðir, en gekk aldrei beinlínis í þjón-
ustu kirkjunnar. — Fjöldi manna frá
framandi löndum, alla leið frá Amer-
íku, kom til Múhlheim til þess að ná
tali af honum. Hann var frábær mann-
vinur og fór hver betri af fundi hans. —
Af fullri djörfung réðst hann á krist-
indómsafstöðu Friðriks mikla og skrif-
aði rit gegn honum: „Hugsanir um verk
heiimspekingsins í Sonssouci". — Ritið
komst í hendur þjóðhöfðingjans. Las
hann það og sagði síðan: „Og þetta
geta „hinir kyrrlátu“ í landinu". Er
Friðrik mikli var á ferð vestur þar,
bað hann Tersteegen að koma á sinn
fund. En hann þáði ekki boðið, og gaf
enga skýringu á því, að hann mætti
ekki, né heldur afsakaði það. Tersteegen
er merkasti dulfræðingur „reformer-
uðu“ krikjunnar, og mesta skáld henn-
ar ásamt J. Neander. í öllum sálmum
hans og andlegum ljóðum vakir andi
bænarinnar, mjúkur og máttugur í
senn.
Um skáldskap Tersteegens hefur merk
ur þýzkur bókmenntafræðingur komizt
þannig að orði: „Ekki aðeins að máli
heldur og formi minnir hann mest á
Goethe. Hann er ljóðrænasta skáld
Þýzkalands fyrir daga þessa skáldjöf-
urs.“ Um sálma sína og Ijóð segir Ter-
steegen: „Þau hafa flest orðið til óvænt
og eins og af tilviljun á örskömmum
tíma. Ég hef hripað þau á pappírinn,
og loka inni fyllirafta, stóð ráðþrota
andspænis þessari gátu. Slys? Morð?
Líkurnar fyrir slysi voru engar, og var
því gengið fram hjá þeim möguleika.
Morðið, ef um morð var að ræða, gat
ekki hafa verið framið nema af
drykkjumanni, fávita eða geðbiluðum
manni. Grunur féll á Björn, þar sem
hann var staddur í þorpinu uim þessar
mundir, og lagði af honum vínþefinn
frá morgni til kvölds. Kvöldið sera
Sigurlaug dó hafði hann farið svínfullur
til að gera hasar á þorpsballinu, verið
hent þaðan út með brauki og bramli, og
brotið rúðu í leiðinni. Hann flangsaði
utan í stúlkumar, ógnaði hússtjóranum
sveiflandi flösku yfir höfði sér; síðan
tók hann að skammast við hvern sem
á vegi hans varð og hvarf loks nöldr-
andi og þusandi út í myrkrið.
Björn var handtekinn á þeim forsend
um, að hann væri launsonur Sigurlaug-
ar og hefði verið hér að verkL
Tveim dögum síðar var hann látinn
laus aftur. Engin vissa, engar sannan-
ir voru fyrir hendi, og eftir að lög-
reglan hafði hlaupið í skollaleik milli
haldlansra getgátna, lét hún málið nið-
ur falla.
etta mál, sem var búið að kosta
hvern blaðamann á landinu heila blek-
byttu, hafði legið niðri í heilt ár. Þá
skeði það, í litlu kaffihúsi við höfnina,
þar sem brennivínið rann í stríðum
straumum og ramrnur tóbaksdaunninn
mengaði loftið, að gamall sjómaður hóf
aftur máls á þessu, fyrir fullu húsi af
furðulostnum áheyrendum: „Björn
greyið hefur svo sem aldrei gert mér
neitt til miska, en ef hafið krefst ein-
hvers, verður það að fá sitt. Þá leyfir
það okkur að fiska, og formælingunni
léttir. Birni sagðist svo frá, að lík hefði
lallið á þilfarið, en sagði aldrei hvaða
Síðustu árin sem skáldið lifði var
hann mjög heilsuveill og leið miklar
þjáningar. Steinsótt leiddi hann til bana.
— Hann hafði gefið sig frelsara sin-
um „til fullrar og eilífrar eignar“ á
unga aldri. Við það stóð hann allt til
enda.
Sálmurinn: „Syng með oss þakkar-
ljóð“ er ortur 1731. Merkasta rit Ter-
steegens er: Geistliehes Blumengártlein“
sem hann gaf út árið 1729.
VIII. Hin fegursta rósin er fundin (Den
yndigste Rose er funden).
Áhrif heittrúarstefnunnar (pietism-
ans), frá Halle, urðu mjög sterk í Dan-
mörku, einkum við hirð Kristjáns kon-
ungs sjötta. Átti hallarprédikarinn, Er-
ik Pontoppidan, sinn mikla þátt í því.
— Hann var lærður vel, og viljasterk-
ur mælskumaður. Pontoppidan gaf út
barnalærdómskver og sálmabók, er mót
uð voru af hinni nýju trúarstefnu. King
óssálmabók skyldi lögð til hliðar. En
hann gætti þess þó við sálmaval að taka
varlega á sálmum þessa stórskálds, sem
sungið hafði sig inn í þjóðina. Annars
kom þarna fram alimargt nýrra sálma
eftir heittrúarsinnuð skáld. — Bar þar
eitt af, Hans Adolf Brorson. — Með
honum rís upp mikið sálmaskáld, er
gerði nýja bók tímabæra, og létti Ponto
ppidan starf hans.
H.A. Brorson var kominn af kunnri
prestaætt. Um miðja seytjándu öld var
prestur í Randrup í Norður-Slésvik,
Broder Pedersen. Af tveim sonum hans
varð sá yngri eftirmaður föður síns í
Randrup. Hann hét einnig Broder, og
varð faðir „þriggja-laufasimárans“, en
svo voru synir hans siðar kallaðir, þeir
Niels, Broder og Hans Adolf. Allir urðu
þeir prestar, merkir embættismenn,
sálusorgarar og sálmaskáld, þó að sá
yngsti og síðasttaldi bæri mjög af um
skáldskapinn. — Faðir þeirra dó, er
þeir enn voru á barnsaldri. Hugur þeirra
ailra hneigðist að bóknámi. Stúdents-
prófi luku þeir við latínuskólann í Ríp-
um, en stunduðu síðan háskólanám í
Höfn. — Allra beið síðar mikill framL
— Niels varð hallarprestur í Fredriks-
borg og sóknarprestur í Hilleröd, og
W——BMIBM—WBW.I"—
lík það hefði verið. Ég held því fram
að það hafi verið Sigurlaug gamla. Rétt-
lætið verður að ná fram að ganga. Og
þar sem þetta mál er okkar og hafs-
ins, verðum við að fullnægja réttlæt-
inu. Segið mér annars, langar ykkur
til að drepast úr hungri, eða hvern fjand
ann eruð þið að hugsa? Við verðum að
komast á sjóinn aftur, og þess vegna
verður eitthvað að gera. Hafið þið ekki
enn skilið, að það var Björn sem drap
þá gömlu og að hún gekk aftur þegar
hann var á Hallgerði langbrók. Svo
lengi sem Björn gengur í friði um göt-
ur bæjarins með bækurnar undir hend-
inni og spilar sig fífl og sitthvað annað
hvílir formælingin á sjónum, og skipin
farast með allri .áhöfn. Hefur ykkur
ekki skilizt þetta ennþá?“
Það ríkti dauðaþögn á kaffihúsinu,
en af henni mátti ræðumaður skilja á-
hrif orða sinna. Síðan varð ys og þya
í salnum, köll og ræskingar, stólurn
8 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
1. tölublað 1964.