Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1964, Blaðsíða 4

ið komið inn fyrir borðstokk. Hundur-
inn var þagnaður, og vélarskröltið var
það-eina sem heyrðist í þögninni. Pok-
inn hékk þarna úttroðinn og sjótaum-
Eunir lágu úr honum niður á þilfarið.
Hásetarnir, loftskeytamaðurinn, kokkur
inn og skipstjórinn horfðu á þennan
sekk án þess að þora að hreyfa sig,
eins og hann væri sprengja sem mundi
springa eftir tvær sekúndur, eina sek-
úndu ...
Og þá ....
Þá heyrðist ógurlegt öskur, elding
skar loftið, og blásvart lík hrökk ofan
á sjómanninn, sem féll í yfirlið. Þetta
var geysistórt lík, djöfullega draugslegt,
og það stökk á bakborða, armamir
flöksuðust til eins og á tuskubrúðu og
það gaf frá sér þau hræðilegustu hljóð,
sem nokkru sinni höfðu heyrzt á haf-
inu. Það stakk sér í djúpið sem ýfðist.
Ofsahræðsia hafði gripið um sig með-
al áhafnarinnar, sjómennimir hlupu fyr
ir borð ærðir af skelfingu. Þetta voru
fystu fómarlömbin í harmleiknum á
Hallgerði langbrók. Hann hvessti skyndi
lega, stormurinn ýfði upp hvítfextar
ólgandi öldur. Vélstjórinn heyrðist
hrópa: „Skipstjóri, vélarnar svara ekki
lengur.“ Og stýrimaðurinn: „Stýrið er
óvirkt.“ Loftskeytamaðurinn ætlaði að
senda út neyðarskeyti: „Hvert í þreif-
andi, enginn straumur", og öll Ijós
slokknuðu.
Það var slegizt og hrópað, hrint og
stunið. Það hvein í mastrinu. Radar-
inn fór um koll og hvarf fyrir borð,
æðisgengnar öldurnar steyptust yfir
skipið bak- og stjórnborða. Menn tryllt-
ust.
„Bátarnir, setjið út heivítis bátana!“
Sá fyrri sprakk í loft upþ um leið og
hann snerti sjóinn, og þann síðari misstu
sjómennimir út í hringiðu hafsins.
Drottinn minn dýri, togarinn er kom-
inn í greipar djöfulsins. Bjargið okkur!
Skipið rak stjórnlaust í áttina til lands
með brotið mastur, máttvana leiksopp-
ur hinna ógurlegu náttúruhamfara.
Úr greipum djöfulsins bjargist hver
sem bjargazt getur! En hver megnar
slíkt?
Skerin voru framundan.
Ógn næturinnar.
E kkert hefði spurzt meira af
togaranum og öll áhöfnin farizt, ef bóndi
nokkur við Faxaflóa hefði ekki, í morg-
unsárið, fundið og bjargað einum af
áhöfninni með því að stofna sjálfum
sér í bráða lífshættu. Það var sudda-
veður, og þessi eini skipsmaður sem
lifði af þessa örlagaríku nótt var nær
dauða en lífi af kulda og vosbúð. Mað-
urinn hét Björn Hjálmarsson. Bóndinn
sagði frá því hvernig honum tókst að
ná Birni upp á þurrt land, þrátt fyrir
brimið sem færði öðruhverju hála klett
ana á kaf, svipað og þegar hann bjarg-
aði eina skipverjanum sem lifði af skip-
brot Pourquoi Pas? á skerjunum útaf
Mýrum.
Hafið skilar ávallt einum til þess að
hann segi frá hamförum þess og veldi.
Það var ekki fyrr en nokkrum dög-
um seinna, þegar Björn Hjálmarssor
var til rannsóknar á sjúkrahúsi í Reykjg
vík, að hann skýrði frá hinu hrollvekj
andi strandi Hallgerðar langbrókar.
Daginn eftir birti Morgunblaðið
feitietraðar fyrirsaginr á fyrstu síðu,
„Draugaveiðar út af Faxaflóa“, ásamV
rn.vnd af Birni og nákvæmri frásögn af
slysinu.
Nú flaug fiskisagan.
4 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
Björn Hjálmarsson varð hetja dags.
ins; Erlendir blaðamenn, sérlegir frétta-
ritarar og ljósmyndarar, þyrptust að
eina eftirlifandi vitninu að draugaveið-
unum.
— Herr Hjalmarsson, wollen Sié ....
— Senor Hjalmarsson, por favor ....
— Dove é il signor Hjalmarsson? Ah’
Ah! Per favore, signor, la radio ...
— How long have you been fishing,
Mister Hjálmarsson?
— Monsieur Hjalmarsson, auriez
vous l’amabilité ... sagði f ranskul
blaðamaður sem kom síðast á vettvang
En Björn hristi höfuðið með kjána-
legu brosi manns sem ekkert skilur.
Fyrst svo var, gátu allir búið til frá-
sögn eftir eigin geðþótta og snúið heim
með góða samvizku.
B jörn var einn af þessum mönn-
um sem eru á mjög óljósum aldri. Tutt-
ugu óg fimm ára? Fjörtíu ára? Já, eitt-
hvað þar á milli. Hann var fæddur á
Blönduósi. í fæðingunni hafði hann far-
ið illa, og á unga aldri hafði hann þar
að auki fengið höfuðhögg, og hafði það
bundið enda á frekari sálarþroska
drengsins. Við skipsfélaga sína stærði
«« m ut iii au ai
a / / / /i
a / / / // i
a / / / / a
a / / / / a
a / / / a
a / / / /a
a / / / /a
a / / / / a
a / / / a
a / / / a
a / / a
MMMMMMfllíMMMmMflMMMMMMMMawm
MMMMMMMMMMMMíJMMMMMMI--------
MMMMMMf----------
MMMMMMMMMMMMM
MMMMMMMMMMMMM!
MM MMMMMMBBBBB
BQfl B // B
BU B/////////B
BBB B // // //a
aaa a/////////////////a
aaa a // // // // //a,
aaa B////////////////////////TrrrrfB
aaa a // // // .-rrrrrrrrr a
aaa a////////////.. rrrrrmrm
aaa a // // aaa rrrrrrrrrr
BBB B/////////B B
BBB B// // a
aaa B////////B a
aaa a // n aa
aaa a//tti
bbb ara
7777
BBB B//B B
BBB B//////B ■
aaa B//////////B b
BBB B//////////////B
aaa B//////////////B
BHBB////BBBBJUL//////B
BBBB///B//////B/////B
BBB////B//////B//////B
BBB///B///////B//////B
BBB///B///////B///////B
BBB///B////////B//////BB
BBB//B/////////B///////B/B
BBB//B//////////B///////B//B
BBB/B///////////B////////B////B
BBB/BBBBBBBBBBBBB/////////B///B
BflB///// /////////////B//B..,—
BBB///// ///////////////BB
BBBB//// /////////////////■
BIB B/// ///////////////////B
BBB B/// ////////////////////■
■BB «// /////////////////////■
■BB ■✓// /////////////////////■
aaa ■///// ////////////////////■
■■■ ■////// //////////////■■■■■■■
■■■■■■■///// //////■■■■■■■«■■■■■■
_______ ■■■■■■■■«■■■■■«■■■■
■BB ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■••■
a,aa ''lHUIKIUIUUKHaUatl
niai BBcna
. BIBBBBBUaiB
■■■■■■
«■«■■■
■■■■■■■■■■
MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM
MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMKH
MMMM BKMMMMMMMMMKll
a b ibibb iaaa ■■■■ « ■
■ ■■■ ■ ■ ■ ■ ■ »
B ■ ■ ■■« ■■■■ ■■■■ ■
« ■ ■ ■■ ■■ ■
■ ■ ikii i i ■ ■ a
■ ■ an« ■ «an
■ ■ B l B B
iuii ■■■■ ■ ■■■
1 ■ ■ ■ ■ B
I I 1 ■ B BBBB
■ B ■
■I II I
III ■■
■ ■ I
■ B B
■■■■
Þetta er „Siggi sixpensari" eins og
allir sjá. Hann er þarna í nýjársskapi.
Það, sem þó er merkast við þessa mynd,
er, að hún er skrifuð á ritvél. Kom hún
á firðrita til stöðvarinnar í Gufunesi um
hátíðarnar — auðvitað frá London, sem
er heimaborg Sigga.
bann s:p af mikilli heimspekiþekkingu
og leit niður á þá fyrir ruddaskap og
þekkingarleysi. Hann hafði gaman af
að ganga um götur Reykjavíkur með
nokkrar bækur undir hendinni, íslend-
ingasögurnar eða Eddurnar, eða þá líka
útlendar bækur sem hann las án þess
að skilja, eða þá hann las þær alls
ekki, því þegar öllu var á botninn hvolft
gaf hann frat í þetta allt saman. Oft
mátti sjá hann standa fyrir frarnan hill
urnar í einhverri bókaverzluninni og
blaða í ákafa í bókunum, handleika þær,
skila þeim aftur, taka þær fram á ný
og loks kaupa þær tautandi óskiljanleg
orð með frönsku-, ensku- og spænsku-
slettum innan um og samanvið. Síðan
yfirgaf hann verzlunina með bækurn-
ar undir hendinni, glaðklakkalegur og
hofmannlegur á svip.
í augum hans, sem hafði aldrei kom-
ið út fyrir landsteinana, bar honum
skylda til að sýna útlendingum virðineu
og tillitssemi, og ef hann sjálfur hitti út-
lending af tilviljun, ávarpaði Björn
hann í virðulegum tón á einhveriu ó-
skiljanlegu hrognamáli, samblandi af
ensku, frönsku og spænsku, með lát-
bragði sem tignir menn sýna jafningj-
um sínum. En sannleikurinn var sá að
Björn lærði utanbókar heilar setningar
á þessum málum með ágætum fram-
burði, en án þess að skilja orð af þvi
sem hann sjálfur sagði. Útlendingar
sem hann ávarpaði voru furðu lostnir
yfir þessum talsmáta og forðuðu sér
hið ■ bráðasta frá þessuim vitfirrinei.
Einu sinni átti Björn orðaskipti við Spán
verja nokkurn, en það samtal endaði
með þvi að Spánverjinn gaf honum vel
útilátið kjaftshögg: Bjöm hafði lýst því
yfir með miklu handapati, að Spánverj-
inn væri hóruungi. Bjöm stóð á fætur,
tíndi aftur saman skruddur sínar og
sneri á brott án þess að hafa skilið svar
Spánverjans; en hann var harðánægður
yfir að hafa fengið tækifæri til að sýna
kunnáttu sína.
Hann var vel þekktur meðal sjómanna
og iðulega fór hann, með svip hins mis-
skilda snillings sem verður að vinna
sér fyrir lífsviðurværi, í atvinnuleit til
útgerðarfélaganna. Oft var hann ráðinn
ýmist vegna þess að menn sáu aumur
á honurn eða skortur var á vinnuafli.
Björn var mjög seinvirkur og kjark-
lítill og vann illa, var allan sinn sigl-
ingatíma skammaður, tuktaður til, send-
ur fram og aftur borðstokkanna á milli,
úr skut fram í stefni. En þrátt fyrir
þetta tókst honum alltaf að fá pláss.
f landi hæddust sjómennirnir að hon-
um og kölluðu hann „Doktorinn“ eða
„Don Juan“, því hann hafði aldrei ver-
ið við kvenmann kenndur. Hann svar-
aði þeim aldrei neinu, en gekk bros-
andi sína leið. Hann áleit vafalaust að
skírlífi hlyti að vera fömnautur snilld-
arinnar. Og virðulegur á svip fór hann
aleinn á fyllirí.
Til að líta gáfulegar út lét hann sér
vaxa mjótt og langt skegg eins og aust-
urlenzkur prestur. Það teygði sig frá
neðri kjálka niður á flibba. Hann hafði
úfnar og miklar augabrúnir og mikinn
hárvöxt. Það verður líka að segjast að
hann var ákaflega óþrifalegur í útliti.
Bjöm bjó einn og var einstæðingur.
Söguhetjan er kjáni.
E n eins og netið sem maðurinn
kastar í hafið og fangar fiskana hafði
frásögn Björns fangað hugi allra lands-
manna. Alls staðar, um land allt, í
Reykjavík, á Akureyri, í sjávarþorpum
smáum sem stómm, yfirleitt alls staðar
þar sem menn bjóða veðmm og vindi
byrgin og róa til fiskjar, var ekki um
annað talað.
Við þessa frásögn hurfu menn aftur
til þess táma þegar draugaskip birtust
í þokunni og keyrðu fiskibátana í djúp-
ið; sjóskrímsli og illir andar sem bjuggu
í undirdjúpunum leituðu upp á yfirborð
ið; menn þóttust hafa séð átök milli kol
krabba og hvala í hafrótinu; dularfullir
skipsskaðar; hafið hefndi sín á þeim
sem reynt höfðu að forvitnast um leynd
ardómsfullt skaut þess; ofsjónir og
múgæði; lýsandi fiskar sem dáleiddu
stýrimanninn, tældu hann fyrir borð
og gleyptu; hvítar vofur sem birtust á
nóttunni þegar vindur þaut í rá og
reiða; undarlegar raddir. Já, án þess
að hafa annars nokkurntíma gleymt
því, þeim gamla tíma, því til eru þær
stundir á hafinu, á nóttunni þegar allt
er ókennilegt og tekur á sig draugsleg-
an blæ, í kjölfarinu eða þarna í fjarska,
að maður man ekki lengur eftir þessu,
því hafið hefur afhjúpað sig, gefið sig
á vald stillunni, svo maður kemst að
því og óttast það síður.
En það er aldrei að vita. Ef til vill
er þetta allt satt, þegar allt kemur til
alls. Það er svo margt undarlegt til,
sem aldrei hefur verið skýrt. Og auk
þess eru á íslenzkri grund svo margir
svipir, afturgöngur sem reika um á
tunglskinsnóttum, á hraunbreiðunum
eða við rætur eldfjallanna. Draugurinn
í Landmannalaugum t.d. sem sækir á
næturgesti í skálanum. Og draugurinn
í..... Hví skyldu ekki vera vofur á
hafinu líka?
M
lTJ.onn voru ahyggjufullir og kvíð-
inn gegntók þá.
Frásögn Björns.
Og allir þessir skiptapar og mann-
skaðar.
Og hafið, og nóttin sem hvelfist yfir
mann í allri sinni dýpt. Maður óttast
hana, þegar hún brýnir raustina; þegar
hún þrýstir manni að sér, berst maður
á móti; en þegar skaut hennar opnast
og í heiminn kemur blóðlaus ófreskja
eins og á Hallgerði langbrók, er ekkert
hægt að hafast að; maður stendur ráð-
þrota.
Gömlu mennirnir, sérstaklega eftir að
Hallgerður langbrók fórst, sögðu hver
öðrum margar undarlegar sögur meðan
þeir tóku í nefið og lömdu stafnum í
jörðina til áherzlu orðum sínum.
Einn þeirra sagði: „Fyrir meira en
fimmtíu árum vorum við eitt sinn stadd
ir úti á rúmsjó. Tungl var fullt og nótt-
in björt og engu lík, svo stillt og nærri
gagnsæ. Þessi nótt var dýrðarnótt, und-
urfögur eins og yngismey. Slík nótt kem
ur aðeins einu sinni á öld. Allt í einu
kvað við bylmingshögg, þegar lítill bát-
ur rakst stjórnlaust á skipshliðina. Ég
komst aldrei að því hvaðan þessi kæna
kom, enginn varð hennar var þegar
hún nálgaðist. Við reyndum að stjaka
henni burt, en í hvert skipti kom
kænuskrattinn aftur. Sú var nú heldur
betur uppáþrengjandi! Heyrðu, gefðu
mér smábrennivínslögg. Takk...........
Meðan á þessu stóð heyrðum við eitt-
hvert hróp. Við hættum iðju okkar og
lögðum við hlustirnar. Jú, einhver va.r
að kalla langt úr fjarska og þó barst
hljóðið úr öllum áttum. Við hlustuðum
betur, þetta var tryllingsleg kvenmanns
rödd sem hrópaði án afláts. „Hjartað
mitt, hjartað mitt.“ Eins og ég sagði
var þetta fjarlægt kall, en það skar inn-
an hlutstirnar. Hljóðin héldu stöðugt á-
fram og það buldi í skipinu þegar bát-
urinn barðist við kinnunginn. Þetta var
óhugnanlegt í hæsta máta, svona úti á
rúmsjó!
Með okkur var piltur sem lent hafði
í ástarraunum. Mánuði fyrir giftinguna
hafði kærastan hans, flennan sú arna,
stungið af með þýzkum sjómanni, sem
var fremur melludólgur en sjómaður.
Þegar félagi okkar heyrði röddina úr
fjarska umtumaðist veslingurinn algjör-
lega og hrópaði: „Það er hún, það er
hún, það er Guðrún. Guðrún, Guðrún,
ég þekki röddina aftur!“ Og áður en
nokkur fengi rönd við reist stökk hann
Framh. á bls. 6.
t. tölublað 1964,