Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1963, Blaðsíða 1

Fyrir utan hliðið, sem er á Alexa.nders-
garðinum, en hann liggur við suðvest-
urenda Kreml, beið svört bifreið, sem
ók á undan okkur að aðalhliðinu. Um
leið og við komum inn úr hliðinu fór
bjaila, sem var tengd við ljósnæmt
tæki, að hringja í sífellu. Sitt hvorum
iruegin við hliðið voru varðbyrgi; majór
með biáa húfu úr hinni einkennisklæddu
leynilögreglu, MVD, rannsakaði skil-
ríki bílstjórans og gáði inn í bílinn, en
þrír N.C.O.-menn stóðu vörð-í kring á
meðan. Allir vóru þeir vopnaðir skamm-
byssum, einnig majóriftn.
Nú loks Jiætti að.vörunarbjallan að
hringja. Allt gekk hratt og snurðulaust.
Við ókum éftir breiðum, svörtum, mal-
bikuðum brautum Kreml með 30 kíló-
metra hraða ^klukkustund. Nú, þegar
Höfundur meðfylgjandi grein-
ar, Hugh Lunghi, var um árabil
túlkur Winstons Churchills og
annarra vestrænna valdamanna í
viðræðum þeirra við Stalín og átti
þannig kost á að sjá sovézka ein-
ræðisherrann í öðru Ijósi en flestir
VesturÍandabúar. Bæði Churchill
og Roosevelt horfðu á Stalín af
sjónarhóli stjórnmálanna og hrif-
usr af leiðtoganum og raunsæis-
manninum. Hugh Lunghi gerir
sér grein fyrir manninum hak við
hina opinberu ásjónu — látæði
hans, veikleikum, styrk og sér-
vizku.
Stalín hefur verið dauður í
10 ár <>g tvisvar verið graf-
inn — hið fyrra sinn opinberlega,
smurður í grafhýsinu á Rauða torg-
inu, en seinna svo lítið bar á undir
rauðum múr Kremlborgar.
Fyrir ári sögðu þrír menn við mig
í Rússlandi: „Stalín er horfinn, en
skuggi hans er enn meðal okkar.“
En aðeins einn þeirra, hinn elzti,
sagði það með hrolli, eins og vofa
hans gæti enn líkamnazt.
Að sögn seinni tima kommúnistaleið-
toga sem til þekktu, var maðurinn, sem
þessi lífseigi skuggi er af, hrein ófreskja,
sekur um óumræðileg grimmdarverk,
hryðjuverk og skelfingar; fjöldamorð-
ingi. Ég fylgdist vel með Stalín í sex
ór, og veit að hann gat snúið annarri
hiið að fólki.
Á striðsárunum sá ég og heyrði vest-
ræna leiðtoga skjalla Stalín og hrósa
honum á ráðstefnum og í veizlum, bæði
©pinberlega og í einkaviðræðum, og hann
endurgalt þeim í sömu mynt. Ég sá þá
þi-ýsta þétt höndina, sem (að sögn Krús-
éffs) bar ábyrgðina á dauða „þúsunda
eisaklausra manna". Ég tók sjálfur í
þessa hönd við mörg tækifæri, tók við
teglösum úr henni og hún klappaði mér
é bakið.
Hefði ég verið í aðstöðu til að
(bæta hrósi mínu og skjallyrðum við,
er enginn vafi á að ég hefði gext það,
eð minnsta kosti fyrst í stað. Það var
ekki fyrr en síðar, að ég tók að efast,
ef til vill vegna þess að ég sem túlkur
gat látið lítið á mér bera og fylgzt
með honum og nokkru af hugsanagangi
hans.
Hluta af lausn gátunnar var að finna
i þauiskipulagðri einangrun hans. Hinar
fáu áheyrendastundir, sem hann veitti,
©g sviðsetningin, sem byrjaði löngu
éðuir en farið var að nálgast múra
Kreml, höfðu tilætluð áhrif á hina for-
hertustu stjórnmálamenn, enda þótt
þau væru ef til vill ómeðvituð.
Áður en komið var inn í það allra
helgasta, kynntust menn fleiri varúðar-
ráðstöfunum en gerðar hafa verið til
að vernda nokkurn annan stórþjóðar-
leiðtoga nú á dögum. Mitt hlutverk var
að taka á móti boðinu simleiðis, venju-
lega frá túlk Stalins sjáifs, og tilkynna
honum, hversu margir við værum, nöfn
okkar allra, gerð og númer bifreiðar
þeirrar er með okkur kæmi, og að lok-
um nafn bílstjórans.
Okkur o-g öllum öðrum gestum var
ævinlega sagt að koma að Borovitsí-
hliðinu á Kreml. Hliðið er á suðvestur-
enda Kreml og eins langt frá hibýlum
Stalíns og unnt var.
egar við ókum til Kreml, fórum
við framhjá 3 lögreglumönnum. Einn
þeirra tilkynnti korau okkar simleiðis
til næstu gatnamóta, þeir réttu okkur
þannig á milli sin eins og boðhlaups-
kefii. Öll umferðarljós voru græn, þeg-
ar við komum að þeim.
Krúséff ríkir, er frjáls umferð um
Borovitskí, og fjöldi fólks er á götum
Kreml. Þegar við vorum að fara til
fundar við Stalin voru þessar götur auð-
ar dag sem nótt.
v
” ið forum yfir í austurh'lið Kreml,
sem snýr út að Rauða torginu, fórum
fram hjá „kommandatúrunni", stöðvum
varðliðsins, og stönzuðum fyrir framan
hið þokikafulla, þríhyrnda Kazakoff-
þinghús. Þar vax miðdepill hins sovézka
heimsveldis, þvi í þessu húsi voru skrif
stofur ráðherranna, hins innsta hrings
— ráðherraráðsins sem skipað var vara-
forsætisráðherrum Stalins — og svo
vinnstofur Staláns sjálfs.
Við aðaldyrnar voru bíldyrnar opn-
aðar af dyraverði í gráum einkennisbún-
ingi og með rauðbryddaða húfu. f and-
dyrinu heilsaði okkur annað MVD-varð-
lið, ofursti, tveir eða þrír höfuðsmenn
og lautinantar, sem allir báru skamm-
byssur. Hægfara lyfta fór með okkur
upp tvær hæðir. Ofurstinn fylgdi okkuir.
Þegar við komum úr lyftunni, geng-
um við inn langa og háa ganga. Við
hvert horn stóð vopnaður vörður. Við
fórum fram hjá þrem dyrum með svört-
um vængjahurðum með gylltum stöfum;
og á hurðinni næst herbergjum Stalins
sjálfs stóð: V. M. Molotoff, fyrsti vara-
formaður ráðherraráðsins.
Enginn sást á göngunum, nema hin-
ir vopnuðu verðir. Það var sama ís-
kalda þögnin inni í húsinu og úti í mann
lausum görðunum. Daufa lykt af mak-
horka, grófu svörtu rússnesku tóbaki,
sem minnti á lyktina af gömlu káli,
virtist leggja um allt húsið. Teppi voru
á göngunum, engin munaðarvara, held-
ur breiðu dreglarnir sem eru svo al-
gengir í sovézkum stofnunum. Hinar
þungu vængjahurðir voru fóðraðar með
græn-brúnu leðri. Einar slíkar opnuð-
ust og við gengum inn í forstofuna að
herbergjum Stalíns. -
V
” ið komum inn á gljáfægt park-
ettgólf, með nokkrum stórum mottum
á víð og dreif, en húsgögn voru_ engin
önnur en stórt skrifborð' og nokkxir
ferkantaðir stólar með beinu .baki. Yfir
þeim voru rykhlífar úr hvítu licni. Smá-
hópur vopnaðra liðsforingja, einkalíf-
vörðurinn, stóð til hliðar í herberginu.
Þeir voru undir stjórn kubblegs manns
í hershöfðingjabúning. Án þess að til-
kynna nöfn okkar opnaði hann vængja-
hurðir, og við komum inn í þiljað her-
bergi, sem bæði var vinnustofa og fund-
arherbergi.
í hinum enda herbergisins, nokkrum
skrefum framan við skrifborðið, stóð
yfirlætislaus og lítill gamall maður.
Vinstri handleggur hans var visinn og
beygður, svo að hann hvíldi rétt neðan
við hjartastað. Hægri hönd hans lá und-
ir þeirri vinstri.
Hann var í einföldum, gráum jakka,
sem hnepptur var upp i háls og aðeins
skreyttur hinni litlu gullstjörnu Hetju
Sovétrikjanna. Buxur hans voru með
hvössum brotum, og svo víðar að rétf
sá'St í frammjóa tástýfða skóna. Hann
leit út eins og gamaldags frændi.
1 egar við komum inn, tók hann
eitt eða tvö skref í áttina til okkar með
túlk sinn á hælunum og lítið eitt til
hiiðar. Stalín heilsaði okkur öllum með
handabandi, álútur og ballaði höfðinu
lítið eitt ti'l hliðar, svo að hann horfði
ekki beint í augu nokkurs manns. Hand-
taik hans var þétt en ekki þunglamalegt,
hönd hans var ekki stór, heldur breið
og fremur mjúk. Túlkurinn tók sömu-
leiðis í hendur okkur öllum með alvar-
legri og hátíðlegri kurteisi.
Stalin bauð okkur til sætis við langa,
grænþakta fundarborðið, 'sem náði yfir
tvo þriðju af langhlið herbergisins, sem
var um tíu metra langt. Stólarnir voru
eins og stólarnir í fremra herberginu,
og við settumst við þann endann, sem
nær var skrifborði hans. Á skrifborðinu
stóðu þrjú kringlótt box með mörgum
tylftum nýyddaðra blýanta, þungur blek-
standur úr marmara með byttum úr
skornu gleri, sem geymdu rautt og blátt
blek, og lampi á maimarafæti.
S talín sat ekki við enda borðsins
heldur beint á móti okkur; bak hans
vissi að veggnum sem bar myndir af
miklum rússneskum hershöfðingjum frá
fyrri tið, Suvoroff og andstæðingi Napó-
leons, Kutuzoff. Við snerum baki að
gluggunum, sem hvít silkitjöld voru dreg
in fyrir á kvöldin.
Fyrir framan okkur á borðinu voru
öskubakkar og nokkrar dósir með græn-
um og gyliltum röndum, sem geymdu
Dukat og Luxe, beztu vindlinga Rúss-
lands. Stalín reykti þá mikið. Aðeins í
Framhald á bls. 8